შინაგანი დაავადებების ქირურგიული მკურნალობა
ეს ნიშნავს, რომ დაავადებისაგან სრული განკურნება შეუძლებელია, მაგრამ სათანადო მკურნალობით და ცხოვრების წესის ცვლილებით შესაძლებელია ისეთი მდგომარეობის მიღწევა, როცა პაციენტის და ჯანმრთელი ადამიანის ცხოვრების ხარისხი თითქმის არ განსხვავდება ერთმანეთისაგან. სხვადასხვა დიაგნოზის შემთხვევაში, ასეთი შედეგი პაციენტისა და მისი მკურნალი ექიმის განსხვავებული ძალისხმევით მიიღწევა. არის მდგომარეობები, როცა პაციენტთაგან ხშირად გვსმენია ფრაზები: „რომ შეიძლებოდეს, ოპერაციას გავიკეთებდი და დავისვენებდი“, „ნეტავ, ისეთი დაავადება მქონოდა, ოპერაციით რომ მკურნალობენ და გამოჯანმრთელდებიან“...
თანამედროვე ქირურგიის მიღწევებისა და პაციენტის ჯანმრთელობის სულ უფრო დამზოგავი ოპერაციული ტექნიკის განუწყვეტლად შემუშავების გათვალისწინებით, გასაგებია ქრონიკულ პაციენტთა მსგავსი განწყობა. ყველაზე დიდი იმედის საფუძველი ამ თვალსაზრისით, ალბათ, კარდიოქირურგიის მიღწევებია, რომელთა შესახებაც დაუსრულებლად შეიძლება საუბარი. დღეს შევეცდებით, მოკლედ განვიხილოთ ქირურგიული ჩარევების შესაძლებლობები გარკვეულ გავრცელებულ ქრონიკულ დაავადებათა შემთხვევაში.
ქირურგიული ჩარევა ფილტვების ქრონიკული დაავადებების დროს
ბუნებრივია, საუბარს აღნიშნულ თემაზე ბრონქოექტაზების „ქირურგიული მკურნალობით“ დავიწყებთ.
ბრონქოექტაზია არის ბრონქის პათოლოგიური (არა ნორმალური) გასქელება, გაფართოება და დაზიანება, რაც უხშირესად ინფექციისა და ანთების შედეგად აღმოცენდება. ასეთი ცვლილება იწვევს ქრონიკულ ხველას და ყოველდღიურად ნახველის გამოყოფას, ქვედა სასუნთქი გზების განმეორებით ანთებას, რასაც, საბოლოოდ, ფილტვის პროგრესული დაზიანება, ფილტვის ფუნქციის დაქვეითება და ცხოვრების ხარისხის გააუარესება მოჰყვება.
ბრონქოექტაზიების შემთხვევაში პაციენტის მართვის მიზანია დაავადების სიმპტომთა შემცირება, ქრონიკული ინფექციის კონტროლი, ანთების შემცირება, ბრონქის ჰიგიენა (ნახველის გამოყოფის ხელშეწყობა არამედიკამენტური მეთოდებით – ფიზიოთერაპია, სუნთქვითი ვარჯიში და ა. შ.) და რიგ შემთხვევებში გარკვეული ბრონქოექტაზების ქირურგიული მოკვეთა (რეზექცია).
ძირითადად რეზექცია ნაჩვენებია, როცა დაავადების გავრცელება ერთ ან ორ წილს არ სცილდება, მაგრამ მისი მედიკამენტური კონტროლი შეუძლებელია – სათანადო ანტიბაქტერიული მკურნალობის მიუხედავად, ინფექციის ეპიზოდები ხშირია. ბრონქოექტაზისას ქირურგიული ჩარევის მიზანია ფილტვის ყველაზე მეტად დაზიანებული სეგმენტების ან წილების მოკვეთა.
