სიტყვების გარეშე
ჟესტების დაბადება
ნებისმიერმა მშობელმა იცის, რომ პატარა ბავშვი, რომელსაც ენა ჯერ არ ამოუდგამს, მიმიკით, ჟესტებით, მზერითა და ბგერებით გვატყობინებს თავის სურვილებსა და მისწრაფებებს. ამ ჟესტების უმრავლესობა თანდაყოლილია, მათ ბავშვი სულაც არ სწავლობს. მაგალითად, მრავალ სპეციალისტს მიაჩნია, რომ ისეთი გავრცელებული ჟესტი, როგორიც არის თავის გაქნევა უარყოფის ნიშნად, ჩვილის დანაყრებასა და საკვებზე უარის თქმას უკავშირდება. როცა პაწაწინა დანაყრდება, სწორედ თავის ქნევით ამბობს უარს ჭამაზე. ასევე ცდილობენ უფრო მოზრდილი ბავშვები, დაუსხლტნენ კოვზს, რომლითაც დედა მათ საკვებს აწვდის. ცნობილია, რომ ყველა პატარას ჟესტების გაჩენის მსგავსი თანამიმდევრობა აქვს და ეს ჟესტები, ჩვეულებრივ, 1-დან 3 თვემდე ჩნდება. თავდაპირველად მშიერი ჩვილი "სწავლობს" თავის მოძრაობას ღია პირით, რაც ძუძუს ძებნისას მეორდება, დაბადებიდან 3 კვირის შემდეგ კი პირველად "იღიმება". 2-4 თვის ასაკში ჩვილი დედის ხმის გაგონებისას გამოცოცხლების კომპლექსის დემონსტრირებას ახდენს - იცინის, ღუღუნებს, ხელ-ფეხს იქნევს... გამოცოცხლების კომპლექსის გაჩენა იმდენად მნიშვნელოვანი მაჩვენებელია ბავშვის ფსიქიკის ფორმირებსა, რომ მისი არარსებობა ექიმების ყურადღებას მოითხოვს. 5-7 თვისთვის პატარებს უჩნდებათ ჟესტები, რომლებიც მათთვის არავის უსწავლებია. როცა პატარა უკმაყოფილო და გაღიზიანებულია, ხელებს იქნევს, ხოლო მუშტების მსუბუქი დარტყმა მუხლებზე და ხალისიანი ღიმილი სიხარულის გამოხატულებაა. ამავე ასაკში ავლენს პატარა ირგვლივ მყოფებზე ზემოქმედების პირველ ჟესტებს - იწვდის ხელს, როცა რაიმე სურს, ორივე ხელს მაღლა სწევს, რათა ხელში აგაყვანინოთ თავი, ხელს იქნევს, რათა ყურადღება მიიპყროს... 6-9 თვის ასაკში თხოვნას ბავშვი გაწვდილი საჩვენებელი თითით გამოხატავს, ხოლო რაც არ მოსწონს, ხელის აქნევით იცილებს. უფრო მრავალფეროვანი ხდება მეთოდი, რომლითაც პატარა ყურადღებას იპყრობს. მაგალითად, ბავშვი მანეჟიდან დემონსტრაციულად ყრის სათამაშოებს, რათა მას ვინმე მიუახლოვდეს და დაელაპარაკოს. თუ ამ ასაკის პაწაწინა ადამიანს კარგად დააკვირდებით, შეამჩნევთ, რომ ის თითქოს პირში გიყურებთ. ამ ასაკში ბავშვზე გავლენას ახდენს არა ის, რასაც ამბობთ, არამედ კილო, რომლითაც ამ სიტყვებს წარმოთქვამთ. ბავშვისთვის ამ ასაკში გადამწყვეტი მნიშვნელობა ინტონაციას აქვს. ფსიქოლოგებმა საინტერესო ექსპერიმენტი ჩაატარეს, რომელშიც ცხრა თვის ბავშვები და მათი მშობლები მონაწილეობდნენ. დედა ბავშვს საალერსო სიტყვებს თავდაპირველად ღიმილითა და თბილი ინტონაციით ეუბნებოდა, შემდეგ კი - გულგრილად, ემოციისა და ალერსის გარეშე. პირველ შემთხვევაში პატარა დედის სიტყვებზე ღიმილით, სიხარულით რეაგირებდა, ხოლო მეორე შემთხვევაში მალე მოუსვენრობას იწყებდა, ზოგჯერ კიდეც ტიროდა. ბოლოს დედა იმავე სიტყვებს მკაცრი და გაბრაზებული კილოთი ამბობდა. ბავშვიც, რა თქმა უნდა, ჟესტებსა და კილოზე რეაგირებდა და არა სიტყვების შინაარსზე.
ისწავლეთ, დედებო!
