გავრცელებული ტრავმა დამწვრობა
. ექსტრემალურ ვითარებაში ისინი იბნევიან ან შეცდომას უშვებენ დახმარების დროს და ამით ხელს უწყობენ დამწვრობის გაღრმავებას. როგორ მოვიქცეთ, თუ ბავშვმა დამწვრობა მიიღო? გვესაუბრება კატასტროფის მედიცინის ცენტრის ექიმი მერაბ ჯოხარიძე.
- რამ შეიძლება გამოიწვიოს დამწვრობა?
- დამწვრობის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული მიზეზია მაღალი ტემპერატურა - ცეცხლის ალი, ცხელი წყალი, ორთქლი, ცხელი საკვები. ასეთ დამწვრობას თერმულს უწოდებენ. 5 წლამდე ასაკის ბავშვებში დამწვრობის შემთხვევათა უდიდესი წილი (80%) ცხელი წყლით, საკვებით დამწვრობაზე მოდის, ხოლო მოზარდებში (65%) - ცეცხლის ალით დამწვრობაზე.
მცირე ასაკის ბავშვებში ცხელი წყლით დამწვრობა შეიძლება გამოიწვიოს არა მხოლოდ მდუღარე წყალმა, არამედ ნაკლები ტემპერატურის წყლის ხანგრძლივმა ზემოქმედებამაც. მაგალითად, 50-გრადუსიანი წყალი 7-10-წუთიანი ზემოქმედების შედეგად I-II ხარისხის დამწვრობას იწვევს.
ქიმიური საყოფაცხოვრებო დამწვრობა თერმულზე იშვიათია. ის შეიძლება გამოიწვიოს ძმრის ესენციამ, კონცენტრირებულმა გამწმენდმა საშუალებამ, ელექტროელემენტების ტუტე შიგთავსმა (როდესაც ბავშვი ხელში ათამაშებს დაზიანებულ ელემენტს). საოჯახო ელექტროხელსაწყოების მომრავლებამ ელექტროდამწვრობის გახშირება განაპირობა.
მზის სხივების ჭარბი, ხანგრძლივი ზემოქმედების შედეგად ვითარდება სხივური დამწვრობა. ბავშვის ნაზ კანს იოლად წვავს მზე.
- რის მიხედვით აფასებენ დამწვრობას?
- განასხვავებენ კანის დაზიანების ოთხ ხარისხს.
I ხარისხის დამწვრობისას ზიანდება კანის ყველაზე ზედაპირული შრე. დაზიანებულ ადგილას ჩნდება სიწითლე, შეშუპება, ბავშვი უჩივის ტკივილსა და წვას. დამწვრობის ეს ნიშნები მალე გაივლის - 1-2 დღეში კანის დაზიანებული უჯრედები აქერცვლას იწყებს და გამოჯანმრთელება გაურთულებლად მიმდინარეობს.
II ხარისხის დამწვრობა მოიცავს კანის მთელ ზედაპირულ შრეს, უჯრედები კვდება და იქერცლება, წარმოიქმნება გამჭვირვალე სითხით სავსე ბუშტუკები, ბავშვი უჩივის დამწვარი ადგილის ძლიერ ტკივილს. პირველი ბუშტუკები დამწვრობიდან რამდენიმე წუთში ჩნდება, შემდეგ მათი რაოდენობა თანდათან იმატებს, ძველი ბუშტუკები კი იზრდება. თუ დაზიანებული უბანი დიდია, დამწვრობას ერთვის ტემპერატურული რეაქცია. თუ კანი არ დაინფიცირდა, 10-14 დღეში ჭრილობა შეხორცდება, თუმცა დამწვარი ადგილი რამდენიმე თვე, ზოგჯერ წელიწადიც კი, ფერშეცვლილი (პიგმენტირებული) რჩება.
III ხარისხის დამწვრობა სერიოზული ტრავმაა, თუნდაც დაზიანებული უბანი მცირე ზომისა იყოს. დაზიანებულია თითქმის ყველა შრის უჯრედები და წარმოიქმნება ძალიან მტკივნეული დიდი ბუშტუკები ამღვრეული შიგთავსით. თუ კანის ყველაზე ღრმა შრე უვნებელია, III-ა ხარისხის დამწვრობაზე საუბრობენ, ხოლო თუ კანის ყველა შრეა დაზიანებული - III-ბ ხარისხისაზე. III-ა ხარისხის დამწვრობის ადგილას შეხორცება დანაწიბურების გარეშე მიმდინარეობს, III-ბ ხარისხისა კი კანზე უხეშ ნაწიბურს ტოვებს.
IV ხარისხის დამწვრობისას ზიანდება კანის ყველა შრე, კანქვეშა ცხიმოვანი ქსოვილი და ძვლები. საბედნიეროდ, ასეთი შემთხვევები იშვიათია.