როგორც წესი, ქირურგიულ ჩარევამდე ტარდება ანტიბაქტერიული (ანტიბიოტიკებით) მკურნალობა და ბრონქის ჰიგიენის ღონისძიებები ბაქტერიული ინფექციის შემცირებისა და ბრონქის დრენაჟული ფუნქციის გასაუმჯობესებლად.
ემფიზემის ქირურგიული მკურნალობა
ფილტვების ემფიზემა არის ფილტვების ქრონიკული ობსტრუქციული დაავადების (ფქოდ) ფორმა, რომლის დროსაც ვითარდება ტერმინალური ბრონქიოლების (ბრონქების საბოლოო ნაწილი) შემდგომ არსებული ჰაერით სავსე სივრცეების ანომალური და მუდმივი გაფართოება, რასაც ახლავს ალვეოლების კედლების რღვევა (დესტრუქცია). ემფიზემა იწვევს ჰაერის ნაკადის დაბრკოლებას, ფილტვის ჰაერით გადავსებას, ფილტვში გაზთა ცვლის შეფერხებას იმ ზედაპირის შემცირების გამო, რომელიც უნდა გაიაროს ჟანგბადმა. ყოველივე აღწერილის შედეგად ვითარდება ქოშინი.
პაციენტთა ნაწილს, რომელთაც აქვთ შორსწასული ემფიზემა და სათანადოდ დანიშნული მაქსიმალური მკურნალობის მიუხედავად, დაავადება ცუდადაა კონტროლირებული, შეიძლება ჩაუტარდეთ ოპერაციული მკურნალობა. აღნიშნული ჩარევა ფილტვის მოცულობის დამაქვეითებელი ქირურგიის (დამაქვეითებელი პნევმოპლასტიკა, ბილატერალური პნევმექტომია) სახელწოდებითაა ცნობილი.
ოპერაციისას ტარდება ფილტვის ემფიზემური ქსოვილის სოლისებრი რეზექცია (მოკვეთა). ამ ჩარევის მოდიფიკაციაა ფილტვის მოცულობის შემცირება თორაკოსკოპიულად (ენდოსკოპი – სპეციალური ხელსაწყო, რომლითაც შესაძლებელია ფილტვის ვიზუალიზაცია და სათანადო ქირურგიული პროცედურის ჩატარება).
სადღეისოდ მედიკოსები თვლიან, რომ ფილტვის მოცულობის დამაქვეითებელი ქირურგიის ეფექტურობის მექანიზმი ბოლომდე გარკვეული არ არის. შესაძლოა ის დაკავშირებული იყოს ჰაერით გადავსებული მოცულობის შემცირებასთან, ბრონქიოლების ელასტიკური ზემოქმედების (ელასტიკური წევის) გაუმჯობესებასა და ამოსუნთქვისას ჰაერის ნაკადის გაუმჯობესებასთან. გარდა ამისა, შესაძლოა რეზექციის შემდეგ უმჯობესდება დიაფრაგმის, ნეკნთაშუა კუნთების, გულის მარცხენა პარკუჭის ფუნქცია.
ფილტვის მოცულობის დამაქვეითებელი ქირურგია ემფიზემის დროს გამოიყენება, როცა პაციენტის ასაკი ნაკლებია 75 წელზე, მას აქვს მძიმე ქოშინი მიუხედავად ოპტიმალური მედიკამენტური და მაქსიმალური სარეაბილიტაციო მკურნალობისა, 6 თვეზე მეტი პერიოდია გასული მოწევის შეწყვეტიდან. გადაწყვეტილების მიღებისას მხედველობაში მიიღება პაციენტის ზოგადი მდგომარეობა, თანმხლები დაავადებები და ა. შ.
ძილის ობსტრუქციული აპნოეს ქირურგიული მკურნალობა
ძილის ობსტრუქციული აპნოე არის ძილის დარღვევა, რომელსაც ახასიათებს ძილის დროს სუნთქვის შეწყვეტის, ანუ აპნოეს ხანმოკლე ეპიზოდების აღმოცენება. სათანადო ჩვენებისას პაციენტს უტარდება მკურნალობა სპეციალური აპარატით – ღამის განმავლობაში ნიღბით მიეწოდება ჰაერის ნაკადი დადებითი წნევით, რაც უზრუნველყოფს ჰაერგამტარი გზების განვლადობას, თავიდან აცილებს აპნოეს (სუნთქვის გაჩერების) ეპიზოდების აღმოცენებას.
