შაქრიანი დიაბეტი და კვება
სპეციალისტები ირწმუნებიან, რომ დიაბეტიანთა მესამედს მდგომარეობის დასასტაბილურებლად დიეტაც ჰყოფნის. დიაბეტიანებს ეკრძალებათ ადვილად ასათვისებელი ნახშირწყლების შემცველი პროდუქტები: შაქარი, კანფეტები, მურაბა, საკონდიტრო ნაწარმი, ღვინო და ტკბილი გაზიანი წყლები (პეპსი-კოლა, კოკა-კოლა და სხვა). გარდა ამისა, სასურველია ვეტო დავადოთ ქიშმიშს, ყურძენს, ლეღვს, რადგან მათში შემავალი გლუკოზა სწრაფად შეიწოვება, რის შედეგადაც სისხლში შაქრის შემცველობა იმატებს და დიაბეტიანის მდგომარეობა მძიმდება.
ტკბილზე უარის თქმა ნამდვილი ძალადობაა საკუთარი თავის მიმართ, განსაკუთრებით - თუ დაავადებამდე ნუგბარით პირის ჩატკბარუნება გიყვარდათ, ამიტომ აკრძალული ტკბილეულის გემრიელი და ამავე დროს უვნებელი შემცვლელი უნდა ვიპოვოთ. დიაბეტის მსუბუქი ფორმის დროს შეიძლება თავს ცოტაოდენი თაფლის ჭამის უფლება მივცეთ (1 ჩაის კოვზი დღეში 2-ჯერ). უფრო რთულ სიტუაციაში უნდა გამოვიყენოთ შაქრის შემცვლელები - სპეციალური ნივთიერებები, რომელთაც ტკბილი გემო აქვთ, მაგრამ სისხლში შაქრის დონეს არ სწევენ. ფრუქტოზა (ხილის შაქარი) ერთ-ერთი საუკეთესო შაქრის შემცვლელია, რადგან ნატურალურია. სხვა გავრცელებული შაქრის შემცვლელები გახლავთ სახარინი, ქსილიტი, სორბიტი, ასპარტამი, მანიტი, იზომალტი. მათი გამოყენება შესაძლებელია არა მარტო ჩაისა და ყავის დასატკბობად, არამედ ტკბილეულის მოსამზადებლადაც, ოღონდ უნდა გაითვალისწინოთ, რომ ზოგი მათგანი გაცხელებისას სიტკბოს კარგავს, ამიტომ ცხელ სასმელებსა და კერძებში მათი ჩამატება მიზანშეწონილი არ არის. დიაბეტიანის მდგომარეობას ამძიმებს არა მარტი სისხლში შაქრის მაღალი შემცველობა, არამედ მისი მკვეთრი დაცემაც. ამ მდგომარეობას ჰიპოგლიკემიას უწოდებენ და მიმდინარეობს უეცარი სისუსტით, გულისცემის გახშირებით, შიმშილის შეგრძნებით, თავის ტკივილით. ასეთ დროს ავადმყოფმა სასწრაფოდ უნდა შეჭამოს 3-4 ნატეხი შაქარი, დალიოს ცხელი ტკბილი ჩაი და მიირთვას ყველიანი ან ძახვიანი ბუტერბროდი. სასურველია, დიაბეტიანმა ყველგან თან ატაროს რაფინადის ნატეხები, რათა საჭიროების შემთხვევაში საკუთარ თავს თავად აღმოუჩინოს პირველი დახმარება.
დიაბეტიანმა არ უნდა იშიმშილოს!
ჯანმრთელი ადამიანისთვის შიმშილი სავსებით ბუნებრივი შეგრძნებაა, მისი მოთმენა არამცთუ რამდენიმე საათს, რამდენიმე დღესაც კია შესაძლებელი. დიაბეტიანს კი ეს არ შეუძლია. ის უნდა ეცადოს, დღეში 5-6-ჯერ, ერთსა და იმავე დროს იკვებოს, თანაც ისე, რომ ზედმეტი არ მოუვიდეს. საკვები უნდა დაიღეჭოს ნელა და გულდასმით. ეს ხელს შეუწყობს მის ადვილად შეწოვას. მენიუ უნდა იყოს მრავალფეროვანი, მაგრამ დაბალკალორიული. სასურველია, უმთავრესად მივირთვათ ხილი და ბოსტნეული, რომლებიც შეიცავენ არა მარტო ვიტამინებს, მინერალებს, არამედ მცენარეულ ბოჭკოებსაც. ყველაზე მარგებელია კომბოსტო, სტაფილო, კიტრი, პომიდორი, ყაბაყი. მათი უმად ჭამაც შეიძლება და მოშუშვაც - თერმულად რაც უფრო ნაკლებად არის დამუშავებული საკვები, მით უფრო მეტად ინარჩუნებს ვიტამინებს.
