დიეტასთან დაკავშირებული სირთულეები ბავშვთა ასაკში
ვგულისხმობთ დაავადების კონსტიტუციურ-ეგზოგენურ ფორმას, როდესაც სიმსუქნე პირველადი პათოლოგიაა და არა ენდოკრინული ან ნერვული დაავადების შედეგი. კონსტიტუციურ-ეგზოგენურმა სიმსუქნემ ნებისმიერ ასაკში შეიძლება იჩინოს თავი. მისი მკურნალობის მთავარი მეთოდი დიეტოთერაპიაა. მაგრამ რამდენად უვნებელია დიეტა მზარდი ორგანიზმისთვის? ამ საკითხზე გვესაუბრება პედიატრი ნინო მეზვრიშვილი.
- ჭარბი წონისა თუ ალერგიული დაავადების გამო ზოგიერთი მოზარდი უარს ამბობს ამა თუ იმ საკვებზე, ზოგიერთი კი საერთოდ შიმშილობს. შეიძლება თუ არა მზარდი ორგანიზმისთვის საკვების შეზღუდვა?
- გარდატეხის, სქესობრივი მომწიფების ასაკი ორგანიზმის აქტიური ზრდის პერიოდად ითვლება. წონის მატება ამ პერიოდისთვის დამახასიათებელია, მაგრამ ამ მიზეზით საკვების შეზღუდვა ან მასზე უარის თქმა უარყოფითად აისახება ზრდის პროცესზე, ვინაიდან ამ პერიოდში ორგანიზმი გაძლიერებულად ითხოვს მინერალებს, ვიტამინებს, ენერგიას. არსებობს დაავადებები, რომელთა დროსაც აუცილებელია რაციონიდან ზოგიერთი პროდუქტის ამოღება. კერძოდ, ალერგიული დაავადებების დროს შესაძლოა აიკრძალოს რძე და რძის ნაწარმი, თევზი და ზღვის პროდუქტები, ციტრუსები, მაგრამ ადაპტაციური რაციონის შედგენისას მინერალების, ვიტამინების, შეუცვლელი ამინომჟავებისა და სხვათა კორექცია აუცილებელია.
იმ მოზარდების რაციონი, რომლებიც მხოლოდ გაზიანი სასმელებით, ჩიპსებითა და ბურგერებით იკვებებიან, კალციუმის საჭირო რაოდენობის მხოლოდ 50%-ს შეიცავს, ამიტომ ალერგიის გამო თუ წონის კორექციის მიზნით ყოველდღიური რაციონიდან რძისა და მისი პროდუქტების ამოღების შემთხვევაში მოზარდმა კალციუმის მარაგი ფარმაკოლოგიური პრეპარატებით უნდა შეივსოს. იოდის დეფიციტის თავიდან ასაცილებლად გამოყენებულ უნდა იქნეს იოდიანი მარილი, იოდის ფარმაკოლოგიური პრეპარატები. იოდის ოპტიმალური ათვისებისთვის რაციონი საკმარისი რაოდენობით უნდა შეიცავდეს ცილებს, რკინას, თუთიას, სპილენძს, A და E ვიტამინებს. რაციონიდან თევზის დიდი ხნით ამოღება კვების შეუცვლელი ფაქტორით - ომეგა-3 კლასის უჯერი ცხიმოვანი მჟავებით - ორგანიზმის გაღარიბებას განაპირობებს. ომეგა-3-ს, გარდა თევზის ქონისა, შეიცავს ზოგიერთი მცენარის (მაგალითად, გოგრის) ზეთიც. ეს ნივთიერება მონაწილეობს მეტაბოლიზმის, იმუნური ფუნქციის (უჯრედული ჰორმონების - პროსტაგლანდინების, თ-ლიმფოციტების) რეგულაციაში.
