დაავადება და მისი გამწვავება
მაგალითად, ჰიპოკრატეს მის მთავარ მიზეზად ორგანიზმის ოთხი მთავარი სითხის: სისხლის, ლორწოს, ყვითელი და შავი ნაღველის - შერევა მიაჩნდა, დემოკრიტეს - ატომების ფორმის ცვლილება და მათი არასწორი განლაგება, ავიცენას აზრით, დაავადებას უხილავი არსებები იწვევდნენ, ხოლო მორგანი ამაში ორგანიზმში მიმდინარე ანატომიურ ცვლილებებს ადანაშაულებდა.
დაავადების გამომწვევი ფაქტორები
დაავადების მიზეზები საკმაოდ მრავალფეროვანია, თუმცა მაინც შესაძლებელია, ისინი რამდენიმე ძირითად კატეგორიად დაიყოს:
- მექანიკური;
- ფიზიკური;
- ქიმიური;
- ბიოლოგიური;
- ფსიქოგენური.
თითოეული მათგანი დაავადებას იმ შემთხვევაში იწვევს, როდესაც მათი მოქმედება არაადეკვატურია, ანუ უჩვეულოა ორგანიზმისთვის. არაადეკვატურობა შეიძლება გამოვლინდეს როგორც რაოდენობრივად (გამღიზიანებელი ფაქტორის რაოდენობა დიდია), ისე ხარისხობრივადაც (ფაქტორის მოქმედების მიმართ ორგანიზმს თავდაცვითი და შემგუებლობითი უნარი არ გააჩნია). დაავადებათა დიდ ნაწილს იწვევს ზემძლავრი გამღიზიანებლის ერთჯერადი ან ხანგრძლივი მოქმედება. ასეთებია ტრავმა, მოშხამვა, ინფექცია, ფსიქოემოციური გადაძაბვა, დამწვრობა, სხეულის გადახურება, ჟანგბადის უკმარისობა და სხვა. ორგანიზმზე ეტიოლოგიური ფაქტორის ზემოქმედების მიუხედავად, დაავადება ყოველთვის არ ვითარდება, მის განვითარებაში გადამწყვეტ როლს ასრულებს გარემო, განსაკუთრებით - სოციალური, რადგან იგი იწვევს ორგანიზმის შინაგანი თვისებების ცვლილებას და შემდგომ ეს დიდ როლს თამაშობს პათოლოგიური პროცესის დაწყებაში. ეტიოლოგიური (გამომწვევი მიზეზი) ფაქტორისა და სოციალური გარემოს გარდა, მნიშვნელოვანია ორგანიზმის თავდაცვით-შემგუებლობითი მექანიზმები. დაავადების განვითარება თუ განუვითარებლობა უშუალოდ უკავშირდება ამ მექანიზმთა სრულყოფილ მოქმედებას, მათ მოცულობასა და პათოლოგიურ პროცესში დროულ ჩართვას. უკანასკნელ ხანს დაავადების განვითარებაში გააქტიურდა ფსიქოგენური ფაქტორი. დღეს აღარ დავობენ იმის თაობაზე, რომ საკმაოდ ბევრი დაავადება ადამიანის ფსიქოემოციური გაუწონასწორებლობის შედეგია.
დაავადებათა კლასიფიკაცია
დაავადების მიმდინარეობის ხასიათის მიხედვით განასხვავებენ მწვავე და ქრონიკულ დაავადებებს. სპეციფიკური პათოლოგიური პროცესების მიმდინარეობის დონის მიხედვით ცნობილია: მოლეკულური, ქრომოსომული, უჯრედული, ქსოვილოვანი, ორგანული და პოლიორგანული, ანუ სისტემური დაავადებები. გამომწვევი მიზეზის მიხედვით არსებობს: ფიზიკური, ქიმიური, ბიოლოგიური, ფსიქოგენური ფაქტორებით გამოწვეული დაავადებები. ნოზოლოგიური პრინციპის მიხედვით არსებობს: თერაპიული, ქირურგიული, ონკოლოგიური, მემკვიდრეობითი, კანის და სხვა ორგანოთა პათოლოგიები.