ქირურგიული ჩარევა ძილის ობსტრუქციული აპნოეს მკურნალობის მეორეული მეთოდია, რომელიც გამოიყენება დადებითი წნევით მკურნალობის აუტანლობისას ან მასთან ერთად, დამატებითი მკურნალობის სახით. ძილის ობსტრუქციული აპნოეს დროს ქირურგიული ჩარევის გადაწყვეტილების მიღება შესაძლებელია, თუ პაციენტს აქვს აპნოეს გამომწვევი პრობლემა, რომლის მკურნალობაც შეიძლება ქირურგიულად, ჯანმრთელობის მდგომარეობა გვაძლევს ოპერაციული მკურნალობის საშუალებას და პაციენტს აქვს ასეთი მკურნალობის სურვილი.
სპეციალიტები აღნიშნავენ, რომ მხოლოდ ცხვირზე ოპერაციული ჩარევა არ განკურნავს პაციენტს ძილის ობსტრუქციული აპნოესაგან. ასეთი მარტივი ჩარევების მთავარი მიზანია ძილის ობსტრუქციული აპნოეს სამკურნალო აპარატის ან სხვა ქირურგიული ჩარევის ეფექტურობის გაზრდა. ძილის ობსტრუქციული აპნოეს დროს შესაძლოა შემცირდეს ტურბულენტობა, ჩატარდეს ძგიდის პლასტიკა, ცხვირის სარქვლის ქირურგია.
ძილის ობსტრუქციული აპნოეს დროს ყველაზე ხშირი ქირურგიული პროცედურაა უვულოპალატოპარიგეოპლასტიკა და მისი ვარიანტები, რადგანაც ხახის ზედა ნაწილის ობსტრუქცია ზემო სასუნთქი გზების ყველაზე ხშირი ანატომიური დარღვევაა. უვულოპალატოპარიგეოპლასტიკა ხშირად აუმჯობესებს როგორც ძილის ობსტრუქციული აპნოეს კლინიკას, ასევე მის გამომწვევ ფიზიოლოგიურ ანომალიას. ზოგიერთ პაციენტს კი, სათანადო ჩვენებისას, შეიძლება ჩაუტარდეს ტონზილექტომია (ოპერაცია რომელსაც პაცინეტები „გლანდების ოპერაციის“ სახელით იცნობენ), ადენოიდექტომია.
ხახის ქვედა ნაწილსა და ხორხზე ოპერაციული ჩარევების მიზანია ენის უკან და/ან ხორხში ჰაერის ნაკადის გაუმჯობესება. ასეთი ჩარევებით შესაძლებელია ენისა და ნაქის კორექცია.
რიგ შემთხვევებში შესაძლოა მიზანშეწონილი იყოს გლობალური პროცედურები ზედა სასუნთქ გზებზე (მაქსილომანდიბულური (ზედა და ქვედა ყბის წამოწევა), ტრაქეოსტომია, ზედა სასუნთქი გზების სტიმულაცია (იმპლანტირებული ნეიროსტიმულატორით), რომლებიც სასუნთქი გზების სხვადასხვა დონეზე აუმჯობესებენ ობსტრუქციას.
გასტროეზოფაგური რეფლუქსის ქირურგია
გასტროეზოფაგური რეფლუქსური დაავადება (გერდ) არის მდგომარეობა, რომლის დროსაც კუჭის მჟავა შიგთავსის რეფლუქსი (უკუდინება) იწვევს შემაწუხებელ სიმპტომებსა და/ან გართულებებს. გერდ-ისათვის დამახასიათებელია გულძმარვა, საკვების საყლაპავში უკუდინებისის შეგრძნება, ყლაპვისას არასასიამოვნო შეგრძნება, ზოგჯერ კბილების პრობლემები, ყელის ტკივილი, ასთმის შეტევები, ფილტვების ანთება ასპირაციის (კუჭის შიგთავსის სასუნთქ გზებში გადაცდენა) შედეგად.
