ბალანსირებული კვება - დაცულია თუ არა მომხმარებელთა უფლებები

იმისთვის, რომ ჯანმრთელი იყოს, იმისთვის, რომ საკვებმა მაქსიმალური სარგებლობა მოუტანოს, საჭიროა, ადამიანმა ზუსტად იცოდეს და დაიცვას ბალანსირებული კვების პრინციპები.
ჩვენ გარშემო უამრავი საკვებია - ფრინველის, საქონლისა და თევზის ხორცი, ხილი, ბოსტნეული, წყალმცენარეები. საჭიროა მხოლოდ მათი სწორად გამოყენება.
ცნობილია, რომ დიდი მეცნიერები საკვებს, მის საკურნალო თვისებებს და სწორად გამოყენებას ტრაქტატებს უძღვნიდნენ. სწორი კვება მათ მიაჩნდათ ძლიერების, ჯანმრთელობის, მხნეობისა და სილამაზის წყაროდ. სხვათა შორის, იმდროინდელ დაკვირვებებს დღესაც არ დაუკარგავს მნიშვნელობა, უბრალოდ, კვების თანამედროვე მეცნიერებაში უფრო მეტი დასაბუთება და განვითარება პოვა. ადამიანი მთელი სიცოცხლე იკვებება, ამიტომ საჭიროა, ყველა იცნობდეს თანამედროვე კვების ძირითად მეცნიერულ პრინციპებს, განსაკუთრებით - დიასახლისები.
/* (c)AdOcean 2003-2021, Advertline.https:mkurnali.ge.mkurnali zones.________ _____ */
ado.slave('adoceanadvertlinegelpmmhkfobb', {myMaster: 'gC_g7BxQlx9UWDeCK7yaEdkgIoxg2l6o6JUmNs2rvgn.i7' });
ჩვენს ქვეყანაში კვების კულტურა უძველესი დროიდან იღებს სათავეს. ამას მოწმობს ქართული კერძების მრავალფეროვნებაც და კვების ტრადიციებიც. ეს კი ქართველ ქალბატონებს ბევრს ავალებს. გარდა გემრიელი კერძების მომზადებისა, ისინი უნდა ეცადონ, ზედმიწევნით დაიცვან ბალანსირებული კვების პრინციპები.
ექიმთა მრავალსაუკუნოვანმა დაკვირვებამ და უკანასკნელი წლების უცხოურმა გამოკვლევებმა (სამწუხაროდ, ბოლო დროს საქართველოში ამ ტიპის კვლევები აღარ ჩატარებულა) ცხადყო, რომ ადამიანის ჯანმრთელობისთვის საჭიროა მკაცრად განსაზღვრული ხარისხის საკვები. იგი უნდა შეიცავდეს ნახშირწყლების, ცხიმების, ცილების, წყლის, ვიტამინების, მინერალური მარილების, მიკროელემენტებისა და ეგრეთ წოდებული ბალასტური ნივთიერებების განსაზღვრულ რაოდენობას. ყველა ეს საკვები ნივთიერება ადამიანმა უნდა მიიღოს განსაზღვრული რაოდენობითა და თანაფარდობით. ეს არის ბალანსირებული კვების ძირითადი პირობა. განსაზღვრული თანაფარდობის დასაცავად კი საჭიროა საკვების მრავალფეროვნება, რაც იმას ნიშნავს, რომ ადამიანის დღიური რაციონი უნდა შეიცავდეს როგორც ცხოველური (თევზი, ხორცი, რძის ნაწარმი, კვერცხი, კარაქი, ერბო და სხვა), ისე მცენარეული (ხილ-კენკრა, ბოსტნეული, მცენარეული ზეთები და სხვა) წარმოშობის პროდუქტებსაც.
