მიოკარდიუმის ინფარქტის მიზეზები და პროფილაქტიკა
- რამ შეიძლება გამოიწვიოს მიოკარდიუმის ინფარქტი?
- მიოკარდიუმის ინფარქტს მრავალი მიზეზი აქვს, თუმცა ზოგიერთი ხელშემწყობი ფაქტორის თავიდან აცილება სავსებით შესაძლებელია და საგრძნობლად ამცირებს მიოკარდიუმის ინფარქტის განვითარების რისკს. ასეთი ფაქტორებია მოწევა, სმა, ჭარბი წონა. რისკის ზოგიერთი ფაქტორის, მაგალითად, არტერიული ჰიპერტენზიის, ათეროსკლეროზის აღმოსაფხვრელად კი მეტი ძალისხმევა და ხშირად მედიკამენტური ჩარევაც კია საჭირო. ერთი რისკფაქტორის არსებობა 2-3-ჯერ ზრდის ინფარქტის განვითარების რისკს, ხოლო 2-3 რისკფაქტორის თანხვედრის შემთხვევაში ალბათობა ათჯერ იზრდება.
- მოწევა რომ გულ-სისხლძარღვთა სისტემის მტერია, ყველამ ვიცით. რატომ ვნებს ნიკოტინი გულსა და სისხლძარღვებს?
- დადგენილია, რომ მოწევა გულ-სისხლძარღვთა დაავადებებით, მათ შორის - ინფარქტით გამოწვეულ სიკვდილიანობას 50%-ით ზრდის. ლეტალური შედეგის ალბათობა ასაკსა და მოწეული სიგარეტის ოდენობასთან ერთად იზრდება. თამბაქოს კვამლში შემავალი ნიკოტინი, მხუთავი აირი, ბენზოლი, ამიაკი და სხვა ნივთიერებები ავიწროებს სისხლძარღვებს, რითაც აადვილებს მათ ქოლესტერინით გაჯერებას და ხელს უწყობს ათეროსკლეროზის განვითარებას. გარდა ამისა, მწეველის სისხლში იმატებს ქოლესტერინის შემცველობა, რაც ასევე ამცირებს სისხლძარღვების ელასტიკურობას. თამბაქოს მხუთავი აირი სისხლში ჰემოგლობინს უკავშირდება და წარმოქმნის დაუშლელ ნაერთს - კარბოქსილჰემოგლობინს, რომელიც ათეროსკლეროზის განვითარებას საგრძნობლად აჩქარებს. მოწევა ამცირებს სისხლის შედედების დროს, ზრდის თრომბოციტების შეწებების უნარს, რის გამოც იმატებს თრომბების წარმოქმნის ალბათობა. ასევე დადგენილია, რომ სიგარეტის მოწევის დროს:
- ხშირდება გულისცემა, იმატებს არტერიული წნევა;
- იმატებს ჟანგბადზე გულის კუნთის მოთხოვნილება;
- უარესდება ელექტროკარდიოგრაფიული მაჩვენებლები;
- იკლებს ფიზიკური დატვირთვისადმი გამძლეობა.
გულის დაავადებებსა და მოწევას შორის პირდაპირპროპორციული დამოკიდებულებაა - რაც უფრო მეტს მოსწევს ადამიანი, მით უფრო მეტია გულის იშემიური დაავადების განვითარების რისკი.
- რას გვეტყვით ინფარქტის განვითარებაში ქოლესტერინის როლზე?