- კანის დაზიანების სიმძიმე მხოლოდ პროცესის სიღრმეში გავრცელებით არ განისაზღვრება - იგი დამწვარი უბნის ფართობზეც არის დამოკიდებული. დაზიანებული უბნის ფართობს ე.წ. "ცხრიანის წესით" განსაზღვრავენ. რას გულისხმობს ეს წესი?
- მთელი სხეულის ზედაპირი დაყოფილია უბნებად, რომელიც შეესატყვისება მის 9%-ს:
- 9% - ადამიანის თავი და კისერი;
- 9% - ერთი ხელის ზედაპირი;
- 9% - ერთი ფეხის ზედაპირი;
- 18% - სხეულის უკანა ნაწილი (ხერხემალი და თეძოები);
- 18% - სხეულის წინა ნაწილი (გულმკერდი და მუცელი);
- 1% - შორისის მიდამო.
მშობლებს უფრო მეტად გაუადვილდებათ ხელისგულის წესის გამოყენება. ამ წესის თანახმად, ხელისგულის ფართობი მთელი სხეულის ფართობის 1%-ს უდრის. ბავშვის ხელისგულის საშუალებით შეიძლება სწრაფად განვსაზღვროთ დამწვარი უბნის ფართობი.
- რა საფრთხე შეიძლება შეუქმნას დამწვრობამ ბავშვს?
- დამწვრობა საშიშია არამხოლოდ იმიტომ, რომ კანის დამწვარი უჯრედები ზიანდება და კვდება. დიდი ფართობის მომცველ, მძიმე დამწვრობას თან სდევს ძლიერი ტკივილები და ორგანოების მძიმე დაზიანება. ყოველივე ეს ტრავმას აყენებს ბავშვის ფსიქიკას. შესაძლოა, განვითარდეს დამწვრობითი დაავადება.
არცთუ იშვიათად დამწვრობა მძიმე, შეუქცევადი პროცესების მიზეზად იქცევა, ძალიან მძიმე შემთხვევები კი სიკვდილით სრულდება. პრაქტიკულად ყველა ღრმა დამწვრობას ახლავს თან ნაწიბურების წარმოქმნა, რომლებიც ხელს უშლის საყრდენ-მამოძრავებელი სისტემის სწორ განვითარებას და სახსარში მოძრაობის შეზღუდვას იწვევს.
- დამწვრობის დროს ყველაზე მნიშვნელოვანია პირველი დახმარება. როგორ მოვიქცეთ ასეთ დროს?
- უპირველეს ყოვლისა, საჭიროა, რაც შეიძლება სწრაფად მოვაცილოთ დამწვრობის მიზეზი.
პირველი დახმარება თერმული დამწვრობის დროს
რაც უფრო მაღალია დამაზიანებელი ფაქტორის (წყლის, გახურებული ნივთის) ტემპერატურა, მით უფრო ნაკლები დროა საჭირო დაზიანების გამოსავლენად. მაგალითად, თუ წყლის ტემპერატურა 70 გრადუსია, საკმარისია ერთი წამი, რომ ბავშვს III-ა ხარიხის დამწვრობა განუვითარდეს. თუ დაზიანებული უბნები დაფარულია ტანსაცმლით, სწრაფად, მაგრამ ფრთხილად უნდა გახადოთ.
თუ დამწვრობა მშრალი სიცხით (ცეცხლის ალით) მოხდა, ტანსაცმელი ცივი წყლით უნდა დაასველოთ და ისე გახადოთ. თუ ტანსაცმელი სხეულს მიეკრო, ხელი არ ახლოთ, რომ კანი უფრო მეტად არ დააზიანოთ. კანის დაზიანებული უბანი უნდა გავაგრილოთ. ამისათვის ის ან ცივ წყალში უნდა მოვათავსოთ (თუ, მაგალითად, კიდურია დამწვარი), ან დავადოთ ყინულის პაკეტი. ეს შეამცირებს დაზიანების ხარისხს და შეამსუბუქებს ტკივილს.
სითბური ენერგიის ქსოვილთა სიღრმისკენ გადაცემა რომ შევაჩეროთ, გაგრილება 15-20 წუთი მაინც უნდა გაგრძელდეს. იმავე დროს, ეცადეთ, არ გადააჭარბოთ - თუ გაგრილება 30 წუთზე მეტხანს გაგრძელდა, შესაძლოა მოხდეს სისხლძარღვოვანი სპაზმი და დაზიანებული უბნის სისხლით მომარაგება უფრო მეტად დაირღვეს.