დაავადების სტადიები
ნებისმიერ დაავადებას ახასიათებს სტადიური მიმდინარეობა, პერიოდები. დაავადების უსიმპტომო პერიოდი - დაავადებათა უმრავლესობისთვის მათი დაწყების ზუსტი დროის დადგენა პრაქტიკულად შეუძლებელია, რაც ორგანიზმის კომპენსატორულ-ადაპტაციურ ძალებსა და მათ რეაქციებს უკავშირდება. ამ სტადიაზე კიდევ შეიძლება, ადამიანი არ დაავადდეს, თუ სათანადო ზომებს მიიღებს. ამავე პერიოდს მიეკუთვნება ინკუბაციური - დაავადების გამომწვევი აგენტის მოქმედების დაწყებიდან პირველი სიმპტომების გამოვლენამდე პერიოდი. ინფექციური დაავადებებისთვის იგი შესაძლოა გრძელდებოდეს რამდენიმე წამიდან ათეულობით წლებამდე. პროდრომული პერიოდი პირველი კლინიკური ნიშნების გამოვლენით - ეს პერიოდი დაავადებათა მთელ წყებას ახასიათებს: ათეროსკლეროზს, ონკოდაავადებებს... არტერიოსკლეროზული ცვლილებები სისხლძარღვებში წლობით მიმდინარეობს და კლინიკურად მხოლოდ მას შემდეგ ვლინდება, რაც ორგანიზმის კომპენსატორული მექანიზმები გამოიფიტება და განილევა. პროდრომულ პერიოდში ჩნდება არასპეციფიკური ხასიათის მქონე ზოგადი სიმპტომები: ტემპერატურის მატება, მოთენთილობა, სისუსტე, თუმცა შესაძლოა, ზოგიერთი დაავადების შემთხვევაში სპეციფიკური ნიშნებიც გამოვლინდეს. კლინიკურ-ანატომიური ცვლილებების პერიოდი - ამ სტადიას ხშირად მანიფესტურსაც უწოდებენ, რადგან მის დროს უკვე მთლიანად სახეზეა შესაბამისი ქსოვილებისა და ორგანოთა დაზიანებისთვის დამახასიათებელი ანატომიურ-ფუნქციური ცვლილებები. ეს პერიოდი შესაძლოა დასრულდეს რეკონვალესცენციით - გამოჯანმრთელებით, ორგანიზმის კვდომით ან დაავადების ქრონიკულ ფორმაში გადასვლით. დაავადების გართულების პერიოდი - პათოლოგიური პროცესი, მდგომარეობა ან რეაქცია, რომელიც ვითარდება ძირითადი დაავადების ფონზე, მაგრამ მისთვის სახელდობრ დამახასიათებელი არ არის.
მწვავე და ქრონიკული დაავადება
დაავადება შეიძლება მიმდინარეობდეს როგორც მწვავედ, ისე ქრონიკულად. დაავადების მწვავე ფორმა დაავადების გამომწვევი ფაქტორის მოქმედებისთანავე ჩნდება და საკმაოდ აქტიური, მწვავე პროცესია. დროული და სათანადო მკურნალობის პირობებში იგი სრული გამოჯანმრთელებით სრულდება. თუ ადამიანს დროულად არ ჩაუტარდა სათანადო მკურნალობა, ამასთანავე, დასუსტებული და განლეულია ორგანიზმის ზოგადადაპტაციური ძალები, დაავადება ქრონიკულ, ხანგრძლივად მიმდინარე ფორმაში გადავა. ქრონიკული დაავადება, მწვავესგან განსხვავებით, დუნედ მიმდინარეობს, მაგრამ პათოლოგიური პროცესი არ წყდება და პროგრესირებს, თუმცა ნაკლები სიძლიერითა და სიმწვავით. ქრონიკული პათოლოგიისთვის დამახასიათებელია რამდენიმე თანმიმდევრობით მიმდინარე სტადიის მონაცვლეობა: რემისია და რეციდივი. რემისია - დაავადების მიძინებაა - მის დროს პათოლოგიური პროცესი დროებით შესუსტებულია. რეციდივი - ქრონიკული დაავადების გამწვავებაა - დაავადების ხელახალი წარმართვა თითქოსდა გამოჯანმრთელების შემდეგ.
ქრონიკული დაავადების რეციდივი
რეციდივები განსაკუთრებით ხშირია წელიწადის გარდამავალ პერიოდში. გაზაფხულზე ზამთარში თითქოსდა მიძინებული ქრონიკული დაავადებები მწვავდება, რაც ქრონიკულად მოავადეებს ბევრ პრომლემას უქმნის. გაზაფხული წელიწადის გარდამავალი დროა - იცვლება კლიმატი, ამინდი, გარემოს ტემპერატურა, ტენიანობა, საკვები, დღე-ღამის ხანგრძლივობა, ცხოვრების რეჟიმი, აქტიურდება მაგნიტური ქარები, მკვეთრად ცვალებადობს ატმოსფერული წნევა. გარდა ამისა, ბიოლოგიური გაზაფხულის პერიოდში ორგანიზმში ირღვევა სხვადასხვა ორგანოთა სისტემების შეთანხმებული მუშაობა - ბიოლოგიური ზამთრიდან ბიოლოგიურ გაზაფხულზე გადასვლა მთელ ორგანიზმზე თავისებურად აისახება. ქრონიკული დაავადებების გამწვავებები, უპირველეს ყოვლისა, იმუნური სისტემის ლაბილობასა და კვების თავისებურებებს უკავშირდება.