- დავიწყებ იმით, რომ ქოლესტერინი და სხვა ლიპიდები დიდ როლს ასრულებენ ორგანიზმის ფუნქციობაში. ისინი ქმნიან უჯრედის კედლის საფუძველს, წარმოადგენენ უჯრედებისა და ქსოვილების ცხოველმოქმედებისთვის აუცილებელი ენერგიის შეუცვლელ წყაროს; ქოლესტერინისგან წარმოიქმნება საჭმლის მონელებისთვის აუცილებელი ნაღვლის მჟავები, ორგანიზმის სხვადასხვა ფუნქციის შესანარჩუნებლად აუცილებელი სასქესო ჰორმონები, თირკმელზედა ჯირკვლის ჰორმონები. მაგრამ სასარგებლოა ქოლესტერინის მხოლოდ ერთი ნაირსახეობა - მაღალი სიმკვრივის ქოლესტერინი. არსებობს "ცუდი" - დაბალი და ძალიან დაბალი სიმკვრივის ქოლესტერინიც, რომელიც ათეროსკლეროზულ ფოლაქებს წარმოქმნის და სისხლძარღვებს აზიანებს, შემდგომ კი ინფარქტის განვითარებას განაპირობებს. ამის საპირისპიროდ, "კარგ" ქოლესტერინს არტერიის კედლებიდან გამოაქვს "ცუდი" ქოლესტერინი და გასანეიტრალებლად ღვიძლისკენ მიაქვს. ასე რომ, სისხლში მაღალი სიმკვრივის ლიპოპროტეიდების ანუ კარგი ქოლესტერინის დაბალი შემცველობა და ტრიგლიცერიდების ანუ ცუდი ქოლესტერინის მაღალი დონე როგორც ცალ-ცალკე, ასევე ერთად შესაძლოა მიოკარდიუმის ინფარქტის წინაპირობად ჩაითვალოს. არსებობს მონაცემები, რომ ქოლესტერინის ნორმალიზებისკენ მიმართული მკურნალობა ამცირებს ინფარქტის განვითარების რისკს. ამ კუთხით დიდ როლს ასრულებს ჰიპოქოლესტერინული დიეტა. ამ დიეტის მიხედვით იკრძალება ცხოველური წარმოშობის ცხიმი (მსუქანი ხორცი, ძეხვი, შებოლილი ხორცი, ხორცის პაშტეტი), მკაცრად იზღუდება რძე და მისი ნაწარმი (იოგურტი, არაჟანი და სხვა), მაიონეზი, ხიზილალა, კვერცხის გული, ღვიძლი, ტვინი, თირკმელი. რეკომენდებულია ყოველგვარი მცენარეული ცხიმი, თხილი, კაკალი, თევზი, ხილი და ბოსტნეული (ყოველდღიურად 400 გრამი და მეტი), პარკოსნები (ლობიო, მუხუდო, სოია და სხვა), წყლითა და მცენარეული ზეთით მომზადებული ფაფები, თაფლი, დაღერღილი ხორბლისა და ჭვავის პური.
- უწყობს თუ არა ხელს ინფარქტის განვითარებას არტერიული ჰიპერტენზია?
- რა თქმა უნდა, უწყობს. არტერიული ჰიპერტენზია განაპირობებს გულის მარცხენა პარკუჭის ჰიპერტროფიას, რაც გულის კუნთის ფუნქციობის დარღვევას იწვევს, აქედან კი გულის იშემიურ დაავადებამდე და ინფარქტამდე ერთი ნაბიჯია.
- რას გვეტყვით შაქრიანი დიაბეტისა და ინფარქტის ურთიერთკავშირზე?