პირველი დახმარება ქიმიური დამწვრობისას
დაზიანებული უბანი დაუყოვნებლივ უნდა ჩამოვბანოთ ცივი გამდინარე წყლით, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა მიზეზი გოგირდმჟავაა - ასეთ დროს წყალი უფრო მეტად გააღრმავებს დამწვრობას. თუ ქიმიური ნივთიერება სამოსზე მოხვდა, საწრაფოდ უნდა გავხადოთ. პირის ღრუს, საყლაპავისა და კუჭის ლორწოვანი გარსის დამწვრობისას ქიმიური ნივთიერების ნეიტრალიზაცია უკუნაჩვენებია. ტკივილგამაყუჩებელი საშუალებები უნდა გამოვიყენოთ სანთლების სახით, უკანა ტანიდან შეყვანით. აუცილებელია სპეციალიზებულ საავადმყოფოში სასწრაფოდ გადაყვანა. თუ უახლოესი რამდენიმე საათის განმავლობაში საავადმყოფოში გადაყვანა ვერ მოხერხდა, ბავშვს გადააყლაპეთ უმი კვერცხის ცილა ან დაალევინეთ ცივი რძე (არა უმეტეს 1 ჭიქისა) - ასე თუ ისე, დავიცავთ საყლაპავისა და კუჭის ლორწოვან გარსს.
პირველი დახმარება ელექტროდამწვრობის დროს
ელექტროდამწვრობა დამწვრობის მძიმე ფორმაა - მას თან ახლავს ელექტროტრავმაც. სიმძიმე დამოკიდებულია ელექტროდენის ძაბვასა და სიძლიერეზე, დაზიანებული ადგილის ფართობზე, ორგანიზმში გამავალი დენის მიმართულებაზე. საფრთხე ყველაზე მეტი მაშინ არის, როცა დენი გაივლის გულის ან თავის ტვინის მიმართულებით.
პირველი დახმარება გულისხმობს დამაზიანებელი ფაქტორის მოშორებას. იგი ან უნდა გამოვრთოთ დენის წყაროდან, ან ხის ჯოხის საშუალებით მოვაშოროთ ბავშვს. ხელზე აუცილებლად უნდა გვეცვას რეზინის ხელთათმანი ან მჭიდროდ გვქონდეს შემოხვეული მშრალი ქსოვილი. დენის გამორთვამდე შიშველი ხელით შეხება არ შეიძლება. ამის შემდეგ დამწვრობის ადგილას უნდა დავაფაროთ მშრალი სტერილური სახვევი და მაქსიმალურად სწრაფად გადაიყვანოთ სტაციონარში, სასურველია რეანიმობილით.
პირველი დახმარება სხივური დამწვრობის დროს
საყოფაცხოვრებო პირობებში სხივური დამწვრობის მხოლოდ ერთი სახეობა - მზით დამწვრობა გვხვდება. მზის სხივებით დამწვრობა ყოველ ჩვენგანს ერთხელ მაინც მიუღია. თუ მოზრდილ ადამიანს მზით დამწვრობა სერიოზულ ზიანს ვერ მიაყენებს, ბავშვზე იმავეს ვერ ვიტყვით; მას სასწრაფო სამედიცინო დახმარება სჭირდება. ის დაუყოვნებლივ უნდა გადავიყვანოთ გრილ შენობაში ან ჩრდილში, თუ საშუალება გვაქვს, გადავაფაროთ ქსოვილი.
პირველ საათს რეკომენდებულია 15-20-წუთიანი გრილი შხაპი ან აბაზანა - ეს დააცხრობს ტკივილს და ორგანიზმს უჯრედშორისი სითხის აღდგენაში დაეხმარება. მოგვიანებით შეიძლება ანტიჰისტამინური საშუალების, პანთენოლის შემცველი კრემის, სპრეის ან მალამოს გამოყენება. მზის სხივებით დამწვარი ადგილის შეხორცებას აჩქარებს ბიოგენური სტიმულატორები - ალოეს წვენი და სხვა. თუ დამწვრობა II ხარისხისაა და დაზიანებული ფართობი 18%-ზე მეტია ან სახეზეა ლოკალიზებული, ბავშვი უნდა აჩვენოთ ექიმს.
დამწვრობითი დაავადების პროფილაქტიკისთვის ბავშვს დიდი რაოდენობით უნდა ვასვათ სითხე - საბავშვო ჩაი, წვენი. თუ ტემპერატურამ მაინც აიწია, რეკომენდებულია სიცხის დამწევი საშუალებების გამოყენება.
დაბოლოს, კიდევ ერთხელ გირჩევთ: განურჩევლად დამწვრობის სახეობისა, ხარიხისა და სიმძიმისა, უყურადღებოდ ნუ დატოვებთ მას, მიმართეთ ექიმს. არსებობს ჰოსპიტალიზაციისთვის აუცილებელი ჩვენებები, რომელთა დროსაც დაყოვნება სერიოზულ საფრთხეს უქმნის ორგანიზმს. ასეთია:
- II ხარისხის დამწვრობა 5%-ზე მეტი ფართობით;
- 3%-ზე მეტი ფართობის მომცველი III-ა ხარისხის დამწვრობა;
- ნებისმიერი სახეობის III-ბ და IV ხარისხის დამწვრობა;
- განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ადგილების - სახის, სახსრების ზედაპირის, მტევნების, ტერფების, შორისის მიდამოს - ყოველგვარი დამწვრობა;
- სასუნთქი გზების ნებისმიერი სახის დამწვრობა ან მდგომარეობა, როცა მათ დამწვრობას ვეჭვობთ.