ცნობილია, რომ ერთფეროვანი საკვების ხანგრძლივი მიღება ხშირად ავადმყოფობას იწვევს. მაგალითად, ამერიკელი მეცნიერები შაქრიანი დიაბეტის ერთ-ერთ მიზეზად კვების ერთფეროვნებას, მაღალკალორიული კერძების ხანგრძლივ მიღებას მიიჩნევენ. ბალანსირებული კვების ძირითად და მეტად მნიშვნელოვან პირობად უნდა ჩაითვალოს საკვების მეშვეობით მიღებული და ცხოველქმედების პროცესში დახარჯული ენერგიის თანაფარდობა, ანუ მიღებული საკვების რაოდენობა, უფრო სწორად, კალორიულობა არ უნდა აღემატებოდეს დღე-ღამის განმავლობაში ადამიანის მიერ გაწეულ ენერგოხარჯს და პირიქით. ხშირად ამ თანაფარდობის დაცვას ხელს უწყობს შიმშილისა და სიმაძღრის შეგრძნება, რომელიც წარმოიშობა ადამიანის ორგანიზმში როგორც სისხლის ქიმიური შემადგენლობის შეცვლის გამო, ასევე კუჭის დაცლისას და ავსებისას თავის ტვინში აღმოცენებული რეფლექტორული სიგნალების შედეგად. ისე, კუჭიდან თავის ტვინში სიგნალი დაგვიანებით მიდის, ამიტომ მცოდნეთაგან ხშირად გაიგონებთ, რომ სუფრა მანამდე უნდა დატოვო, ვიდრე შიმშილს ბოლომდე მოიკლავ.
ცნობისათვის: ზემოთ აღწერილი მარეგულირებელი მექანიზმები არცთუ იშვიათად არასწორად აღიქვამენ საკვების მიმართ ორგანიზმის მოთხოვნილებას. ამის შედეგად ირღვევა თანაფარდობა მიღებულ საკვებსა და დახარჯულ ენერგიას შორის. ასეთ დროს არასწორი კვება აუცილებლად გამოიწვევს რომელიმე დაავადებას.
კვების გზით მიღებული ენერგიის კონტროლი საჭიროა არა მხოლოდ ადამიანის მიერ გაწეული ენერგოხარჯის შესავსებად, არამედ ჭარბი კვების თავიდან ასაცილებლადაც. სამედიცინო სტატისტიკის მიხედვით, სიმსუქნის ძირითადი მიზეზი სწორედ ჭარბი კვებაა. ამ ფაქტს ადასტურებს საქართველოში ადრე ჩატარებული გამოკვლევებიც. საერთაშორისო მეცნიერულ გამოკვლევათა შედეგები კი მოწმობს, რომ მსოფლიოში ყოველ მესამე-მეხუთე კაცს ჭარბი წონა აქვს, რაც საშუალოდ 25%-ს შეადგენს.
ახლა კი განვიხილოთ, რა რაოდენობით უნდა მიიღოს ადამიანმა ის საკვები ნივთიერებები, რომელიც სურსათში მოიპოვება. კვების თვისობრივი მხარის შესწავლისას განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა ცილებს.
ცილები წარმოადგენს ადამიანის ორგანიზმის მთავარ პლასტიკურ მასალას, მონაწილეობს უჯრედების, ჰორმონებისა და ფერმენტების წარმოქმნაში, ვიტამინების ცვლაში და სხვა.
ცილები, განსაკუთრებით ცხოველური წარმოშობისა, საკვების ყველაზე ფასეული ნაწილია. ისინი განსაკუთრებით საჭიროა მოზარდ ასაკში. ზრდასრულმა ადამიანმა დღე-ღამეში საშუალოდ 80-100 გრამი ცილა უნდა მიიღოს, 60% - ცხოველური წარმოშობისა, ხოლო 40% - მცენარეული.
არანაკლები მნიშვნელობა აქვს ცხიმებსაც. მათი ბიოლოგიური მნიშვნელობა უმთავრესად მაღალი კალორიულობით არის განპირობებული. ენერგეტიკული ღირებულებით ცხიმებს ვერც ერთი სხვა პროდუქტი ვერ შეედრება. ცხიმების ბიოლოგიური ღირებულება მასში შემავალი პოლიუჯერი მჟავების რაოდენობით ფასდება.
საკვებში პოლიუჯერი მჟავების ნაკლებობა ართულებს მოზარდი ორგანიზმის ნორმალურ განვითარებას, ხოლო ზრდასრული ადამიანის ჯანმრთელობას აუარესებს. პოლიუჯერი ცხიმოვანი მჟავებით მდიდარია მცენარეული ზეთი. ცხოველურ ცხიმში მათი რაოდენობა საგრძნობლად ნაკლებია. იმისთვის, რომ ადამიანმა პოლიუჯერი ცხიმოვანი მჟავების სადღეღამისო მოთხოვნილება დაიკმაყოფილოს, მან დღეში 20-30 გრამი მცენარეული ზეთი უნდა მიიღოს.