ადამიანისთვის რკინის ძირითადი წყარო ხორცია, ამიტომ მისი შეზღუდვა ან რაციონიდან ამოღება რკინადეფიციტურ ანემიას იწვევს. ამ მდგომარეობას უფრო მეტად ამძიმებს C და B2 ვიტამინების ნაკლებობა, რომლებიც რკინის ტრანსპორტირებასა და შეწოვას უწყობენ ხელს. კუჭ-ნაწლავის ნორმალური ფლორის შესანარჩუნებლად და საჭმლის მონელების გასაუმჯობესებლად უნდა გამოვიყენოთ პრობიოტიკების, საკვები უჯრედისის შემცველი პროდუქტები. დასუსტებულ, ნაშიმშილევ ორგანიზმში წარმოიქმნება ჟანგბადის აქტიური ფორმები (ოქსიდანტური სტრესი). ამიტომ დიეტაზე მყოფ ორგანიზმს სჭირდება ისეთი ანტიოქსიდანტური თვისებების მქონე სურსათი, როგორიც არის ცოცხალი ხილი და ბოსტნეული.
- რა იწვევს ჭარბი წონის დაგროვებას?
- სიმსუქნის ხელშემწყობი ფაქტორებია ჭარბი კვება, ნახშირწყლების სიჭარბე, კვების რეჟიმის დარღვევა (კვება იშვიათად, საღამოს საათებში), უმოძრაო ცხოვრების წესი. ორგანიზმზე ამ ფაქტორთა ზემოქმედება ხელს უწყობს გენეტიკური განწყობის გამოვლენას, რაც სიმსუქნის ცენტრალური და პერიფერიული რეგულაციის მექანიზმების დარღვევით აიხსნება. წონაზე რამდენიმე ფაქტორი მოქმედებს, მათ შორის - მემკვიდრეობა, ტემპერამენტი, მადა, სულიერი წონასწორობა.
თუ მშობლები და უახლოესი ნათესავები მსუქნები არიან, დიდია ალბათობა, ბავშვიც გასუქდეს.
მშვიდ, დინჯ, ნაკლებად მოძრავ ბავშვს უამრავი დაუხარჯავი კალორია რჩება, რომლებიც ორგანიზმში ცხიმის სახით გროვდება. სიმსუქნის ერთ-ერთი მიზეზი სულიერი დისკომფორტია: როდესაც ბავშვი თავს მარტოსულად გრძნობს, უჭირს ირგვლივ მყოფებთან კონტაქტში შესვლა, მშობლებს შორის უთანხმოებაა და სხვა, ის შვებას ჭამაში ეძებს.
- ბავშვებს უფროსებზე მეტად უჭირთ ტკბილეულზე უარის თქმა. როგორ მოვიქცეთ ამ შემთხვევაში?
- ბავშვს მართლაც არ ჰყოფნის ნებისყოფა, ბოლომდე დაემორჩილოს დიეტით გათვალისწინებულ შეზღუდვებს. ტკბილეულის მოყვარულ ბავშვს ვერაფრით აუკრძალავ ნუგბარის ჭამას. ის ნებისმიერ ხელსაყრელ მომენტს გამოიყენებს და მაინც მიაღწევს საწადელს. ასე რომ, გირჩევთ, შინ არავითარი საკონდიტრო ნაწარმი არ გააჩეროთ. ტკბილეულით ყელის ჩაკოკლოზინების ნება ბავშვს მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევებში დართეთ, სხვა დროს კი, უმთავრესად - ჭამიდან ჭამამდე არსებულ შუალედში, ხილით გაუმასპინძლდით.
- ხომ არ აჯობებს, საქმეში ექიმი ჩავრთოთ?
- რა თქმა უნდა, უმჯობესია, დიეტის აუცილებლობის შესახებ ბავშვს ექიმი ესაუბროს. დიეტაც, ცხადია, მანვე უნდა შეურჩიოს. აღარაფერს ვამბობ იმაზე, რომ მთელი ამ ხნის განმავლობაში ექიმმა პატარა პაციენტს გამუდმებით უნდა ადევნოს თვალყური. გახდომა ჯანმრთელობაზე მოქმედებს, ამიტომ ექიმმა რეგულარულად უნდა აკონტროლოს ბავშვის წონა, ჰკითხოს, ხომ არაფერს უჩივის, ხომ არ გრძნობს სისუსტეს, ადვილად ხომ არ იღლება. დაიმახსოვრეთ: როგორი მსუქანიც არ უნდა იყოს ბავშვი, კვირაში 500 გრამზე მეტის დაკლება სასურველი არ არის. ბავშვს დიეტის დაცვაში ოჯახის ყოველმა წევრმა უნდა შეუწყოს ხელი. პატარა ბუთხუზა საცდურს რომ მოარიდონ, სასურველია, მთელი ოჯახი, საერთო სუფრასთან მაინც, შეძლებისდაგვარად დიეტურად იკვებებოდეს.
