ნანა კალანდაძე

თუთის ყვავილები შეკრებილია თავაკებად ან თავთავისებრ ყვავილედებად. ნაყოფი სხვადასხვა ფერის ცრუ რთული კურკიანაა.

თუთის გვარი შეიცავს 24-მდე სახეობას, რომლებიც გავრცელებულია აღმოსავლეთ და სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში, სამხრეთ ევროპაში, ჩრდილოეთ ამერიკის სამხრეთ ნაწილში, სამხრეთ ამერიკის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში, ნაწილობრივ, აფრიკაში.

საქართველოში იზრდება თუთის 2 სახეობა:

1. თეთრი თუთა (Morus alba);
2. ხართუთა (Morus nigra).

თეთრი თუთა ჩვენში უძველესი დროიდანაა მოშენებული. მის სამშობლოდ ჩინეთს მიიჩნევენ.

თუთას აშენებენ საქართველოს დაბლობ რაიონებში, იზრდება გაველურებულად მთელ ქვეყანაში, განსაკუთრებით ჭალის ტყეებში. სინათლის მოყვარული და საკმაოდ გვალვაგამძლეა, ეტანება ღრმა, ნოყიერ ნიადაგს.

ბუნებრივ პირობებში თუთა ცოცხლობს 200-300, იშვიათად 500 წელს. ამრავლებენ თესლით, კალმით, მყნობითა და გადაწვენით.

თუთის ნაყოფს, რომელიც 10% და მეტ შაქარს შეიცავს, იყენებენ საკვებად (როგორც ნედლს, ასე გამხმარს), აგრეთვე სხვადასხვა საკვები პროდუქტისა და არყის დასამზადებლად. მერქანს იყენებენ სადურგლო საქმეში.

ქართველმა სელექციონერებმა გამოიყვანეს და წარმოებაში დანერგეს თუთის მაღალპროდუქტიული ჯიშები, რომლებიც შედარებით უკეთ იტანენ თუთის სახიფათო დაავადებას, წვრილფოთოლა სიხუჭუჭე. ეს ჯიშებია:

1. „თბილისური“;
2. „ქუთათური“;
3. „ივერია“;
4. „ჰიბრიდი-2“ და სხვა.

ხართუთა მოშენებულია ძირითადად აღმოსავლეთ საქართველოში, სადაც გაველურებულადაც გვხვდება ჭალის ტყეებში. ნაკლებ ყინვა და გვალვაგამძლეა, ფოთოლი აბრეშუმის ჭიის საკვებად უვარგისია. მისი სამშობლოა წინა აზია.

• • გამოსაყენებელი ნაწილი

გოიყენება თუთის ფოთოლი და მწიფე ნაყოფი.

• • ქიმიური შემადგენლობა

1. ნაყოფში – 9% ინერტული შაქარი, 2, 4% ორგანული მჟავები, პექტინები, მღებავი ნივთიერებებია, ვიტამინები: C, B1 და სხვა;
2. ფოთოლში, – ასპარაგინის მჟავა, ადენინი, გლუკოზა, ვიტამინი C და სხვა.

• • ფარმაკოლოგიური მოქმედება

1. ფოთოლს გააჩნია ოფლმდენი და დამარბილებელი მოქმედება;
2. ნაყოფს – ჭიის საწინააღმდეგო, მატონიზებელი და საფაღარათო მოქმედება;
3. ფესვს კი აქვს ანტიჰელმინთური და საფაღარათო თვისებები.

• • გამოყენება მედიცინაში

თუთა, თეთრიც და შავიც, სამკურნალოა. ხალხურ მედიცინაში სამკურნალოდ გამოიყენება თუთის ნაყოფი, ფოთლები, ფესვები, ქერქი.

1. ნაყოფი გამოიყენება ცხელების საწინააღმდეგოდ, დიზინტერიის, კუჭისა და 12-გოჯა ნაწლავის წყლულის დროს;
2. ფოთოლი გამოიყენება სიცხისდამწევ საშუალებად გაციებისას, აგრეთვე ეპილეფსიის დროს.
3. წითელი თუთა სასარგებლოა სისხლის გასაწმენდად;
4. თეთრი თუთა სასარგებლოა ნერვული სისტემის მოსაწესრიგებლად;
5. თუთა ერთ-ერთი საუკეთესო ატიოქსიდანტია. ჩინურ მედიცინაში დღემდე გამოიყენება კიბოს საწინააღმდეგო ერთ-ერთ საშუალებად, გარდა ამისა, ეფექტურია სისხლის შედედების წინააღმდეგაც.

