სმენა იყოს და გაგონება
ძველი ბერძენი ფილოსოფოსი ზენონი წერდა, ორი ყური და ერთი ენა იმისთვის გვაქვს, რომ მეტი მოვისმინოთ და ნაკლები ვილაპარაკოთო. მოსმენის ხელოვნებას თანამედროვე სამყაროშიც ოქროს ფასი აქვს, რადგან მას ადამიანთა ძალიან მცირე ნაწილი ფლობს. ბევრმა არ იცის, რომ ამ უნარს ბავშვობიდანვე უნდა ჩაეყაროს საფუძველი. მოსმენის სტილს კი ბავშვი უფროსების მაგალითზე ითვისებს. საინტერესოა, მაგრამ ფაქტია - ყველა მშობელს სურს, მისმა შვილმა ჩქარა დაიწყოს ლაპარაკი, მაგრამ მინიმალურ დროს უთმობენ იმას, რომ პატარას ნორმალური მოსმენა და სხვისი სიტყვების გაგონება ასწავლონ. მშობლები ვერ აცნობიერებენ, რომ სწორედ ეს არის წარმატების საფუძველი ჯერ სკოლაში, შემდგომ კი ცხოვრებაში.
ურთიერთობის საიდუმლო
მოსმენის ფსიქოლოგიის სპეციალისტი, პროფესორი ისტვუდ ასტვატერი, აქტიური მოსმენის ორ სახეს გამოყოფს - რეფლექსურს და არარეფლექსურს ("ყურადღებიანი დუმილი"). თითოეული მათგანის განვითარება მნიშვნელოვანია. ყურადღებიანი დუმილი ანუ არარეფლექსური მოსმენა არის უნარი, წყნარად, ყურადღებით მოვუსმინოთ თანამოსაუბრეს და არ გავაწყვეტინოთ სიტყვა. როდის საუბრობენ ასე: უმთავრესად მაშინ, როცა თანამოსაუბრენი არ არიან თანაბარ მდგომარეობაში. მაგალითად, ერთი მათგანი უფროსია, მეორე კი ხელქვეითი. ბავშვი ასეთ სიტუაციაშია, როცა მას აღმზრდელი ან მასწავლებელი ელაპარაკება. არარეფლექსური მოსმენა დიდ დახმარებას გაგვიწევს კონფლიქტურ სიტუაციაში, როცა საქმე გვაქვს კონფლიქტურ და ძნელად საკონტაქტო ადამიანთან. ასეთ პიროვნებასთან საუბრისას ერთადერთი გამართლებული ხერხი ჩუმად ყოფნა და ამ გზით თანამოსაუბრისადმი პატივისცემისა და ყურადღების გამოხატვაა. სწორედ ასეთი "ყურადღებიანი დუმილი" უწევს პატარა ბავშვს, როცა მას დირექტიული კილოთი ელაპარაკება მასწავლებელი. როგორ ვასწავლოთ პატარას "ყურადღებიანი დუმილი"? შესთავაზეთ მას "დიდობანას" თამაში. მაგალითად, ითამაშეთ მასწავლებლობანა. თავდაპირველად მოსწავლის როლი თავად იტვირთეთ, მასწავლებლობა კი პატარას დააკისრეთ და სთხოვეთ, დაგტუქსოთ ცუდი საქციელის გამო. ამ დროს თქვენ უსიტყვოდ მოისმინეთ "მასწავლებლის" საყვედურები. შემდეგ როლები გაცვალეთ და თანდათან თქვენი საუბარი გაახანგრძლივეთ. არსებობს ფსიქოლოგიური ეშმაკობანი, რომელთა მეშვეობითაც თანამოსაუბრეს განვაწყობთ, ყურადღებით მოგვისმინოს.
- თანამოსაუბრეს თვალებში კი არა, წარბებს შორის უნდა ვუცქიროთ.
- გამოვიყენოთ ჟესტების ენა. ყველაზე უკეთესია "მშვიდობისმყოფელის" ჟესტი - ხელისგულები ერთმანეთს ეხებიან და ოდნავ ვერტიკალურად არიან მიმართულნი. ბავშვს უნდა ავუხსნათ, რომ დახურული ჟესტი, ფეხის ფეხზე გადადება, მხოლოდ მაშინ არის მისაღები, როცა ამას თანამოსაუბრე ვერ ხედავს, მკერდზე ხელების გადაჯვარედინება კი საერთოდ არ ღირს.