- რამდენი და როგორი საკვები სჭირდება მოზარდის ორგანიზმს?
- ბავშვს ადრეული ასაკიდანვე უნდა განვუვითაროთ კვების კულტურა. როცა ნელა და მშვიდად ჭამს, პატარა დროულად შეიგრძნობს სიმაძღრეს, სწრაფი ჭამის დროს კი დანაყრებას ვერ გრძნობს და საჭიროზე მეტს მიირთმევს. რაც შეეხება რაციონს, ცხიმის ოდენობა 15-30%-ით უნდა შეიზღუდოს, სრულიად უნდა გამოირიცხოს ღორის, ცხვრის, ძროხის ქონი, მარგარინი - ამგვარი ცხიმი ორგანიზმში იოლად გროვდება. შეზღუდეთ ნაღების კარაქიც. უპირატესობა მიანიჭეთ ნაკლებცხიმიან კარაქს, მზესუმზირას, სიმინდის, ზეითუნის ზეთს. სკოლამდელი ასაკის ბავშვებს დღე-ღამეში 10-12 გრამი მიეცით, სკოლის ასაკისას კი 15-20 გრამი, უმთავრესად უმი, სალათებთან ერთად. ცხელი კერძებიც, უმჯობესია, ზეთით უკვე მზა შეაზავოთ.
ნახშირწყლების დღიური ულუფა ბავშვს 25-50%-ით შეუზღუდეთ, უმთავრესად - შაქრის, საკონდიტრო ნაწარმის, ტკბილეულის, მაკარონის და, საზოგადოდ, ცომეულის (განსაკუთრებით - თეთრი პურის) ხარჯზე. რეკომენდებული არ არის კისელი, დაკონსერვებული კომპოტი, ხილის პიურე და წვენი. უმჯობესია, ბავშვს ყოველდღე მოუმზადოთ მომჟავო-მოტკბო ხილისა და კენკრის უშაქრო კომპოტი, ბოსტნეულის წვენი. რაციონიდან საერთოდ ამოიღეთ შებოლილი პროდუქტი - ხორცი, თევზი, ყველი, ასევე - მლაშე და სანელებლებით შეკაზმული საკვები. ხორცი სჯობს მოხარშოთ. შემწვარსა და ჩაშუშულს არამც და არამც არ გირჩევთ. სიმსუქნისკენ მიდრეკილ ბავშვებს ორგანიზმში სითხის შეკავება აღენიშნებათ, ამიტომ საკვები ნაკლებმარილიანი მოუმზადეთ. შეზღუდეთ დღე-ღამის განმავლობაში მისაღები სითხის ოდენობაც.
კვების რეჟიმის შედგენისას გაითვალისწინეთ რამდენიმე მითითება:
- ბავშვს საკვები ხშირად და მცირე ულუფებით მიეცით. ეს თრგუნავს შიმშილს და აცხრობს მადას. ორგანიზმიც უკეთ ინელებს საკვებს და ქსოვილებში ცხიმი აღარ ლაგდება;
- დღიური რაციონი ისე გადაანაწილეთ, რომ მთავარი ულუფა დღის პირველ ნახევარზე მოდიოდეს, როცა ბავშვი უფრო აქტიურია;
- ავახშმეთ დაძინებამდე 2-3 საათით ადრე.
- შეიძლება თუ არა განტვირთვის დღეების მოწყობა და როგორ?
- ტრადიციული განტვირთვა, როდესაც მხოლოდ გამოხდილი წყლის სმაა ნებადართული, ბავშვისთვის, ცხადია, არ შეიძლება. შიმშილობა, გარდა ზემოხსენებული უარყოფითი შედეგებისა, ბავშვებს ძლიერი ფსიქოემოციური დაძაბულობის მიზეზად ექცევათ. შესანიშნავი იქნება განტვირთვის დღეები, მაგალითად, ხორცი-რძე-ხილის ან რძე-ხაჭო-ვაშლის კომბინირებით.
- სიმსუქნე ჩვილ ბავშვებშიც გვხვდება. ასეთ დროს რა რეკომენდაციებს აძლევთ მშობლებს?