არსებული მონაცემების თანახმად, გერდ-ის შემთხვევათა რიცხვი მთელ მსოფლიოში განუხრელად იზრდება. დაავადებას მკურნალობენ ცხოვრების წესის შეცვლითა და სიმჟავის საწინააღმდეგო მედიკამენტებით. რიგ შემთხვევებში შესაძლოა საჭირო გახდეს ოპერაციული მკურნალობა, რაც ტარდება როგორც ღია წესით, ისე ლაპაროსკოპიულად. ოპერაციული მკურნალობის ჩვენება შეიძლება იყოს როგორც გასტროინტესტინური (საჭმლის მომნელებელი სისტემის მხრივ), ისე არა გასტროინტესტინური ჩივილები.
გასტროინტესტინურ ჩივილთაგან აღსანიშნავია:
- მედიკამენტური მკურნალობის წარუმატებლობა – მდგომარეობა, როდესაც პაციენტი იცვლის ცხოვრების წესს, იღებს პრეპარატების მაქსიმალურ დოზას, მაგრამ მაინც აქვს გერდ-ის სიმპტომები, რომელთა კონტროლიც ვერ მიიღწევა;
- მედიკამენტური მკურნალობის აუტანლობა ან მკურნალობისადმი ცუდი დამყოლობა;
- გერდ-ის გართულებები – მძიმე ეზოფაგიტი ანუ საყლაპავის ანთება, საყლაპავის კეთილთვისებიანი შევიწროვება მჟავა წვენის ზემოქმედების შედეგად – პეპტიური სტრიქტურა;
- მოცულობითი რეგურგიტაცია – კუჭის შიგთავსის დიდი მოცულობით რეფლუქსისას აღმოცენდება სიმპტომები როგორც საჭმლის მომნელებელი სისტემის მხრივ, ისე არატიპური ჩივილები. ასეთ პაციენტთა სიმჟავის საწინააღმდეგო პრეპარატებით მკურნალობა ხშირად წარუმატებელია საყლაპავის ქვედა სფინქტერის (მომჭერი კუნთი) სისუსტის გამო.
გერდ-ის ქირურგიული მკურნალობის არაგასტროინტესტინური ჩვენებებია ქრონიკული ხველა, ხორხის დაავადებები, ასთმა.
ქირურგიული მკურნალობა წყლულოვანი დაავადების დროს
უკანასკნელი ათწლეულების განმავლობაში წყლულოვანი დაავადების აღმოცენებაში ჰელიკობაქტერიის როლის დადგენისა და სიმჟავის საწინააღმდეგო მაღალეფექტური საშუალებების შემუშავების შედეგად, არსებითად შემცირდა წყლულის გამო ოპერაციულ ჩარევათა სიხშირე. მიუხედავად ამისა, არსებული მონაცემებით, პაციენტთა 10-20%-ს აღენიშნება გართულებები, რომელთა შემთხვევაშიც აუცილებელია ქურურგიული ჩარევა. ეს გართულებებია სისხლდენა, პერფორაცია, კუჭის გასავალი ნაწილის ობსტრუქცია.
ქირურგია ნაწლავთა ანთებითი დაავადებების დროს
ტერმინი ნაწლავთა ანთებითი დაავადებები აერთიანებს ორ მდგომარეობას – კრონის დაავადებასა და არასპეციფიკურ წყლულოვან კოლიტს. მათთვის დამახასიათებელია საჭმლის მომნელებელი სისტემის ქრონიკული ანთება.