ცილების წყაროდ შეიძლება გამოვიყენოთ მჭლე ხორცი, იდეალურ შემთხვევაში - ფრინველისა. რძის პროდუქტები: ხაჭო, არაჟანი, ყველი, მაწონი - ნაკლებ ცხიმიანი უნდა იყოს. რაც შეეხება კვერცხს, კვირაში მხოლოდ 2-3 ცალის მიღება შეიძლება. ნაღების კარაქზე დიაბეტიანმა უარი უნდა თქვას და მის ნაცვლად ზეთისხილის, მზესუმზირას ზეთი ან სხვა მცენარეული ცხიმი გამოიყენოს. სასარგებლოა შვრიის, წიწიბურასა და ბრინჯის ფაფები. მანანისა და მაკარონის კერძები, მხოლოდ მსუბუქი ფორმის დიაბეტის დროს არის ნებადართული. ასევე კარგია ლიმონი, ფორთოხალი, კივი, კუნელი, მოცვი. კვების რაციონის უპუროდ წარმოდგენა შეუძლებელია. ყველაზე სასარგებლოა ჭვავის პური, თუმცა დღეში მხოლოდ 2-3 ნაჭერის მიღებაა მიზანშეწონილი. თეთრ პურზე დიაბეტიანებმა უარი უნდა თქვან.
დიაბეტიანის დღიური რაციონი დაახლოებით ასეთი უნდა იყოს:
საუზმე:
1) ნაკლებცხიმიანი ხაჭო,
2) ვინეგრეტი მცენარეული ზეთით,
3) რძიანი ყავა უშაქროდ
სამხარი:
ახალი ვაშლი
სადილი:
1) ვეგეტარიანული წვნიანი,
2) ორთქლზე მომზადებული ხორცის კატლეტი,
3) მოშუშული ბადრიჯანი
4) ვაშლი
ნაშუადღევს:
1) უცხიმო ხაჭო
2) გახეხილი სტაფილო
ვახშამი:
1) მოხარშული თევზი
2) მოშუშული კომბოსტო
ღამით:
ერთი ჭიქა მაწონი.
გთავაზობთ რამდენიმე დიეტური კერძის რეცეპტს:
სოკოს სალათი (4 ულუფა)
საჭიროა: ახალი ქამა სოკო - 400-500გ, 3 ცალი მოხარშული კვერცხი, 6-8 სუფრის კოვზი მცენარეული ზეთი, 2 სუფრის კოვზი ძმარი, 3-4 სუფრის კოვზი წვრილად დაჭრილი ოხრახუში, მარილი, პილპილი - გემოვნებით. გარეცხილი სოკო დაჭერით რგოლებად (რამდენიმე ქუდი მოსართავად მოიტოვეთ), მოხარშეთ მარილწყალში და დაყარეთ ფლავის საწურზე. რომ დაიწრიტება, შეურიეთ დაჭრილი კვერცხი და ერთად მოშუშეთ ზეთში. დაუმატეთ ძმარი, მარილი და პილპილი. გადმოიღეთ სასალათეში და მორთეთ სოკოს ქუდებითა და მწვანილით.
ბადრიჯანი მაწვნით (6 ულუფა)
საჭიროა: 2 ცალი ბადრიჯანი, 2 ცალი პომიდორი, 2 ცალი კვერცხი, 0,5 ჭიქა მაწონი, 1 სუფრის კოვზი ფქვილი, 2 სუფრის კოვზი მცენარეული ზეთი, მარილი, პილპილი - გემოვნებით. გარეცხილი ბადრიჯანი დაჭერით გრძივად (1 სმ სისქის ნაჭრებად), მოაყარეთ მარილი, გააჩერეთ 10 წუთს, შემდეგ გადაავლეთ ცივი წყალი, გაწურეთ, ამოავლეთ ფქვილში და ორივე მხრიდან შეწვით. ღრმა ქვაბში ფენებად ჩააწყვეთ ბადრიჯანი და წრიულად დაჭრილი პომიდორი, მოაყარეთ მარილი და პილპილი. კვერცხი შეათქვიფეთ მაწონს, მოასხით ქვაბში ჩაწყობილ ბიოსტნეულს და 7 წუთით შედგით ღუმელში.
