წყლულოვანი დაავადება – სტატისტიკა, გამომწვევი მიზეზები
რომლის დროსაც კუჭის და თორმეტგოჯა ნაწლავის ლორწოვან გარსზე ქსოვილოვანი დეფექტი – წყლული ჩნდება. ყოველივე იმ ნერვული და ჰუმორული მექანიზმების მოშლის შედეგია, რომლებიც ამ ორგანოებში სეკრეტორულ, მოტორულ და ტროფიკულ პროცესებს არეგულირებენ.
დაავადებას ახასიათებს სეზონური გამწვავება (გაზაფხულსა და შემოდგომაზე) და რემისიები, აგრეთვე წყლულოვანი დეფექტის შეხორცება და მის ადგილზე ე.წ. ნაწიბურის ჩამოყალიბება.
წყლულის განვითარების საფუძველი ადამიანის ცხოვრების წესი და მისი გენეტიკური თავისებურებებია.
სპეციალისტები ცალსახად თანხმდებიან, რომ ნერვული სისტემის გადაძაბვა, ჰორმონული დისბალანსი, სტრესები, უარყოფითი ემოციები, გადაღლა, გადაქანცვა – წყლულის ჩამოსაყალიბებლად მეტად ხელსაყრელ პირობებს ქმნის.
დაავადების სტატისტიკა ასეთია:
- მსოფლიოში წყლულოვანი დაავადების გავრცელების მაჩვენებელი შეადგენს ზრდასრული მოსახლეობის 4-6%-ს, თუმცა სრულფასოვანი სამედიცინო სკრინინგისას ეს მაჩვენებელი 20-25%-მდე იზრდება;
- წყლულოვანი დაავადების ყოველ დიაგნოსტირებულ პაციენტზე 3 დიაგნოსტიკის გარეშე დარჩენილი შემთხვევა იგულისხმება;
- ევროპაში მოსახლეობის 10-12 პროცენტი ავადობს კუჭისა და დუოდენალური (თორმეტჯოგა ნაწლავის) წყლულით;
- ევროპაში ყოველ მეათე ადამიანს – კუჭის, ხოლო ყოველ მე-15-ს თორმეტგოჯა ნაწლავის ქსოვილოვანი დეფექტი აღენიშნება;
- აშშ-ში მოსახლეობის 7-დან 10%-ისთვის ეს საკმაოდ კარგად ნაცნობი პრობლემაა;
- დაავადებულთა რიცხვი გაცილებით დიდია დიდ ქალაქებში, იქაურები სოფლად მცხოვრებლებზე 2-ჯერ ხშირად ავადობენ;
- კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულოვანი დაავადება საჭმლის მომნელებელი სისტემის პათოლოგიათა სტრუქტურაში საერთო მაჩვენებლის 10%-ს შეადგენს;
- პაციენტთა 50-70% წყლულის ჩამოყალიბებამდე ლორწოვანი გარსის ქრონიკული ანთებით – გასტრიტით ავადობს, თუმცა ეს როდი ნიშნავს, რომ ყველა გასტრიტი წყლულით სრულდება;
- ასაკთან ერთად დაავადებული მამაკაცებისა და ქალების შეფარდება იცვლება, მაგალითად, რეპროდუქციულ ასაკში მამაკაცებისა და ქალების შეფარდება არის 3:1.
- 55 წლის შემდეგ დაავადების სქესობრივი სტრუქტურა იცვლება და დაავადებულთა შორის მატულობს ქალთა წილი, მათ უპირატესად კუჭის წყლულოვანი პათოლოგია აღენიშნებათ;
- მამაკაცები გაცილებით ხშირად ავადობენ, სანაცვლოდ, ქალებთან დაავადება გაცილებით მწვავედ და მძიმედ მიმდინარეობს.
წყლული ნებისმიერი ასაკის ადამიანს ემუქრება, მაგრამ არსებობს მისადმი გაცილებით დადებითად განწყობილი ასაკობრივი ჯგუფები:
- ძლიერ დადებითია განწყობა – 30-დან 60 წლამდე. პიკი აღინიშნება 40 წლის ასაკისთვის, ისინი დაავადებულთა საერთო რაოდენობის 70-80%-ს შეადგენენ.
- დაავადების ასაკობრივი სტრუქტურისთვის დამახასიათებელია ასეთი თავისებურება: რაც უფრო დიდია პაციენტის ასაკი, მით მძიმედ მიმდინარეობს დაავადება.
- თორმეტგოჯას წყლულოვანი დაზიანება – გაცილებით ახალგაზრდების ხვედრია.
- უკანასკნელ წლებში იმატა 40 წლის შემდგომ დაავადების განვითარების შემთხვევებმა, მაჩვენებელი 43-44%-ს შეადგენს;
- გასული საუკუნის დასაწყისში მიაჩნდათ, რომ წყლულოვანი პათოლოგია ქალების ხვედრი იყო და მათ გაცილებით ხშირად სტანჯავდა კუჭის წყლული, ვიდრე თორმეტგოჯასი, მაგრამ ეს მითი აღმოჩნდა, რადგან კუჭის წყლულის დიაგნოსტიკა მარტივად ხდებოდა და მისით გამოწვეული მდგომარეობებიც ამიტომ აჭარბებდა თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულით გამოწვეულ პრობლემებს;
- დღეისთვის კუჭისა და დუოდენალურ წყლულებს შორის თანაფარდობა არის – 4:7.