კრონის დაავადება არის ქრონიკული ანთებითი დაავადება, რომლის დროსაც შეიძლება დაზიანდეს საჭმლის მომნელებელი სისტემის ნებისმიერი ნაწილი, პირის ღრუდან ანალურ ხვრელამდე და ასევე ნაწლავგარე (ექსტრაინტესტინური) არეები, თუმცა უხშირესად მაინც ზიანდება თეძოს ნაწლავი (წვრილი ნაწლავის ბოლო ნაწილი). ანთებითი პროცესი ხშირად მოიცავს ნაწლავის ღრმა შრეებს, ზოგჯერ მთლიან კედელს, რაც ფისტულების (ხვრელი, რომელიც იხსნება სხეულზე ან მიმდებარე ორგანოში) და სტრიქტურების (ნაწლავის სანათურის შევიწროვება) მიზეზი შეიძლება გახდეს. ანთებითი ცვლილებების შედეგად ვითარდება მუცლის ტკივილი, მძიმე ფაღარათი (დიარეა), სისუსტე, წონის კლება.
კრონის დაავადების მკურნალობის უმთავრესი მეთოდი მედიკამენტურია, თუმცა, ხშირად გართულებების ან დაავადების ზოგიერთი სიმპტომის გამო, აღმოცენდება ქირურგიული ჩარევის აუცილებლობა. აღნიშნულის ჩვენება შეიძლება იყოს ნაწლავის პერფორაცია, აბსცესი (შემოფარგლული ჩირქგროვა), ფისტულა, ავთვისებიანად გადაგვარება, ანთება, რომლის წინააღმდეგ არაეფექტურია მედიკამენტები. ოპერაცია შესაძლოა ჩატარდეს როგორც ტრადიციული, ღია წესით, ასევე ლაპაროსკოპიულად. უხშირესად მიმართავენ ნაწლავის დაზიანებული ნაწილის ამოკვეთას. წვრილი ნაწლავის სტრიქტურისას შეიძლება ჩატარდეს შევიწროვებული ნაწილის ენდოსკოპიური დილატაცია.
არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტი არის უმთავრესად მსხვილი და სწორი ნაწლავის ქრონიკული ანთებითი დაავადება, რომელსაც ახასიათებს გამწვავებებისა და გაუმჯობესების ეპიზოდების მონაცვლეობა. მკურნალობის უმთავრესი მეთოდი მედიკამენტურია, თუმცა, შესაძლოა საჭირო გახდეს დაუყოვნებელი, სასწრაფო ან გეგმიური ოპერაციული მკურნალობა.
დაუყოვნებელი ქირურგიული ჩარევა საჭიროა მსხვილი ნაწლავის პერფორაციის, მსხვილი ან სწორი ნაწლავიდან მასიური სისხლდენის, ტოქსიკური მეგაკოლონის (მსხვილი ნაწლავის გარკვეული უბნის ან მთელი ნაწლავის უეცარი მკვეთრი გაფართოება და ზოგადი ინტოქსიკაცია) შემთხვევაში.
სასწრაფო ქირურგიული ჩარევა ტარდება მწვავე ფულმინანტური კოლიტისას. არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტის ეს გართულება ხასიათდება ფაღარათით, რომლის დროსაც ნაწლავების მოქმედების სიხშირე აღემატება დღე-ღამეში 10-ს, თან ახლავს სისხლდენა, მუცლის ტკივილი, შებერვა, ზოგადი ინტოქსიკაციის სიმპტომები (ცხელება, უმადობა). მწვავე ფულმინანტური კოლიტის საწყისი მკურნალობა მედიკამენტურია, თუმცა, უშედეგობისას ტარდება ქირურგიული ჩარევა.
რიგ შემთხვევებში, ოპერაციული მკურნალობა შესაძლოა გეგმიურადაც ჩატარდეს არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტის დროს. აღნიშნული გადაწყვეტილება ყოველი პაციენტის შემთხვევაში ინდივიდუალურად მიიღება მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობის გათვალისწინებით. ქირურგიული ჩარევის საკითხი შეიძლება განიხილონ, როცა სათანადო მედიკამენტური მკურნალობის მიუხედავად, პაციენტს მაინც მნიშვნელოვნად აქვს გამოხატული დაავადების სიმპტომები ან ის ვერ იტანს მედიკამენტურ მკურნალობას გვერდითი ეფექტების გამო.