სოფლის ომლეტი (2 ულუფა)
საჭიროა: 150 გ კომბოსტო, 2 ცალი კვერცხი, 0,5 ლ რძე, 2 სუფრის კოვზი მცენარეული ზეთი, 2-3 სუფრის კოვზი დაჭრილი მწვანილი, მარილი - გემოვნებით. წვრილად დაჭრილი კომბოსტო მოხრაკეთ ზეთში (3-5 წუთის განმავლობაში), დაამარილეთ, მოასხით კვერცხშეთქვეფილი რძე. დაახურეთ თავზე და 10 წუთით დატოვეთ ცეცხლზე. სუფრასთან მიტანის წინ მოაყარეთ მწვანილი.
"მზის სხივი" (4-6 ულუფა)
საჭიროა: 1 ჭიქა ბრინჯი, 1 ჭიქა რძე, 2 ცალი კვერცხი, 1 Qჭიქა კურაგა (გარგარის ჩირი), 2 სუფრის კოვზი ფრუქტოზა, 1 სუფრის კოვზი ზეთი, მარილი - გემოვნებით. გარეცხილი ბრინჯი მოხარშეთ წყალში (პროპორციით 1:2). 12-15 წუთის შემდეგ, როცა ბრინჯი მთელ წყალს შეიწოვს, დაამატეთ რძე, მარილი და ხარშეთ კიდევ 5 წუთს. მიღებული ფაფა გააცივეთ, დაუმატეთ ფრუქტოზა (1,5 სუფრის კოვზი), კვერცხის გული, აურიეთ, ჩადეთ ცხიმწასმულ ფორმაში, მოაყარეთ დაკეპილი გარგარის ჩირი, კვერცხის ცილისა და დარჩენილი ფრუქტოზისგან ათქვიფეთ ბეზე და გადაუსვით. შედგით ცხელ ღუმელში 15 წუთით. რომ გაცივდება, დაჭერით და ისე მიიტანეთ სუფრასთან.
ვინეგრეტი "ზაფხული" (4 ულუფა)
საჭიროა: 2 ცალი კარტოფილი, 2 ცალი სტაფილო, 1 ცალი ჭარხალი, 100 გ ყვავილოვანი კომბოსტო, 2 ცალი მჟავე კიტრი, 3 სუფრის კოვზი კონსერვირებული მწვანე მუხუდო, 0,5 კონა სალათა, 2-3 სუფრის კოვზი არაჟანი, 3 სუფრის კოვზი დაჭრილი კამა, მარილი - გემოვნებით. ცალ-ცალკე მოხარშეთ კარტოფილი, სტაფილო და ყვავილოვანი კომბოსტო. კომბოსტოს თავი დაშალეთ ყვავილედებად, სალათა მსხვილად დაკეპეთ, დანარჩენი ბოსტნეული რგოლებად დაჭერით, დაამატეთ მუხუდო, კამა, შეაზავეთ არაჟნითა და მარილით.
მობრაწულა მილანურად (4 ულუფა)
საჭიროა: 500 გ ყაბაყი, 2 სუფრის კოვზი მცენარეული ზეთი, 1 თავი ხახვი, 0,5 ლ ბოსტნეულის ნახარში, 25 გ მჭლე ლორი, 3 სუფრის კოვზი კეტჩუპი, 2 ცალი მოხარშული კვერცხი, 3 სუფრის კოვზი გახეხილი ყველი, მარილი, ნიორი, მწვანილი - გემოვნებით. მოხარშული კვერცხი გაფცქვენით და ჩანგლით გასრისეთ. ლორი დაჭერით თხლად და უცხიმო ტაფაზე მოწვით. ყაბაყი გათალეთ და კუბიკებად დაჭერით. ქვაბში გააცხელეთ ცხიმი, ჩაყარეთ ყაბაყი და ხახვი, დაასხით ბულიონი და 3 წუთი შუშეთ. დაამატეთ კეტჩუპი, მარილი, კვერცხი, გახეხილი ყველი, შემწვარი ლორის ნაჭრები, შედგით ღუმელში 7-10 წუთით. სუფრასთან მიტანის წინ მოაყარეთ მწვანილი და წვრილად დაჭრილი ნიორი.