იმუნური სისტემა
გამოზამთრებული ორგანიზმის თავდაცვითი ძალები დაქვეითებულია, რაც რამდენიმე ფაქტორით აიხსნება. ერთ-ერთი მათგანი კლიმატური გარემოა. ცივი კლიმატი იმუნურ სისტემას ასუსტებს, სიცივეში დიდია ინფექციური დაავადებების გახშირების რისკი, ამასთანავე, გრიპის ვირუსიც დიდი მდგრადობით გამოირჩევა. იმუნური სისტემის არამდგრადობა განსაკუთრებით მარტში იჩენს თავს, როცა კლიმატური პირობები მეტად ცვალებადია.
ვიტამინების დეფიციტი
ეს კვებითი თავისებურებით აიხსნება - წელიწადის ამ დროს ადამიანი ვერ იღებს სრულფასოვან საკვებს, საჭირო რაოდენობის ხილსა და ბოსტნეულს. ზამთარში ხანგრძლივად შენახულ პროდუქტებში ვიტამინები თანდათან იშლება, იკლებს ორგანიზმისთვის აუცილებელ ნივთიერებათაAშემცველობა. ხილი და ბოსტნეული, ვიტამინების ბუნებრივი წყარო, გაზაფხულის პირზე სრულიად იფიტება, ვიტამინების შემცველობის თვალსაზრისით, მათი კვებითი ღირებულება ჩვეულებრივზე გაცილებით მცირეა, რაფინირებული და დაკონსერვებული საკვები ბიოლოგიურად აქტიურ ნივთიერებებზე ორგანიზმის გაზრდილ მოთხოვნილებას ვერ აკმაყოფილებს.
მაგნიტური ქარიშხლები
ორგანიზმში მაგნიტური ქარიშხლებისას უპირველეს ყოვლისა იცვლება სისხლის მიმოქცევა სისხლძარღვებში. მაგნიტური გამოსხივება რამდენადმე ასქელებს სისხლს, სიბლანტის გამო იგი ჩვეული სიჩქარით ვეღარ მიედინება კალაპოტში, იკლებს სისხლძარღვებში სისხლის მიმოქცევის ინტენსივობა, ორგანიზმს დროულად ვეღარ მიეწოდება საჭირო რაოდენობის სისხლი. ამ მხრივ არც თავის ტვინია გამონაკლისი, ამიტომ მაგნიტური ქარიშხლების დროს ადამიანს თავის ტკივილი, შაკიკის შეტევები, სწრაფი და თითქოსდა უმიზეზო დაღლილობა, არტერიული წნევის თამაში აწუხებს.
გაზაფხულზე მწვავდება
საჭმლის მომნელებელ ორგანოთა პათოლოგიები: გასტრიტი, კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულოვანი დაავადება. ნაწლავთა ანთებები - გაღიზიანებული ნაწლავის სინდრომი. ხშირია ნერვული მოშლილობით გამოწვეული ნაწლავური პრობლემები. გულ-სისხლძარღვთა სისტემის პათოლოგიები - ჰიპერტონიული დაავადება, გულის ქრონიკული უკმარისობა, ხშირია გულის მუშაობის რიტმის დარღვევა და ტკივილი მკერდის არეში. სასუნთქი სისტემის პათოლოგიები - ყველაზე მეტად ამ პერიოდის გადატანა ასთმური ბრონქიტითა და ქრონიკული ასთმით დაავადებულებს უჭირთ, რადგან ამ დროს საგრძნობლად იცვლება სასუნთქი გზების ლორწოვანი გარსის მდგომარეობა. ნერვული სისტემის პათოლოგიები - ნევროზები, ნევრალგიები, ხშირია უმიზეზო ფორიაქი და დეპრესიული განწყობა. გამომყოფი სისტემის პათოლოგიები - ცისტიტი, პიელონეფრიტი. ჩნდება შარდის გამოყოფასთან დაკავშირებული პრობლემები. კანის დაავადებები - ეგზემა და ფსორიაზი. საყრდენ-მამოძრავებელი აპარატის პათოლოგიები - ართრიტები, რევმატიზმი. ჩნდება კუნთების მტკივნეული დაჭიმვა და ნერვული ხასიათის სპაზმური ტკივილები. ხშირდება ალერგიული რეაქციები. რეპროდუქციული სისტემის პათოლოგიები - ამ პერიოდისთვის ძალზე დამახასიათებელია მენსტრუალური ციკლის მოშლა.