პულსის კონტროლით

როდესაც ფილმში კატასტროფა ხდება, ხშირად გაისმის ფრაზა: "სიტუაცია უკონტროლოა!" უკონტროლო სიტუაცია თანამედროვე ცხოვრების ერთ-ერთი უდიდესი პრობლემაა, თუმცა ამჯერად სახელმწიფოებრივზე ან გლობალურზე კი არა, ოჯახურ პრობლემაზე ვისაუბრებთ. თუ მშობლებს ჰკითხავთ, როგორია სიტუაცია, როცა ბავშვი უკონტროლოა, მათი უმრავლესობა ერთხმად მოგიგებთ, რომ ეს ძალიან ცუდია. სპეციალისტებს კი მიაჩნიათ, რომ მშობლების ასეთი განწყობა არამცთუ მისაღები არ არის, არამედ საშიშიც კია.
რა არის კონტროლი?
კონტროლი არის უნარი, დავინახოთ მიზანი, შევიმუშაოთ მისი მიღწევის გზები, დავსახოთ სამოქმედო გეგმა და გაუთვალისწინებელ სიტუაციებში ქცევის წესები, მერე კი ყურადღებით ვიყოთ, რათა არც ერთი ცვლილება არ გამოგვეპაროს. როცა ყოველივე ეს მექანიკურ მოწყობილობას ეხება, პრობლემა არცთუ ისე დიდია. სხვა საქმეა, როცა ბავშვზე ვსაუბრობთ.
ცოცხალი არსების ცხოვრების დაგეგმვა ძალიან რთულია, ვინაიდან შეუძლებელია მისი ნიჭისა და უნარის განსაზღვრა. ფრაზა "ჩემმა შვილმა კარგი ეკონომიკური განათლება უნდა მიიღოს" არაფრისმთქმელია, ვინაიდან ბავშვს შესაძლოა მუსიკალური, ლიტერატურული ან სპორტული მონაცემები აღმოაჩნდეს. უფრო მეტიც: შესაძლოა, უადგილო აღმოჩნდეს ფრაზა ნებისმიერი უმაღლესი განათლების შესახებ. რა თქმა უნდა, არსებობს კონტროლის უფრო ვიწრო გაგება - საყოფაცხოვრებო წვრილმანების კონტროლი. ის გულისხმობს ბავშვის ყოველი ნაბიჯისთვის თვალყურის დევნებას: გამოიხეხა თუ არა კბილები, დაიბანა თუ არა ხელები, შეასრულა თუ არა დავალება... სანამ ბავშვი პატარაა, ასეთი კონტოლი გამართლებულია, შემდგომ კი მსგავსი "ყურადღება" თრგუნავს პატარას ინიციატივას, დამოუკიდებლობას და მას მოზრდილთა დაკვეთების აღმასრულებლად აქცევს.
მოდი განვიხილოთ, რა საფრთხეს შეიცავს მეტისმეტი კონტროლი ოჯახის ფარგლებში.
კონტროლი-მოლოდინი
როცა ვინმეს ვაკონტროლებთ, ვაკვირდებით, სწორად იქცევა თუ არა ის. ბავშვთან მიმართებით კონტროლი ნიშნავს დაკვირვებას, იქცევა თუ არა ის ისე, როგორც ჩვენ მიგვაჩნია საჭიროდ. როგორც არ უნდა ვარწმუნოთ საკუთარი თავი, რომ ბავშვს მისივე სასიკეთოდ ვაკონტროლებთ, სინამდვილეში ჩვენ ჩვენი მოლოდინის ასრულება გვსურს - გვინდა, რომ პატარას უყვარდეს წიგნები, ისწავლოს კარგად, მოიქცეს ღირსეულად. თავისთავად ცუდი არ არის, რომ მშობლებს ასეთი სურვილი აქვთ, მაგრამ მათ მიერ ჩამოყალიბებული კონკრეტული მიზანი იწვევს ბავშვისადმი "შეფასებითი" დამოკიდებულების ფორმირებას - რამდენად ახლოს ან რამდენად შორს არის პატარა ჩვენ მიერ დასახული მიზნისგან. ძალიან კარგია, როცა მშობლების მიზანი ბავშვის შესაძლებლობებს შეესაბამება. თუ ასე არ არის, ესე იგი მშობელს იმედგაცრუება ელის.