ქათმის ბარკლები (4 ულუფა)
საჭიროა: 4 ცალი ქათმის ბარკალი, 3 სუფრის კოვზი ზეთი, 2 სუფრის კოვზი თაფლი, 1,5 სუფრის კოვზი ლიმონის წვენი, მარილი, პილპილი - გემოვნებით. ბარკლები გარეცხეთ, გააშრეთ, მოუსვით მარილი და პილპილი. მცირე ზომის თასში ერთმანეთში აურიეთ ზეთი, თაფლი და ლიმონის წვენი. მიღებული მასის ნახევარი წაუსვით ბარკლებს და 7-8 წუთით შედგით ცხელ ღუმელში. გამოიღეთ, როცა შეგრილდება, მოუსვით დარჩენილი სოუსი და 15 წუთით კვლავ ღუმელში შეაბრუნეთ (ამ კერძის მირთმევა შეუძლიათ მსუბუქი ფორმის დიაბეტით დაავადებულებს).
წვნიანი "ზღვის პეიზაჟი" (6 ულუფა)
საჭიროა: 700-800გ სკუმბრიის ფილე, 2 სუფრის კოვზი გატარებული ნიგოზი, 2 სუფრის კოვზი გატარებული თხილი, 2 სუფრის კოვზი გატარებული გოგრის თესლი, 2 სუფრის კოვზი პომიდვრის ტომატი, დაფნის ფოთოლი, მარილი, პილპილი - გემოვნებით. თევზი გარეცხეთ, გააშრეთ, დაჭერით დაახლოებით 1 სმ-იან კუბიკებად და ჩააწყვეთ ქვაბში. დაასხით 2 ლიტრი მდუღარე წყალი, დაამატეთ დაფნის ფოთოლი, პილპილი და ხარშეთ საშუალო ცეცხლზე 7-10 წუთის განმავლობაში. დაუმატეთ ნიგოზი, თხილი და გოგრის თესლი, ადუღეთ 5 წუთს, შეაზავეთ პომიდვრის ტომატითა და მარილით.
კიბორჩხალას სალათი
საჭიროა: 3 ცალი სომხური ლავაში, 200გ მაიონეზი, 200-250 გ კიბორჩხალას ხორცი (შეიძლება კიბორჩხალას ჩხირებიც), 2-2 კონა კამა და ოხრახუში. აიღეთ ლავაში, გადაუსვით 4 ს. კ. მაიონეზი, ზემოდან დაადეთ მეორე ლავაში, მასაც გადაუსვით 2 ს. კ. მაიონეზი და მოაყარეთ წვრილად დაჭრილი კიბორჩხალა, დაადეთ მესამე ლავაში, ისევ გადაუსვით 2 ს. კ. მაიონეზი, მოაყარეთ დაჭრილი მწვანილი და ფრთხილად გადაახვიეთ, მოათავსეთ ოთხკუთხა თასში და 3 საათით შედგით მაცივარში.
თევზი ქოთანში
საჭიროა: 600 გ თევზის ფილე, 2-3 თავი ხახვი, 4 ცალი კარტოფილი, 1 ჭიქა ნაღები, 4 სუფრის კოვზი გახეხილი სულგუნი, 5 სუფრის კოვზი ზეთი, მარილი - გემოვნებით. თევზის ფილე გარეცხეთ, გააშრეთ და კუბიკებად დაჭერით. კარტოფილი დაჭერით თხლად. ხახვი დაკეპეთ და მოხრაკეთ ზეთში. ქოთანში ფენებად ჩააწყვეთ თევზი, კარტოფილი, ხახვი. მოაყარეთ მარილი, მოასხით ნაღები, დაახურეთ თავზე და შედგით გახურებულ ღუმელში 40 წუთით. ღუმლიდან გამოღებამდე 5 წუთით ადრე ქოთანს მოხადეთ თავსახური, მოაყარეთ სულგუნი. ღუმელი აანთეთ ზემოდან და კერძს ზედაპირი მოუბრაწეთ.
კურდღელი ბოსტნეულით
საჭიროა: 1 ცალი კურდღელი, 1 ჭიქა თეთრი ღვინო, 3 ცალი პომიდორი, 3 ცალი ბულგარული წიწაკა, 1 ცალი ყაბაყი, 3 სუფრის კოვზი ზეთი, 3 სუფრის კოვზი დაკეპილი ოხრახუში, მარილი, პილპილი და ნიორი - გემოვნებით. კურდღლის ხორცი კარგად გარეცხეთ, გააშრეთ, დაჭერით მომცრო ნაჭრებად, მოაყარეთ მარილი, პილპილი და წვით სქელძირიან ტაფაზე (1,5 სუფრის კოვზ ზეთში) 15 წუთის განმავლობაში. შემდეგ დაასხით ღვინო, დაახურეთ სახურავი და შუშეთ კიდევ 35-40 წუთს. პომიდორი დაჭერით რგოლებად, ბულგარული წიწაკა - ჩხირებად, ყაბაყი - კუბიკებად. ეს ბოსტნეული სხვა ტაფაზე შუშეთ ზეთში 3-5 წუთს, შემდეგ დააყარეთ კურდღლის ხორცს, მოაყარეთ მარილი, დანაყილი ნიორი და კიდევ 3-5 წუთს შუშეთ. სუფრასთან მიტანის წინ მოაყარეთ ოხრახუში.