როგორ ჩნდება წყლული?
კუჭსა და თორმეტგოჯა ნაწლავზე წყლული ლორწოვანი გარსის ლოკალური პათოლოგია როდია, ის ორგანიზმის ზოგადი დაზიანების შედეგია, რის გამოც მის გაჩენას სპეციალისტები დღემდე ვერ ხსნიან ერთიანი თეორიით.
არსებობს რამდენიმე მოსაზრება, რომლებიც ცალ-ცალკე გვიხსნიან, თუ რა მექანიზმით შეიძლება კუჭსა და თორმეტგოჯა ნაწლავზე განვითარდეს წყლულოვანი დეფექტი, მაგალითად:
- კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულოვანი დაავადება შესაძლოა შესაბამის უბანში, ორგანოს კედელში, სხვადასხვა მიზეზით გამოწვეული სისხლის მიმოქცევის (სისხლძარღვოვანი) დაქვეითების ან მოშლის შედეგი იყოს;
- შესაძლოა წყლულის აღმოცენება უკავშირდებოდეს კუჭის მცირე სიმრუდის არეში ლორწოვანი გარსის მკვრივი და უხეში საკვებით (მექანიკურ) ხშირ ტრავმირებას;
- ზოგიერთი სპეციალისტი წყლულის წარმოქმნის მიზეზად ლორწოვან გარსში განვითარებულ და ხანგრძლივად მიმდინარე ანთებით მოვლენებს მიიჩნევს, ისეთებს, როგორებიცაა გასტრიტი და კუჭის ეროზიები;
- წყლულის განვითარების მიზეზს კუჭის მჟავე თვისებების მქონე წვენსაც (პეპტიდებს) მიაწერენ, რომელსაც კუჭის თვითმონელების პროვოცირება და პროტეოლიზური ფერმენტების დაზიანება შეუძლია;
- წყლულის განვითარების მიზეზად კუჭის წვენის ჰიპერსეკრეციას (გაძლიერებულ გამოყოფას), კუჭის ჰიპერმოტორიკასა და სისხლძარღვოვან დარღვევებსაც მიიჩნევენ. ეს ნერვული მექანიზმია, დაავადება იმ ადამიანებს უნვითარდებათ, რომელთაც კონსტიტუციურად ახასიათებთ პარასიმპათიკური ნერვული სისტემის მომატებული ტონუსი;
- არსებობს ნერვულ-რეფლექტორული მექანიზმი, როდესაც წყლულის გაჩენის მიზეზი ქრონიკული აპენდიციტით, კოლიტით, ნაღველკენჭოვანი დაავადებით გამოწვეული კუჭის რეფლექტორული მუშაობის დარღვევაა;
- წყლულის გაჩენის წამყვან მიზეზად სახელდება მექანიზმიც, რომლის დროსაც წყლული თავის ტვინის მიერ პირობით რეფლექსურ მოქმედებათა დარღვევის – ნევროზების შედეგად ჩნდება;
- ჩამოყალიბების სტადიაზე კონცეფცია, რომლის თანახმადაც კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავში წყლულის ჩამოყალიბება კუჭში „აგრესიისა“ და „დაცვით“ ფაქტორებს შორის დისბალანსის შედეგია.
„აგრესიული“ ფაქტორებია: კუჭის წვენში მომატებული მჟავიანობა და ფერმენტული აქტივობა, რომელიც გაცილებით დამანგრეველ ხასიათს კუჭის მოტორიკის მოშლისას იძენს.
„დაცვითი“ ფაქტორებია: ლორწოს დაქვეითებული პროდუქცია, კუჭის ლორწოვნი გარსის ზედაპირის ეპითელური ქსოვილის ფიზიოლოგიური რეგენერაციის (აღდგენის) შენელება, ადგილობრივი სისხლის მიმოქცევისა და ლორწოვანი გარსის ნერვული რეგულაციის მოშლა.
რა აჩენს წყლულს?
წყლულოვანი დაავადება მულტიფაქტორული პათოლოგიაა, რადგან მისი გამომწვევი მრავლობითი მიზეზი არსებობს, აღსანიშნავია: გენეტიკური, ალიმენტური, ნერვულ-ფსიქიკური, მედიკამენტური და ინფექციური ფაქტორები, მნიშვნელობა ენიჭება თამბაქოსა და ალკოჰოლის ბოროტად გამოყენებას. ნიკოტინი, ისევე როგორც თამბაქო, იწვევს სისხლძარღვთა სპაზმს, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც დარღვეულია რაციონალური კვების პრინციპები.