მიმიკა სიცოცხლის პირველი დღეებიდანვე ბავშვთან ურთიერთობის მნიშვნელოვანი კომპონენტია. აუცილებლად მიაქციეთ ყურადღება, რომ თქვენი სახის მიმიკა შეესაბამებოდეს იმ ემოციას, რომლის გადაცემაც ბავშვისთვის გსურთ. მშობელს თავადაც უნდა შეეძლოს შვილის სახეზე არსებული გამომეტყველების წაკითხვა. სახისა და თვალების გამომეტყველებას შეუძლია ბევრი რამ გვითხრას ბავშვის მდგომარეობაზე. არ შეიძლება, სათანადოდ არ დავაფასოთ იმ პირველი მზერის მნიშვნელობა, რომელსაც ერთმანეთს მიაპყრობენ დედა და შვილი ან ბავშვი და უცხო მოზრდილი. ეს რიტუალური პირველი მზერა ხშირად განსაზღვრავს პიროვნებასთან ბავშვის შემდგომ ურთიერთობას. გულწრფელი, კეთილგანწყობილი ადამიანის თვალები სითბოსა და სიხარულს ასხივებენ. წინააღმდეგ შემთხვევაში ბავშვი (სხვათა შორის, მოზრდილი ადამიანიც!) თავს იგნორირებულად გრძნობს და კონტაქტის სურვილიც ქრება. საყოველთაოდ არის აღიარებული, რომ თანამოსაუბრისთვის თვალებში ცქერა წარმატებული დიალოგის ერთ-ერთი საწინდარია. თუმცა საჭირო მზერის გამომუშავებას დრო და გარკვეული ჩვევები სჭირდება. მშობლების დიდი ნაწილი სამართლიანად მიიჩნევს, რომ მტკიცე მზერას ჰიპნოზისმაგვარი ძალა აქვს. თუმცა ისიც უნდა გავითვალისწინოთ, რომ მტკიცე მზერა სულაც არ არის გაყინული მზერა. ეს უკანასკნელი მოზრდილ ადამიანს განიზიდავს, ხოლო ბავშვს უბრალოდ აშინებს. ყოველთვის არის თუ არა აუცილებელი ბავშვთან ურთიერთობისას მხედველობითი კონტაქტი? მოზრდილებს ხშირად ჰგონიათ, რომ პირდაპირ მზერას შეუძლია ადამიანს ერთგვარი უხერხულობა შეუქმნას. განსაკუთრებით ისეთ ადამიანს, რომელსაც არცთუ უზადო გარეგნობა აქვს. მსგავს შემთხვევებში ბევრი "დიპლომატიურად" იცქირება განზე და ბავშვებსაც იმავეს ასწავლის. თუმცა, ზოგიერთი სპეციალისტის აზრით, მსგავსი ქცევა ტაქტიანობა კი არ არის, არამედ საკუთარი უხერხულობის დაფარვის მცდელობაა. ბავშვი, რომელსაც რაიმე დეფექტი აქვს, სწორედ იმას განიცდის, რომ ახლობლებს არასოდეს ავიწყდებათ მისი "განსხვავებულობა". პირდაპირი, კეთილგანწყობილი მზერა ასეთ პატარასთან კონტაქტს მხოლოდ აუმჯობესებს.
სიყვარულის ტერიტორია
ირგვლივ მყოფ ადამიანებთან ურთიერთობისას ჩვენ ისე ვაწესებთ თანამოსაუბრესთან გარკვეულ დისტანციას, რომ ამას ხშირად თავადაც ვერ ვამჩნევთ. ფსიქოლოგები ამ დისტანციას ურთიერთობის ზონას უწოდებენ. რაც უფრო მცირეა მანძილი თანამოსაუბრეთა შორის, მით უფრო ახლოა მათი ურთიერთობა. მანძილი, რომელიც ნახევარ მეტრს არ აღემატება, არის მანძილი ყველაზე ახლობელ ადამიანებს შორის. ამ დროს ადამიანები პირდაპირი თვალსაზრისითაც უახლოვდებიან ერთმანეთს - ამ მანძილზე ხომ, ჩვეულებრივ, მშობლები და შვილები ურთიერთობენ. ფსიქოლოგებმა დაადგინეს, რომ ბედნიერი ოჯახური წყვილები ერთმანეთს კომფორტულად ამ მანძილზე ესაუბრებიან. აშკარაა, რომ თუ უცხო ადამიანი ასე მოგიახლოვდათ, თქვენ ერთგვარი უხერხულობის განცდა დაგეუფლებათ. ამ დროს ხდება სტრესული ჰორმონების გამომუშავება და ადამიანიც შინაგანად თავდაცვის რეჟიმზე "გადაერთვება". ბავშვი გაცილებით ხშირად ხვდება სიტუაციაში, როცა მას უცხო ადამიანი მეტისმეტად აქტიურად ახვევს თავს საკუთარ საზოგადოებას, პატარას კი თავის დაცვა არ შეუძლია. ამავე დროს, მშობლების დიდ ნაწილს მიაჩნია, რომ მათი შვილის ხელში აყვანა და ჩახუტება ყველას შეუძლია. შედეგად პატარები ხშირად "ტერორიზებულნი" არიან ოჯახის, ნათესავებისა და მეგობრების ალერსით, ამ უკანასკნელთ კი სულაც არ ესმით, რატომ არის უკმაყოფილო ბავშვი. ყოველივე ამასთან ერთად ისიც უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ბავშვები მჭიდრო ურთიერთობისას არა მარტო ფსიქოლოგიურ, არამედ ფიზიკურ დისკომფორტსაც განიცდიან.