ხორცი თავადურად
საჭიროა: 600 გ საქონლის ხორცი, 2 ცალი ხახვი, 4 ცალი კანიანად მოხარშული კარტოფილი, 200 გ ქამა სოკო, 2 სუფრის კოვზი ნაკლებცხიმიანი არაჟანი, 1 სუფრის კოვზი მაიონეზი, 4 სუფრის კოვზი გახეხილი სულგუნი, 4 სუფრის კოვზი მცენარეული ზეთი, მარილი და პილპილი გამოვნებით. ხორცი გარეცხეთ, გააშრეთ, დაჭერით ჩხირებად და მოაყარეთ პილპილი. ხახვი დაჭერით ალყა-ალყა და ხორცთან ერთად შუშეთ 2 სუფრის კოვზ ზეთში 10 წუთს. ცალკე ტაფაზე 1 სუფრის კოვზ ზეთში მოშუშეთ დაჭრილი ქამა სოკო. კარტოფილი დაჭერით რგოლებად. ხახვიანი ხორცი გადმოიღეთ ზეთწასმულ ცეცხლგამძლე ფოლგაში, ირგვლივ მოუწყვეთ კარტოფილი, მოაყარეთ სოკო და მოასხით 1 სუფრის კოვზი არაჟანი. დანარჩენ არაჟანში შეურიეთ მაიონეზი და მოასხით კარტოფილს. ყველაფერ ამას მოაყარეთ გახეხილი სულგუნი და აცხვეთ აერღუმელში 15 წუთის განმავლობაში.
ბადრიჯანი რუმინულად
საჭიროა: 3 ცალი საშუალო ზომის ბადრიჯანი, 3-4 პომიდორი, 2 სუფრის კოვზი ფქვილი, 100 გ ყველი (ბრინზა), 3 სუფრის კოვზი ზეთი, მარილი, დაკეპილი ქინძი და ნიორი - გემოვნებით. გარეცხეთ ბადრიჯანი, დაჭერით რგოლებად, დაამარილეთ, ჩააწყვეთ თასში და დატოვეთ 15 წუთს. შემდეგ გაწურეთ, ამოავლეთ ფქვილში და შეწვით ტაფაზე, 1 სუფრის კოვზ ზეთში. ყველი დაჭერით კუბიკებად, პომიდორი - თხელ რგოლებად. ცეცხლგამძლე ფოლგას წაუსვით 1 სუფრის კოვზი ზეთი, მოაყარეთ მარილი და ფენებად დააწყვეთ ბადრიჯანი, პომიდორი და ყველი. მოასხით დარჩენილი ზეთი და შედგით გახურებულ ღუმელში 10-15 წუთით. სუფრასთან მიტანის წინ მოაყარეთ ქინძი და ნიორი.
ორაგული ლიმონით
საჭიროა: 1 კგ ორაგული, 6 სუფრის კოვზი ლიმონის წვენი, 6 სუფრის კოვზი ზეთი, 3 სუფრის კოვზი დაკეპილი ქინძი და ოხრახუში, მარილი და პილპილი - გემოვნებით. ორაგული კარგად გარეცხეთ, გააშრეთ. ოდნავ შეყინეთ და რგოლებად დაჭერით (5-6 ნაჭერი უნდა გამოვიდეს). ორივე მხარეს მოასხით ლიმონის წვენი და 15-20 წუთს გააჩერეთ. შემდეგ მოაყარეთ მარილი, შავი პილპილი, წაუსვით ზეთი და შეწვით ღუმელში ორივე მხრიდან (დაახლოებით 10-12 წუთი დასჭირდება), ვიდრე კანი ოქროსფრად არ დაებრაწება. სუფრასთან მიტანის წინ მოაყარეთ მწვანილი, ხოლო გარნირად გამოიყენეთ კუბებად დაჭრილი უმი (ან მოშუშული) ნებისმიერი ბოსტნეული.