გენეტიკურ-ენდოკრინული ფაქტორები
ზოგიერთ პაციენტს გენეტიკურად ან ენდოკრინულად განპირობებული აქვს კუჭის წვენში მარილმჟავას ან პეპსინის სიჭარბე, რომლებიც სრულიად ანეიტრალებენ კუჭის დამცავ ფაქტორებს: ლორწოს, ბიკარბონატებსა და ლიზოციმს, შედეგად ვითარდება ლოწოვანი გარსის ქიმიური მექანიზმით დაზიანებული და ჩაღრმავებული უბანი – წყლული.
მედიკამენტები
წყლულის შესაძლო მიზეზებია ზოგიერთი სამკურნალო პრეპარატი, მათ შორის: ციტოსტატიკები, არასტეროიდული ანთების საწინააღმდეგო პრეპარატები, ჰორმონული მედიკამენტები და შარდმდენები.
არარაციონალური კვება
კვებითი ფაქტორებიდან მნიშვნელოვანია არარეგულარული კვება, მწარე, ცხელი ან ცივი საკვები, სპირტიანი და შუშხუნა სასმელები, რაფინირებული ნახშირწყლებისა და ყავის ჭარბად მოხმარება.
ზოგიერთი დაავადება
ამ მხრივ აღსანიშნავია: პოსტსტრესული სიტუაციები, ტოქსიკო-ალერგიული პათოლოგიები, ძლიერი ტკივილები და შოკური მდგომარეობანი, გულის ან ფილტვის დეკომპენსირებული დაავადებები, ინსულტები, თრომბოზები, ტუბერკულოზი და შიდსი.
მისი უდიდებულესობა – ჰელიკობაქტერია!
Helikobaqter pylori – ჰელიკობაქტერიაა, რომელსაც კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის აგრესიულ გარემოში არსებობის უნარი შესწევს.
მისი არსებობის შესახებ ცნობილი 1979 წელს გახდა. მას საჭმლის მომნელებელ ტრაქტში წლების მანძილზე ფარულად არსებობის უნარი შესწევს და ჯანმრთელობას აზიანებს. თუმცა, საკმარისია, გამრავლებისთვის ხელსაყრელი პირობები დაუდგეს, რომ ინტენსიურ გამრავლებას იწყებს და კუჭ-ნაწლავის ტრაქტსაც მნიშვნელოვნად აზიანებს.
მას არ აშინებს კუჭის წვენში არსებული მარილმჟავა, რადგან ვერაფერს აკლებს. კოლონიებად მობინადრე მიკრობები გამოყოფენ ტოქსიკურ ნივთიერებებს, რომლებიც კუჭის ლორწოვან გარსს აზიანებენ, მის დისტროფიას და უჯრედების კვდომას იწვევენ, შედეგად კი ფორმირდება წვრილი წყლულოვანი დეფექტი, რომელიც კუჭის წვენში არსებული მარილმჟავას, ნაღველისა და საკვების გუნდის მექანიკური მოქმედებით სულ უფრო დიდდება და ღრმავდება. პროცესის გაღრმავებისას არც ონკოლოგიური ხასიათის პრობლემებია გამორიცხული.
დადასტურებულია, ქრონიკული წყლულოვანი დაავადება ფორმირდება კუჭში ჰელიკობაქტერიის ხანგრძლივად არსებობის შედეგად. მისით დაინფიცირება შესაძლებელია კონტაქტური გზით, ყველაზე ხშირად, ნერწყვით. შესაძლებელია ასევე მიკროორგანიზმით დაბინძურებული საკვებით და წყლითაც. რამდენადაც ის ძირითადად კონტაქტური გზით გადაეცემა, მას ექიმები „საოჯახო“ მიკრობსაც უწოდებენ, თუ ოჯახის რომელიმე წევრს ეს ბაქტერია აქვს, ოჯახის სხვა წევრების ინფიცირების შესაძლებლობაც საკმაოდ დიდია – 95%-ს შეადგენს. ზოგიერთი მონაცემით, ინფიცირებულ ადამიანთა რაოდენობა 60-70%-ს შეადგენს, თუმცა ანტიბაქტერიულ თერაპიას ყველა როდი საჭიროებს. იმ შემთხვევაში, როდესაც ადამიანს ძლიერი იმუნური სისტემა აქვს, ის ორგანიზმში ბაქტერიის გამრავლებას აკონტროლებს და ისიც უვნებელია, თუმცა არახელსაყრელი ფაქტორების გავლენით, რომლებიც ასუსტებენ იმუნურ ძალებს, ბაქტერია უკონტროლოდ მრავლდება და შავ-ბნელი საქმეების კეთებას იწყებს.
ასეთი ფაქტორები კი შესაძლოა იყოს ფიზიკური და ნერვული გადაძაბვა, ინფექციური დაავადებები, მავნე ჩვევები და არაჯანსაღი ცხოვრების წესი, ეს ყველაფერი კი ემუქრება ჰელიკობაქტერიით ინფიცირებულ პირთა 15%-ს. შესაბამისად, თავიდან ვითარდება გასტრიტი, მოგვიანებით კი – წყლული.