გარდა ცილებისა და ცხიმებისა, ენერგიის წყაროს წარმოადგენს ნახშირწყლებიც, თვით ნახშირწყლების ძირითადი წყარო კი მცენარეული წარმოშობის პროდუქტებია.
ადამიანისთვის აუცილებელია ვიტამინები, მინერალური მარილები, რომელთა მნიშვნელოვანი წყაროა ხილი და ბოსტნეული. დღე-ღამის განმავლობაში ადამიანმა უნდა მიიღოს დაახლოებით 2400-3200 კილოკალორიის შემცველი საკვები (მძიმე პროფესიის მქონე ადამიანებმა შეიძლება უფრო მეტიც მიირთვან). ოდენობის განსაზღვრას მკითხველი სპეციალური ცხრილების მეშვეობით შეძლებს, რომლებიც მრავლად მოიპოვება ნაბეჭდ თუ ელექტრონულ წყაროებში.
ადამიანი ძველთაგავე მიჩვეულია საკვების მიღებას კერძების სახით, რომელთა სწორი მომზადება გულისხმობს არა სურსათის უბრალო კომბინირებას, არამედ მის რაციონალურ გამოყენებასაც, რომლის მიზანია, არ შემცირდეს ინგრედიენტების კვებითი ღირებულება, მაგრამ გაიზარდოს მონელებისუნარიანობა. მაგალითად, ბოსტნეულის მომზადებისას თუ სწორად დავიცავთ სითბური დამუშავების რეჟიმსა და ტექნოლოგიას, მაქსიმალურად შევინარჩუნებთ მასში საკვები ნივთიერებების რაოდენობას და კერძიც გემრიელი და სასარგებლო იქნება. აჯობებს, ბოსტნეული მოვხარშოთ ორთქლზე ან მარილწყალში (გარდა მუხუდოსი და ჭარხლისა). სითბური დამუშავებისას ბოსტნეულში შემავალი უჯრედოვანი ქსოვილები და პექტინები რბილდება და ადვილად მოსანელებელი ხდება. ამის წყალობით მათში შემავალი საკვები ნივთიერებებიც იოლად გადამუშავდება საჭმლის მომნელებელი წვენების მეშვეობით და უჯრედებში არსებულ ვიტამინებსაც უკეთესად ითვისებს ორგანიზმი. მაგალითად, კაროტინი (პროვიტამინი) ნედლი სტაფილოდან თითქმის არ შეიწოვება, მოხარშულიდან კი მისი 60% გადადის უჯრედებში;
კარტოფილის ცივ წყალში მოხარშვისას C ვიტამინის 40% იკარგება, ცხელ წყალში კი მხოლოდ 10%. ხანგრძლივი ხარშვისას კარტოფილი გემოს კარგავს. ამ დროს უჯრედოვანი ქსოვილი ცალკეულ უჯრედებად იშლება, ეს იწვევს პექტინის გამორეცხვას და კარტოფილი წყლიანი ხდება, ამიტომ გაცილებით უკეთესია კარტოფილის ორთქლზე მოხარშვა.
თბურ დამუშავებას და ტემპერატურულ რეჟიმს არანაკლები მნიშვნელობა აქვს ხორციანი კერძების მომზადების დროსაც. ცნობილია, რომ ხორცის ხარშვისას ხდება მასში შემავალი ცილის დენატურაცია - ამინმჟავებად დაშლა. 2-2,5 საათზე მეტხანს ხარშვის შედეგად ცილები იშლება, ეს კი ხორცის მონელებადობას ამცირებს. ხორცის ხარშვისას მნიშვნელობა აქვს ტემპერატურულ რეჟიმსაც: თუ ხორცი მოვხარშეთ წყლის ადუღების შემდეგ, ესე იგი შედარებით დაბალ ტემპერატურაზე (წყალი ოდნავ უნდა დუღდეს), გაცილებით ნაკლებად დავკარგავთ მასში შემავალ ექსტრაქტულ ნივთიერებებს და უკეთ შევუნარჩუნებთ გემოს.