იქ, სადაც არის მოლოდინი, ყოველთვის არის იმედგაცრუების საშიშროება. როცა პატარა ბავშვს მიზანს დავუსახავთ, დიდია რისკი, მისი მიუღწევლობა ბავშვის თვითშეფასების დაქვეითების მიზეზად იქცეს. "ჭადრაკის მატჩი წავაგე, ჩემპიონი ვერ გავხდები, უნიჭო და უმაქნისი ვარ..." - ფიქრობს ბავშვი. რა თქმა უნდა, ეს მეტისმეტად მკაცრი შეფასებაა, მაგრამ დაახლოებით ასე მსჯელობენ პატარები, როცა მშობლების მოლოდინს ვერ ამართლებენ.
გკარნახობთ: დააკვირდით საკუთარ თავს. გგონიათ, რომ შვილის ცხოვრების მოდელი ჩამოაყალიბეთ? იქნებ მეტისმეტად მტკივნეულად განიცდით მის "წარუმატებლობას"? ხომ არ ფიქრობს შვილი, რომ დასახულ ამოცანებს ვერ უმკლავდება?
ალტერნატიული ვარიანტი: მოდი, ეცადეთ, თავადაც ცოტათი ბავშვი გახდეთ. დაივიწყეთ თქვენი გეგმები და კარგად დააკვირდით, სინამდვილეში რისი უნარი აქვს პატარას. აუცილებლად შეამჩნევთ, რომ ბავშვი ბევრ რამეს შეიცნობს და თითქმის ყოველ ნაბიჯზე რაღაც ახალს სწავლობს.
კონტროლი-დაძაბულობა
როცა ჩვენი შვილის ცხოვრებას ვაკონტროლებთ, ვცდილობთ, გავითვალისწინოთ ყველა შესაძლო პრობლემა და მათზე დროული რეაგირება მოვახდინოთ. ცხოვრება რთული რამაა, ბავშვის განვითარება - კიდევ უფრო რთული. მას დღეს ერთი რამ აინტერესებს, ხვალ - მეორე... რაც გუშინ უჭირდა, დღეს გამოსდის, ის კი, რაც გუშინ თითქოს კარგად იცოდა, ავიწყდება...
მშობლები, რომელთაც ბავშვის ცხოვრება წინასწარ აქვთ დაგეგმილი, იძულებულნი არიან, ხშირად იცვალონ მოსაზრებები, ეს კი დიდ ძალისხმევასა და ნერვების დაძაბვას მოითხოვს. შედეგად - ერთი შეხედვით უმიზეზოდ - აღმოცენდება დაძაბულობა და დაღლილობა. თუ ბავშვი ვერ უმკლავდება იმ ამოცანებს, რომლებსაც უნდა წყვეტდეს, დაძაბულობა იმატებს.
გკარნახობთ: შიშობთ, რომ ბავშვი ვერ მოასწრებს ყოველივე იმის ათვისებას, რაც მის ასაკს შეეფერება? გეჩვენებათ, რომ რაიმეს ვერ ითვისებს ან მეტისმეტად ნელა სწავლობს? ფიქრობთ, რომ აღზრდა მძიმე ტვირთია და დიდ ნერვულ დაძაბვას მოითხოვს?
ალტერნატიული ვარიანტი: წარმოიდგინეთ "საშინელი" სურათი - ბავშვმა კითხვა და ანგარიში არა ოთხი, არამედ ექვსი წლის ასაკში ისწავლა. მერე რა მოხდა? არც არაფერი. ამის გამო წუხილი ზედმეტია. ამიტომაც განწყობა უნდა შეცვალოთ.