- ჩვილ ბავშვთა სიმსუქნეს პარატროფიას უწოდებენ. განსაკუთრებული ყურადღება სჭირდებათ ახალშობილებს, რომლებიც დიდი (4000 გ და მეტი) წონისანი დაიბადნენ, ასევე - შერეულ და ხელოვნურ კვებაზე მყოფ ჩვილებს, რომლებიც სიცოცხლის პირველ თვეები ნორმაზე მეტს იმატებენ. ასეთ შემთხვევებში გირჩევთ:
- ბავშვს რაც შეიძლება მეტხანს აწოვეთ ძუძუ. ბუნებრივი კვების დროს ჩვილი იმდენს ჭამს, რამდენსაც ორგანიზმი სთხოვს. ასე რომ, ზედმეტი საკვების მიღება არ ემუქრება. ასეთი პრობლემა უფრო შერეული და ხელოვნური კვების დროს იჩენს თავს, როდესაც დედა ცდილობს, ბავშვს მთლიანად შეაჭამოს კუთვნილი ულუფა. არადა, პაწიას ზოგჯერ უფრო მეტი სურს, ზოგჯერ - უფრო ნაკლები.
- დიდი მნიშვნელობა აქვს კვების რეჟიმის - განსაზღვრული დროისა და ჭამიდან ჭამამდე სათანადო ინტერვალის დაცვას. ამგვარად ბავშვს სიცოცხლის პირველი დღეებიდანვე ჩამოუყალიბდება სწორი კვების სტერეოტიპი. თუ ინტერვალს გავუზრდით და მეტისმეტად მოვაშიებთ, ბავშვი ზომაზე მეტს შეჭამს, ეს კი კუჭის გადიდებას შეუწყობს ხელს.
- ხელოვნური და შერეული კვების დროს ზუსტად დაიცავით ხელოვნური ნარევების მომზადების წესი, ნუ ენდობით თვალის ზომას, ნორმირებისთვის გამოიყენეთ სპეციალური კოვზი-დოზატორი, რომელიც ნარევს მოჰყვება.
- სიმსუქნისკენ მიდრეკილ ბავშვებს დამატებითი საკვები უფრო ადრე - 4 თვიდან მიეცით. პირველად ბოსტნეულის პიურე შესთავაზეთ. რაც უფრო ფართო იქნება ასორტიმენტი, მით უკეთესი. მხოლოდ კარტოფილი შეზღუდეთ. შემდეგ წიწიბურას ან შვრიის ფაფა გაასინჯეთ და თუ მოეწონა, დღეში ერთხელ მიეცით სულ ოდნავ დამტკბარი. შესანიშნავი იქნება, თუ შიგ ვაშლს, ბანანს, მოხარშულ გოგრას ჩაუხეხავთ. წვენი და პიურე ნაკლებად ტკბილი ხილისგან მოუმზადეთ, ნურც შაქრით დაუტკბობთ.
- ყოველთვიურად აკონტროლეთ ბავშვის წონისა და სიგრძის ნამატი. რაციონში ყოველი ახალი საკვების შეტანისას რჩევა პედიატრს ჰკითხეთ.
- მოარიდეთ ცხიმიან რძესა და რძის პროდუქტებს, ნაღებს, არაჟანს, ცხიმიან ყველს.
დასასრულ კი ამერიკელი მეცნიერების მიერ ორი წლის განმავლობაში ჩატარებული დაკვირვების შედეგს გაგაცნობთ: 11-12 წლის ყველა მოზარდი, განურჩევლად იმისა, რით იკვებებოდნენ, რამდენ საათს ატარებდნენ ტელეეკრანსა თუ კომპიუტერთან ან რა სახის ფიზიკურ ვარჯიშს ასრულებდნენ, ტკბილი გაზიანი სასმელების მოყვარული იყო და მათი სიმსუქნის მიზეზიც სწორედ ეს გახლდათ. თითოეული ამერიკელი მოზარდი გამაგრილებელი სასმელების ხარჯზე დღე-ღამეში საშუალოდ 15-20 კოვზ შაქარს იღებდა. აღარაფერს ვამბობთ ტკბილეულსა და საკონდიტრო ნაწარმზე... საქართველოში მსგავსი დაკვირვება ჯერ არ ჩატარებულა, მაგრამ ვფიქრობ, მდგომარეობა არც ჩვენთან არის სახარბიელო...