- შაქრიანი დიაბეტის ფონზე მიოკარდიუმის ინფარქტის განვითარების ალბათობა საშუალოდ ორჯერ იზრდება. შაქრიანი დიაბეტით დაავადებულებს ხშირად აქვთ გულ-სისხლძარღვთა დაავადებები, ხოლო ინფარქტის შემთხვევაში პროგნოზი არაკეთილსაიმედოა. ითვლება, რომ ათი წლის განმავლობაში და მეტხანს მიმდინარე შაქრიან დიაბეტს თან სდევს მკვეთრი ათეროსკლეროზი. საშიშია არა მხოლოდ დიაბეტი, არამედ ჰიპერგლიკემიაც, ანუ სისხლში გლუკოზის ნორმაზე მაღალი შემცველობა. თუ გლუკოზა სისხლში ჭარბად არის, იგი სისხლძარღვთა კედლებზე ილექება და აზიანებს მათ, რაც სისხლძარღვების შევიწროებასა და ათეროსკლეროზის გაღრმავებას განაპირობებს. ამ პროცესს თან სდევს სისხლის შედედების გაძლიერება და მიკროთრომბების წარმოქმნა. ამიტომ საჭიროა, შაქრიანი დიაბეტით დაავადებულებმა სისხლში მუდმივად აკონტროლონ გლუკოზის დონე. გარდა ამისა, შაქრიანი დიაბეტით დაავადებულებს აქვთ სხვა პრობლემებიც, მათ შორის - არტერიული ჰიპერტენზია, ქოლესტერინის მატება, რაც, თავისთავად ცხადია, ინფარქტის განვითარების წინაპირობას წარმოადგენს.
- რამდენად საშიშია გულ-სისხლძარღვთა სისტემისთვის ჰიპოდინამია და ჭარბი წონა?
- ჰიპოდინამია ინფარქტის განვითარების ხელშემწყობი ერთ-ერთი ფაქტორია. მაგალითად, მამაკაცებს, რომლებიც მხოლოდ გონებრივ შრომას ეწევიან, გულის იშემიური დაავადება სხვებზე 4-5-ჯერ ხშირად უვითარდებათ. ფიზიკური აქტიურობა ეფექტურ საშუალებას წარმოადგენს ათეროსკლეროზისა და მასთან დაკავშირებული მიოკარდიუმის ინფარქტის საწინააღმდეგოდ. აქტიური ცხოვრებისა და რეგულარული ფიზიკური ვარჯიშის დროს:
- სისხლში გაცილებით უკეთესია "ცუდი" და "კარგი" ქოლესტერინის თანაფარდობა;
- გაცილებით ნაკლებია თრომბების წარმოქმნის ალბათობა;
- იხსნება დამატებითი წვრილი სისხლძარღვები (კოლატერალები), უმჯობესდება გულის კუნთის, ტვინისა და სხვა ორგანოების კვება;
- იმატებს ღვიძლის ფერმენტების აქტიურობა, რომლებიც შლიან ორგანიზმში მოხვედრილ ტოქსიკურ ნივთიერებათა ბირთვებს.
აღსანიშნავია ისიც, რომ ფიზიკური დატვირთვა უზრუნველყოფს სხეულის ნორმალური წონის შენარჩუნებას, ხელს უწყობს არტერიული წნევის რეგულირებას, აუმჯობესებს გლუკოზის მეტაბოლიზმს. მიოკარდიუმის ინფარქტის საპროფილაქტიკოდ ყველა ზრდასრული ადამიანი ყოველდღიურად თუ არა, კვირაში 3-4-ჯერ მაინც, ნახევარ საათს უნდა ვარჯიშობდეს ზომიერი ტემპით. მიოკარდიუმის ინფარქტის განვითარების რისკფქტორად არის მიჩნეული სიმსუქნეც. ჭარბი წონის დროს იზრდება გულის დატვირთვა, ირღვევა ფილტვებში აირთა ცვლა, იმატებს სასუნთქი კუნთების დატვირთვა, მოსვენებულ მდგომარეობაში იზრდება გულის შეკუმშვათა რიცხვი და შედეგად იმატებს ჟანგბადზე გულის კუნთის მოთხოვნილება. გარდა ამისა, დარღვეულია ცხიმოვანი ცვლა, მაღალია ქოლესტერინისა და სხვა ლიპიდების დონე. მსუქნებს უფრო ხშირად აქვთ არტერიული ჰიპერტენზია და შაქრიანი დიაბეტი, რომლებიც თავისთავად წარმოადგენენ გულის იშემიური დაავადების რისკფაქტორებს.