როგორ დავიცვათ ბავშვი მსგავსი სტრესისგან? რაც უფრო პატარაა ბავშვი, მით უფრო მეტი ყურადღება უნდა დავუთმოთ მის მიმიკასა და ჟესტებს. თავდაპირველად თითქმის ყველა პატარა მშვიდად აღიქვამს უცხო ადამიანთა ხვევნა-ალერსს, მაგრამ 7-8 თვისთვის ის არჩევით ამყარებს ურთიერთობას. იმ შემთხვევაშიც კი, როცა პატარა საკუთარ ბებიასთან ჩახუტებაზე ამბობს უარს, ძალდატანება არ ღირს. მიეცით პატრას საშუალება, ურთიერთობის პირველი წუთების განმავლობაში დისტაცია დაიცვას. რა თქმა უნდა, შეხების გარეშე შეუძლებელია ციცქნა არსების მიმართ დამოკიდებულების გამოხატვა, მაგრამ თქვენ დარწმუნებული უნდა იყოთ, რომ პატარა სწორად აღიქვამს თქვენს მეგობრულ ჟესტებს. ეს რჩევა განსაკუთრებით იმ მშობლებს გამოადგებათ, რომლებიც ყველანაირად ცდილობენ აიძულონ "ველური ბავშვი", ახლობლებს "კარგად შეხვდეს". უნდა გავითვალისწინოთ კიდევ ერთი ფაქტორი: პატარა ადამიანი თავს საზოგადოების სრულუფლებიან წევრად რომ გრძნობდეს, ის უფროს ადამიანს ქვემოდან ზემოთ არ უნდა უცქერდეს. ასე რომ, გამოიჩინეთ თავაზიანობა, ჩაიცუცქეთ და ბავშვს ისე ელაპარაკეთ, რომ თქვენი თვალები ერთ სიმაღლეზე იყოს.
ჟესტებიდან სიტყვებისაკენ
ხშირად მშობლები საკმაოდ სკეპტიკურად არიან განწყობილნი ჟესტების ენის მიმართ - ეშინიათ, ჟესტებმა და მიმიკამ ბავშვის მეტყველების განვითარება არ შეაფერხონ. სამეცნიერო კვლევები კი პირიქით, გვარწმუნებენ, რომ ბავშვის განვითარების იმ ეტაპზე, როცა შეუძლებელია კავშირი მეტყველების მეშვეობით, ჟესტი გვეხმარება არა მარტო ურთიერთობაში, არამედ პირველი სიტყვების წარმოთქმაშიც. 9-10 თვის ასაკიდან, როცა ჩნდება ინფორმაციული დატვირთვის მატარებელი ჟესტები (მისალმება, დამშვიდობება), მშობლებმა განსაკუთრებული ყურადღება უნდა დაუთმონ საკუთარ გამომეტყველებას. მაგალითად, სიტყვები "მოდი ჩემთან" გაცილებით მრავლისმთქმელი იქნება, თუ დედა ხელებს ფართოდ გაშლის და შვილს გაუღიმებს. ასეთი ემოციური თხოვნა არავის დატოვებს გულგრილს. აუცილებელია, უფროსებმა იცოდნენ ბავშვის ჟესტების მნიშვნელობა და ემოციურად რეაგირებდნენ მათზე. სხეულის, თავის, ხელების მოძრაობა დადებითად მოქმედებს მეტყველების ორგანოთა განვითარებაზეც - პირველ სიტყვებს ბავშვი სწორედ მოძრაობისას ამბობს. ყველაფერთან ერთად ზემომოყვანილ მოსაზრებებს სტატისტიკაც ამტკიცებს. მეცნიერებმა, რომლებიც კომუნიკაციის პრობლემებს იკვლევენ, აღმოაჩინეს, რომ სიტყვების მეშვეობით ინფორმაციის 7% გადაეცემა, ინფორმაციის 38%-ს ბგერა გადასცემს, ხოლო მიმიკა, ჟესტი და პოზები - 55%-ს! სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ადამიანთა ურთიერთობისთვის გაცილებით მნიშვნელოვანია, როგორ ვამბობთ, ვიდრე ჩვენი ფრაზის შინაარსი.