• თუთის სასარგებლო თვისებები

სამკურნალოდ გამოიყენება როგორც ახალი, ისე გამხმარი თუთაა ამზადებენ მის მურაბასაც.

• • თუთის ნაყოფი

1. თუთის ნაყოფი კარგია გულ-სისხლძარღვთა დაავადების დროს. ცნობილია, რომ უკრაინაში, გულის მანკითა და მიოკარდიტით დაავადებულები, ერთი თვის განმავლობაში, დღეში 4-ჯერ 300-400გ მწიფე თუთას ჭამდნენ და სამი კვირის შემდეგ გულის ტკივილს აღარ გრძნობდნენ, მოუწესრიგდათ გულის რიტმიც.
2. ნაყოფი კარგი სტიმულატორია სისხლის წარმოსაქმნელად.
3. თუთას იყენებენ პირის ღრუსა და ლორწოვანი გარსის ანთებისა და ყელის ტკივილის დროს.
4. ერთი მუჭა თუთა ძილის წინ კარგი საშუალებაა მათთვის, ვისაც უძილობა აწუხებს.
5. თუთის მიღება კარგია გონებრივი და ფიზიკური გადაღლილობისას.

• • თუთის ფესვების ნახარში

ჰიპერტონიისა და გულ-სისხლძარღვთა სხვადასხვა დაავადების დროს რეკომენდებულია თუთის ფესვების ნახარში. ფესვების ნახარში გამოიყენება ბრონქიტის, ბრონული ასთმის დროსაც, ის აჩქარებს ჭრილობის შეხორცებას.

• • თუთის წვენი

თუთის წვენი კარგია ცენტრალური ნერვული სისტემის დაავადებების დროს, ეხმარება სტრესის, ნერვული დაძაბულობისა და დეპრესიის მოხსნას.

• • თუთის ფოთლის ჩაი

თუთის ფოთლის ჩაი გამოიყენება ავიტამინოზის, სისხლის უკმარისობის, შაქრიანი დიაბეტის დროს. ახალი ფოთლების ნახარში კარგია მეძუძური დედებისთვის.

თუთის ფოთლებს ქართულ ხალხურ მედიცინაში ოდითგან იყენებდნენ როგორც ოფლმდენ, შარდმდენ, კუჭში შემკვრელ და ჭრილობების შემახორცებელ საშუალებას.

• ნაყენის დამზადების წესი

2 სუფრის კოვზ დაქუცმაცებულ ახალ ან მშრალ ნაყოფს ასხამენ 1 ჩაის ჭიქა მდუღარე წყალს, აჩერებენ 4 საათს და წურავენ დოლბანდის 3-4 ფენაში.

მიღება:

1/3-1/4 ჩაის ჭიქა 3-4-ჯერ დღეში ჭამის წინ.

• ნახარშის მომზადების წესი

1 სუფრის კოვზ ფოთლებს ასხამენ 1 ჩაის ჭიქა ცხელ წყალს, ადუღებენ წყლის ორთქლის აბაზანაზე 10-15 წუთი, აცივებენ, ფილტრავენ დოლბანდის 2-3 ფენაში და გამოხდილი წყლით მოცულობას მიიყვანენ საწყისს დონემდე.

მიღება:

1/4-1/3 ჩაის ჭიქა 3-4-ჯერ დღეში, ჭამის წინ.

• რჩევები

1. თუთის მიღება არ შიძლება მათთვის, ვისაც ალერგია აქვს. უნდა მოერიდონ შაქრიანი დიაბეტით დაავადებულებიც;
2. თუთა ცუდად ერწყმის სხვა პროდუქტებს, ამიტომ მისი მიღება რეკომენდებულია ძირითად კვებებს შორის და მშიერ კუჭზე.