მარიკა დვალი

სწორედ ბავშვის ნახატში აისახება მისი ყველა პრობლემა და ჯერ კიდევ დაუსმელი კითხვა. ბავშვი ისე ხატავს, როგორც ხედავს საგნების ფერს, ფორმას, ზომათა თანაფარდობას, ეს კი ჩვენ, მოზრდილებს, საშუალებას გვაძლევს, სასარგებლო დასკვნები გამოვიტანოთ.

თუ ბავშვის სურათის “წაკითხვას” ვისწავლით, მივხვდებით, როდის და სად დავუშვით შეცდომა პატარას აღზრდისას და როგორ გამოვასწოროთის.

• ხატვისას ვთამაშობთ

ფსიქოლოგებს მიაჩნიათ, რომ ხატვა ბავშვისთვის ხელოვნება კი არა, მეტყველებაა - ის საგნებისა და სიტუაციების შესახებ ნახატით ლაპარაკობს, რადგან მისი მეტყველება ჯერ კიდევ ღარიბი და არასრულყოფილია. ხატვას დაახლოებით ათ წლამდე აკისრია ეს როლი, მერე კი გამოხატვის სხვა საშუალებებიც ჩნდება.

ხუთიდან ათ წლამდე ბავშვის ნახატებს “ოქროს ხანა” უდგას. მისთვის მზადება ორი წლიდან იწყება, “ნამდვილი” ნახატი კი ოთხი წლისთვის ჩნდება. ამ ასაკში ბავშვის უკვე ყველა ნამუშევარი შეიძლება შევაფასოთ ძირითადი გრაფიკული ფაქტორების - სივრცის, ხაზის, ფერის მიხედვით.

ჩვეულებრივ, ნახატი მთელ ფურცელს იკავებს. ხშირად ვეღარც კი ეტევა იქ და გადადის სკამზე, კედელზე, იატაკზე. ბავშვი მხოლოდ ხუთი წლისთვის ისწავლის ჩარჩოების დაცვას. თუ ასე არ მოხდა, გირჩევთ, ხატვის დაწყებამდე ქაღალდი კვადრატებად დაყოთ და შესთავაზოთ ბავშვს რაიმე მარტივი ნახატის გადახატვა. ამ დროს მთავარია, ყურადღება მიაპყროთ ხაზების გადაკვეთის ადგილს როგორც მთავარ წერტილს გადახატვის დროს.

მიჩნეულია, რომ ოთხ წლამდე ბავშვმა შეიძლება ისე ხატოს, როგორც მოესურვება - ადამიანის ან საგნების გამოსახულება შეიძლება დააპატარაოს ან გაადიდოს, ნახატი დაასრულოს ან დაუმთავრებელი დატოვოს, ხატოს ფურცლის ნებისმიერ ადგილას... პატარა მხატვარს ყურადღების კონცენტრირება ჯერ კიდევ უჭირს და ერთი საგნიდან მეორეზე იოლად გადაერთვება. ამიტომაც ჩნდება უამრავი დაუმთავრებელი ნახატი, რომლებზეც ერთი ფიგურა მეორეს ეჯახება. ამან არ უნდა დაგვაღონოს - ბავშვისთვის ხატვა ხომ ლაპარაკია, ლაპარაკი ერთრდოულად ყველაფერზე. მალე ბავშვი ოთხი წლის გახდება და შეგვეძლება, მისი ნახატები პირადი დღიურივით “წავიკითხოთ”. გახსოვდეთ, ის, ვინც ან რაც ბავშვისთვის მთავარია, როგორც წესი, ცენტრში გამოისახება, ხოლო ყველაფერი დანარჩენი მის ირგვლივაა განლაგებული.

ხშირად მშობლები ბავშვის ნახატების არასრულყოფილებას უჩივიან - ამბობენ, რომ მათზე ასახული სრულიადაც არ შეესაბამება რეალობას. მაგალითად, ბავშვი გამოსახავს იმას, რისი დანახვაც შეუძლებელია, თუნდაც ნივთებს დახატული სახლის კედლის მიღმა. ეს სულაც არ არის ანომალია. პირიქით, უნდა გიხაროდეთ, რომ თქვენს პატარას ასეთი წარმოსახვა აქვს.

• ხატვისას ვსწავლობთ

ბავშვი თავის ნახატებში ყველაზე ხშირად ხაზს იყენებს. ის უკვე ჩანს ორი წლის მხატვრის ნამუშევრებში, დროთა განმავლობაში კი ნამდვილი ნახატის საფუძვლად გვევლინება.

ხატვა ბავშვისთვის საკმაოდ რთული საქმიანობაა. მან უნდა ისწავლოს ფანქრის საჭირო მიმართულებით გადაადგილება ჯერ კიდევ სუსტი და დაუმორჩილებელი თითებით და მხედველობის კონტროლით. ამას ემატება წმინდა “მხატვრული” ამოცანა - ფისოს ფუმფულა კუდის, ბრჭყალების, თათების გამოსახვა...

ხატვა სერიოზული სამუშაოა - ხელის განვითარებასთან ერთად ვითარდება ბავშვის ტვინიც. ამას ფსიქოლოგიის ნებისმიერი სახელმძღვანელო დაგვიდასტურებს. სწორედ ამიტომ უნდა დავეხმაროთ პატარა ბავშვს ფანქრებისა და ფლომასტერების ათვისებაში, უნდა მოვამარაგოთ პატარები ამ “ხელსაწყოებით”. არსებობს მრავალი სახატავი და გასაფერადებელი ალბომი, რომლებზე “მუშაობაც” პატარას ფსიქომოტორულ კოორდინაციას ავარჯიშებს. თუ ბავშვი უკვე ოთხი წლისაა, მშობელმა ყურადღება უნდა მიაქციოს, როგორი ხაზებისაგან შედგება ნახატი. ფანქრის ზეწოლის ხარისხი, სხვადასხვა კუთხით ხაზის გავლება მეტყველებს ხელის განვითარებაზე, ბავშვის გრძნობებზე.

არასწორი, წყვეტილი, ქვემოთ დაშვებული ხაზები ყურადღებიან და დაკვირვებულ მშობლებს უკარნახებს, რომ ბავშვს რაღაც აწუხებს, აკლია საკუთარი თავის რწმენა.

ძლიერი დაწოლით შესრულებული, ეკლისებური ხაზები შესაძლოა მშობლების მეტისმეტ სიმკაცრეზე მიუთითებდეს.

ბავშვის ნახატის თავისებურებებმა მშობლები თავიანთი აღზრდის სტრატეგიაზე უნდა დააფიქროს. არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება, ვუბრძანოთ პატარას: “ნუ ხატავ ასე!” არ შეიძლება ფიქრი მხოლოდ შედეგზე ანუ უკვე მზა ნახატზე, რომელიც სინამდვილეში ბავშვის ფიქრებისა და განცდების ამსახველი ეკრანია. ნახატის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ელემენტი ფერია. მისი თავისებურებების შესახებ მომდევნო წერილებში ვისაუბრებთ.