ჭარბი წონის მიზეზი უმთავრესად მაღალკალორიული საკვების სიყვარულია. მეორე მიზეზია მცირე ფიზიკური აქტიურობა. შეგვიძლია, ჩვენი წონა მასის ინდექსის საშუალებით ვაკონტროლოთ: სხეულის მასის ინდექსი=წონა (კგ)/სიმაღლე2 (სმ2). თუ მასის ინდექსი 40-ზე მეტია, მაშინ საქმე გვაქვს სიმსუქნესთან და აუცილებელია წონის დაკლება; 31-39 - წონა ჭარბია, რეკომენდებულია ზედმეტი კილოგრამების დაკლება; მამაკაცებში 25-30, ქალებში 26-30 - წონა უმნიშვნელოდ არის მომატებული; 18 წელზე მცირე ასაკის გოგონებისთვის 19 ნორმაა, ამაზე უფროსებისთვის კი წონის დეფიციტზე მიუთითებს.
- რატომ იწვევს ნერვიულობა და სტრესი ინფარქტს?
- მღელვარების დროს ორგანიზმში გამოიყოფა ნივთიერებები, რომლებიც იწვევენ კორონარული სისხლძარღვების სპაზმს. სწორედ ამის ბრალია მიოკარდიუმის ინფარქტი.
- საუბრის დასაწყისში ახსენეთ რისკფაქტორები, რომლებზე ზემოქმედებაც შეუძლებელია...
- ეს ფაქტორებია ასაკი, სქესი, მემკვიდრეობა. აღსანიშნავია, რომ მენოპაუზამდელი ასაკის ქალებს მამაკაცებზე იშვიათად უვითარდებათ გულის იშემიური დაავადება. ცნობილია ისიც, რომ ასაკის მატებასთან ერთად იზრდება გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების განვითარების რიკი. 55 წელს გადაცილებულ ქალებსა და მამაკაცებს მიოკარდიუმის ინფარქტი თანაბარი სიხშირით ემართებათ. გულის იშემიური დაავადების განვითარებაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს მემკვიდრეობაც. დადგენილია, რომ მათ, ვისი პირდაპირი ხაზის ნათესავებმაც 55-65 წლის ასაკში მიოკარდიუმის ინფარქტი გადაიტანეს ან ადრეულ ასაკში დაიღუპნენ გულის მოულოდნელი შეტევით, ინფარქტი უფრო ხშირად ემართებათ. არ შეიძლება, არ შევეხოთ რასის ფაქტორს - ევროპეოიდებს, განსაკუთრებით სკანდინავიელებს, შავკანიანებზე ხშირად აღენიშნებათ გულის იშემიური დაავადება და ინფარქტი. ამ ფაქტორების შეცვლა და, მით უმეტეს, აღმოფხვრა შეუძლებელია, ამიტომ რისკჯგუფში შემავალი ადამიანები განსაკუთრებული გულმოდგინებით უნდა იცავდნენ ცხოვრების ჯანსაღ წესს და ყველაფერს აკეთებდნენ ინფარქტის ხელშემწყობი სხვა ფაქტორების თავიდან ასაცილებლად.
- ბრძანეთ, კლიმაქსამდელ ასაკში ინფარქტი იშვიათიაო. გამოდის, რომ გულ-სისხლძარღვთა სისტემაზე სასქესო ჰორმონები მოქმედებს...
- ესტროგენები აუმჯობესებენ სისხლძარღვთა კედლის მდგომარეობას, ხელს უწყობენ სისხლში "კარგი" ქოლესტერინის დონის შენარჩუნებას და ამცირებენ ათეროსკლეროზის განვითარების რისკს. მინდა, აღვნიშნო ისიც, რომ ჩასახვის საწინააღმდეგო ჰორმონული საშუალებების მოხმარება ზრდის სისხლის წებოვნებას. შესაბამისად, იმატებს თრომბების წარმოქნისა და ინფარქტის განვითარების რისკიც.