გარდა განხილულისა, ოპერაციული მკურნალობით შესაძლოა მნიშვნელოვნად შემცირდეს სიმსივნის რისკი – ცნობილია, რომ წყლულოვანი კოლიტის ხანგრძლივი მიმდინარეობისა და/ან დისპლაზიური/ადენომატოზური პოლიპების არსებობისას, ნაწლავის კიბოს რისკი მომატებულია.
მწვავე ქოლეცისტიტი
მწვავე ქოლეცისტიტი არის სინდრომი, რომელიც ხასიათდება ნაღვლის ბუშტის ანთებით და მასთან ერთად ტკივილით მარჯვენა ფერდქვეშა არეში, ცხელებით, ლეიკოციტოზით (სისხლში ლეიკოციტების მატება). ნაღვლის ბუშტის ანთება ჩვეულებრივ დაკავშირებულია ნაღვლკენჭოვან დაავადებასთან – ვითარდება მწვავე კალკულოზური ქოლეცისტიტი. ამ დიაგნოზისას რეკომენდებულია რადიკალური თერაპია, რომლის მიზანია კენჭების მოცილება (ჩვეულებრივ, მიიღწევა ნაღვლის ბუშტის ამოკვეთით), ვინაიდან მაღალია განმეორებითი ეპიზოდებისა და გართულებების რისკი.
გარკვეულ შემთხვევებში აუცილებელია გადაუდებელი ქოლეცისტექტომია – ნაღვლის ბუშტის ამოკვეთა. აღნიშნულის ჩვენებაა მწვავე ქოლეცისტიტის გართულებები – ნაღვლის ბუშტის განგრენა/ ნეკროზი, ნაღვლის ბუშტის პერფორაცია, ემფიზემური ქოლეცისტიტი.
გადაუდებელი ქოლეცისტექტომია შეიძლება ჩატარდეს ასევე, როცა ანტიბიოტიკებით ანთების სათანადო მკურნალობის მიუხედავად, პაციენტს მაინც აქვს ცხელება, მდგომარეობა არასტაბილურია, ტკივილი კვლავ გრძელდება. როცა პაციენტს არა აქვს გადაუდებელი ქოლეცისტექტომიის ჩვენება, ოპერაციული მკურნალობა რეკომენდებულია მწვავე ქოლეცისტიტის ეპიზოდიდან ხანმოკლე პერიოდშივე. თანამედროვე ეტაპზე უპირატესობა ლაპაროსკოპიულ ქირურგიას ენიჭება.
როდის არ უნდა გადავდოთ ვიზიტი ქირურგთან
ზემოთ რამდენჯერმე განვიხილეთ მდგომარეობები, რომელთა დროსაც აუცილებელია დაუყოვნებელი ან სასწრაფო ქირურგიული ჩარევა. პრობლემის მნიშვნელობის გამო, კიდევ ერთხელ გავიმეორებთ, რომ ქირურგთან ვიზიტი არ უნდა გადავდოთ, თუ:
- უეცრად აღმოცენდა ტკივილი მუცლის არეში, რომელიც საშუალო სიძლიერის ან ძლიერია და ტკივილი გრძელდება, არ მცირდება;
- ტკივილს თან ახლავს მუცლის შებერვა, ნაწლავების მოქმედების, აირების (გაზების) გამოყოფის შეწყვეტა;
- ტკივილს თან ახლავს პირის სიმშრალე, ტემპერატურის მომატება;
- ტკივილთან ერთად დაჭიმულია მუცლის წინა კედელი;
- ტკივილს თან ახლავს აჩქარებული პულსი, სისხლის წნევის დაქვეითება, სახის სიფერმკრთალე;
- ტკივილს თან ახლავს ღებინება, ფაღარათი, განსაკუთრებით სისხლიანი.