გაყინული ხორცისგან გემრიელი კერძის მოსამზადებლად საჭიროა დავიცვათ მისი გალღობის რეჟიმი. ხორცის გაყინვისას მისი კუნთოვანი ქსოვილის უჯრედებიდან გამოიყოფა სითხე, ეგრეთ წოდებული ხორცის წვენი, რომელიც ძვირფას საკვებ ნივთიერებებს შეიცავს. ეს სითხე უჯრედშორის სივრცეში იყინება. ხორცის სწორი გალღობისას (ამისთვის საჭიროა, ხორცის ნაჭრები მოთავსდეს ლანგარზე; ოთახის ტემპერატურა არ უნდა აღემატებოდეს 18-20 გრადუსს) ხორცის წვენს უჯრედები უკანვე იწოვს. შეწოვილი სითხის რაოდენობა გაიზრდება, თუ ხორცის გალღობას ხელოვნურად არ დავაჩქარებთ (არ მოვათავსებთ გამდინარე წყლის ქვეშ და სხვა). ხორცისგან განსხვავებით, გაყინული თევზი შეიძლება გავალღოთ წყალშიც, რადგან მას უჯრედშორისი სითხის შეწოვის უნარი არ გააჩნია.
დიასახლისებმა განსაკუთრებით ყურადღება უნდა მიაქციონ უმი პროდუქტების, ნახევარფაბრიკატებისა და მზა კერძების შენახვის საკითხს. არასწორად შენახული სურსათისგან მომზადებული კერძებით ოჯახის წევრებს შეიძლება არათუ სარგებლობა ვერ მოვუტანოთ, არამედ ზიანიც კი მივაყენოთ. ფრინველი და ხორცი უნდა ინახებოდეს 0 გრადუს ტემპერატურაზე. ხორცის შენახვის ვადა არ აღემატება რამდენიმე დღეს. ხორცის ნახევარფაბრიკატები (დაკეპილი ან გატარებული ხორცი) მაცივარში შეიძლება შევინახოთ არა უმეტეს 6 საათისა, შეზავებული კატლეტი (კარტოფილით, ხახვით და სხვა) - 12 საათი. სასურველია, კერძი მომზადდეს მიღების წინ. გამონაკლის შემთხვევაში ის უნდა გავაცივოთ და მაცივარში შევინახოთ.
ბოსტნეულის კერძები შენახვისას შესქელებას იწყებს და გემოს კარგავს, გარდა ამისა, ცხელ კერძებში შენახვისას C ვიტამინი იშლება, ხოლო ხელახალი გაცხელება მას დამატებით, 15-დან 30%-მდე გვაკარგვინებს, ამიტომ ბოსტნეულისგან მომზადებული ცხელი კერძები უნდა შევინახოთ ძალიან მოკლე ხნით.
მომზადებული კერძი არ უნდა გავაცივოთ სპილენძის ან ალუმინის ქვაბში. მეორე დღისთვის მომზადებული კერძი მომინანქრებულ ჭურჭელში უნდა გადავიღოთ.
მაცივარში კერძი თავღია არ უნდა შევინახოთ.
უკანასკნელ ხანს საქართველოს მოსახლეობა ხშირად მიირთმევს სოკოს. გვინდა, ჩვენს მკითხველს ერთი რჩევა მივცეთ: თუ სოკოს ავ-კარგში ვერ ერკვევით, უმჯობესია, მისი შეძენისგან თავი შეიკავოთ.
ორიოდე სიტყვით კონსერვებზეც მოგახსენებთ. კონსერვის გახსნამდე საჭიროა ყურადღება მიაქციოთ კოლოფის მთლიანობას. თუ კონსერვის კოლოფის ძირი ან სახურავი ამობერილია, გასწორების მიზნით მას ხელი უნდა დააჭიროთ. თუ ხელის აღების შემდეგ ამობერილობა ისევ გაჩნდა, კონსერვი საკვებად უვარგისია. კიდევ ერთი რჩევა ჩვენს დიასახლისებს: თითქმის ყველა საკვებსა და სასმელს (ძირითადად - ძეხვეულს, ნამცხვრებს, ლიმონათს, ლუდს და სხვა) აქვს თავისი რეალიზაციის (გამოყენების) ვადა, რომელიც მითითებულია ჭურჭელზე ან შესაფუთ მასალაზე. ვადაგასული საკვების ან სასმლის გამოყენება რეკომენდებული არ არის.