რეფლექსური ანუ აქტიური მოსმენა
ამ დროს მსმენელი იყენებს სიტყვებს, რათა დაადასტუროს, რომ მას ესმის თანამოსაუბრის სიტყვების აზრი. ასეთი მოსმენა მაშინ არის საჭირო, როცა აუცილებელია უკუკავშირი თანამოსაუბრესთან. გარდა ამისა, ის გამოგვადგება მაშინაც, როცა უნდა ვაკონტროლოთ, როგორ ესმით ჩვენი. აქტიური მოსმენის მაგალითებია გარკვევა, პერიფრაზირება, გრძნობების ასახვა, რეზიუმირება. გარკვევა არის მიმართვა თანამოსაუბრისადმი, როდესაც ვერ გაიგეთ მისი ფრაზა და გსურთ, რაღაც დააზუსტოთ. ეს მეთოდი გვეხმარება, ზუსტად ჩავწვდეთ საუბრის არსს. ამ დროს შეიძლება გამოვიყენოთ ფრაზები: "ხომ ვერ ამიხსნიდით, რა გქონდათ მხედველობაში?" "ხომ ვერ გაიმეორებდით კიდევ ერთხელ?" "რა ბრძანეთ?" ეს სიტყვები თანამოსაუბრის ინფორმაციაზე ფიქსირდება და არა პიროვნულად მასზე. როგორ ვასწავლოთ პატარას ასეთი მოსმენა? რა თქმა უნდა, ისევ პირადი მაგალითითა და თამაშით. მოუყევით რაიმე საინტერესო ისტორია და შესთავაზეთ, მოსმენისას რაც შეიძლება მეტი კითხვა დაგისვათ. ასეთი თამაში საუბრის ხელოვნების ათვისებასთან ერთად ცნობისმოყვარეობის, მოთმინების, მიზანსწრაფულობის, საქმის არსის წვდომის უნარს ავითარებს. ყველა ეს თვისება აუცილებელია წარმატებული სწავლისა და შემდგომი თვითრეალიზაციისთვის. პერიფრაზირება არის სხვისი აზრის ფორმირება საკუთარი სიტყვებით, რათა შეამოწმოთ, რამდენად სწორად გაიგეთ ნათქვამის არსი. ამ დროს ძირითადი ფრაზებია "როგორც მივხვდი", "ესე იგი, თქვენი აზრით...", "ანუ, თუ სხვა სიტყვებით ვიტყვით..." პერიფრაზირების უნარის ასათვისებლად აირჩიეთ სასაუბრო თემა და პატარას სთხოვეთ, ამ ფრაზების დახმარებით კითხვები დაგისვათ. მსგავსი თამაშით პატარა სწავლობს არა მარტო აქტიურ მოსმენას, არამედ საუბრის არსის გაგებას, დედააზრის წვდომას.
გრძნობათა ასახვა. ამ დროს აქცენტი კეთდება არა საუბრის შინაარსზე, არამედ თანამოსაუბრის გრძნობებზე, ემოციურ მდგომარეობაზე. აღმოსავლური სიბრძნის თანახმად, ადამიანს უნდა უსმინო, მაგრამ ამავე დროს უნდა მიხვდე, რას ფიქრობს იგი. ესეც ბავშვობიდანვე უნდა ვისწავლოთ. მშობლებს ამ შემთხვევაშიც დიდი დახმარების გაწევა შეუძლიათ. გრძნობების მთავარი მაჩვენებელი სახის გამომეტყველებაა. ძირითადი ემოციური დატვირთვა პირის კუთხეებსა და წარბებზე მოდის. სხვათა შორის, ბავშვებს ინტუიციურად აქვთ გრძნობათა ამოცნობის უნარი. მთავარია ყურადღების ოდნავი დაძაბვა. გრძნობათა ასახვა შესანიშნავი ფსიქოთერაპიაა მშობლებისა და შვილებისთვის. ორივე მათგანისთვის აუცილებელია ერთმანეთის ემოციებზე რეაგირება, რათა მათ შორის სრული ურთიერთგაგება სუფევდეს. გრძნობათა ასახვის უნარი პატარას ჯერ თანატოლებთან, შემდეგ კი საპირისპირო სქესთან ურთიერთობაში დაეხმარება. სერიოზულობა. ეს მეთოდი საშუალებას გვაძლევს განვამტკიცოთ თანამოსაუბრის ძირითადი იდები, მსმენელს სძენს რწმენას, რომ სწორად გაიგო საუბრის აზრი. ამავე დროს, თანამოსაუბრეც რწმუნდება, რომ აზრს ზუსტად გადმოსცემს. რეზიუმირებისას ვიყენებთ ფრაზებს: "თქვენი სიტყვები შეიძლება ნიშნავდეს...", "თქვენი სიტყვების ძირითადი აზრი ასეთია...", "თქვენ გინდათ ბრძანოთ, რომ..." ბავშვისთვის ეს ფრაზები შეიძლება გავამარტივოთ. მთავარია, მას შეეძლოს ნათქვამის განზოგადება, ძირითადი დასკვნის ფორმულირება, თუმცა მთავარი აზრის მიგნება, რა თქმა უნდა, არ არის იოლი და საამისოდ სისტემატური ვარჯიშია საჭირო. მოსმენის ერთ-ერთი სახის ათვისებაში მაინც თუ დაეხმარეთ პატარას, შეგიძლიათ, კმაყოფილი ბრძანდებოდეთ - თქვენ უკვე ჩაუყარეთ საფუძველი მოსმენისა და გაგონების უნარს, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია.