ფარისებრი ჯირკვლის ცისტური ჩანართები
ფარისებრი ჯირკვლის კვლევისას ხშირია ქსოვილოვანი შენების კვანძებიც. არცთუ იშვიათად ფარისებრ ჯირკვალში ერთდროულად არის ცისტური წარმონაქმნიცა და ქსოვილოვანი შენების კვანძიც. მკვლევართა ნაწილი ფარისებრი ჯირკვლის წარმონაქმნს ცისტას მაშინ უწოდებს, როცა ექოსკოპიურად, ანუ ულტრასონოგრაფიით, უმთავრესად ვლინდება მისი ცისტური აგებულება. აღნიშნულისაგან განსხვავებით არიან მკვლევრები, რომლებიც ფარისებრ ჯირკვალში არსებულ წარმონაქმნს ცისტას უწოდებენ, როცა კვანძის 50% ან მეტი ცისტურად არის გადაგვარებული, დანარჩენი კი ქსოვილოვანია.
როგორ ვლინდება ფარისებრი ჯირკვლის ცისტები
ფარისებრი ჯირკვლის სხვა კვანძოვანი წარმონაქმნების მსგავსად, ფარისებრი ჯირკვლის ცისტას პაციენტი აღმოაჩენს შემთხვევით კისერზე შეხებისას ან ექიმი ავლენს ჩვეულებრივი, ზოგადი გასინჯვის დროს. უხშირესად ფარისებრი ჯირკვლის ცისტა ვლინდება სხვადასხვა მიზეზით ჩატარებული კისრის არის ულტრასონოგრაფიის, კომპიუტერული ტომოგრაფიის ან მაგნიტურ-რეზონანსული კვლევისას.
არის შემთხვევები, როცა პაციენტს ფარისებრი ჯირკვლის ცისტის კლინიკური ნიშნები უვითარდება. მათგან აღსანიშნავია ტკივილი ცისტის არეში. არსებული მონაცენების თანახმად, სწორედ ფარისებრი ჯირკვლის ცისტაა ჯირკვლის არეში ტკივილის უხშირესი მიზეზი და არა ქვემწვავე თიროიდიტი (ფარისებრი ჯირკვლის ანთება). ტკივილს იწვევს ფარისებრი ჯირკვლის კვანძში ჰემორაგია (სისხლჩაქცევა) ან მისი ჰემორაგიული ინფარქტი. კისრის არეში დისკომფორტისა და ყლაპვისას ტკივილის მიზეზი შეიძლება გახდეს მცირე ზომის, მხოლოდ 1-2 მლ შიგთავსის ჰემორაგიული ცისტაც კი. უფრო დიდი მოცულობის სისხლჩაქცევამ შეიძლება გამოიწვიოს ხმის ჩახლეჩა, სახმო იოგის გარდამავალი ან მუდმივი დამბლა, ზეწოლა სასუნთქ გზებზე. ეს უფრო მეტად მაშინ ხდება, როცა ცისტა გულმკერდის შესავალში ან მის ქვემოთაა.
რამდენად ხშირია ფარისებრი ჯირკვლის ცისტური ჩანართები
ფარისებრი ჯირკვლის ჭეშმარიტი მარტივი ცისტა (სითხე, შემოფარგლული კეთილთვისებიანი ეპითელური უჯრედებით) საკმაოდ იშვიათია. ცისტური ჩანართების დიდი ნაწილი არის ნაწილობრივ ქსოვილოვანი სტრუქტურა, რომელიც ცისტურად გადაგვარდა (ეგრეთ წოდებული შერეული ან კომპლექსური კვანძები). კომპლექსური კვანძები საკმაოდ ხშირია.
ფარისებრი ჯირკვლის ადენომა და კიბო
ფარისებრი ჯირკვლის ცისტური ჩანართების დიდი ნაწილი კეთილთვისებიანი, ფარისებრი ჯირკვლის გადაგვარებული ადენომაა.
ფარისებრი ჯირკვლის ადენომა (პოპულარული ენით შეიძლება განვმარტოთ როგორც კეთილთვისებიანი ჯირკვლოვანი წარმონაქმნი) შეიძლება იყოს ჰორმონულად აქტიური (ფუნქციონირებდეს) ან არ ფუნქციონირებდეს. ცნობილია, რომ მოფუნქციე ადენომები უფრო ხშირად განიცდიან ცისტურად გადაგვარებას. სუფთა ცისტური წარმონაქმნები იშვიათად შეიცავენ სიმსივნურ უჯრედებს. კომპლექსური (როგორც ცისტური, ასევე ქსოვილოვანი კომპონენტების შემცველი) კვანძების დროს სიმსივნის ალბათობა ისეთივეა, როგორიც ქსოვილოვანი კვანძების შემთხვევაში და 5-10%-ს აღწევს.
რაც უფრო მეტია ფარისებრი ჯირკვლის ჩანართში ცისტის პროპორციული წილი, მით ნაკლებია კიბოს ალბათობა. იმ შემთხვევაში, როცა ცისტური კომპონენტი ჩანართის 50%-ზე მეტია, კიბოს შემთხვევები იშვიათია და ამ იშვიათ შემთხვევაშიც ვლინდება ავთვისებიანობის სხვა სავარაუდო ნიშნები – მიკროკალციფიკაცია, არასწორი კიდეები, გაზრდილი ვასკულარიზაცია (სისხლძარღვოვანი სურათი).
ცისტასთან ასოცირებული სიმსივნეებიდან ყველაზე ხშირია პაპილარული კიბო, თუმცა ცისტური უბნები შეიძლება აღმოჩნდეს ფარისებრი ჯირკვლის ნებისმიერ სიმსივნეში. არსებული მონაცემების თანახმად, ფარისებრი ჯირკვლის ცისტური ჩანართების დროს სიმსივნის რისკი 2-დან 4%-მდე მერყეობს.
ფარისებრ-ენის სადინარის ცისტები
ნაყოფის მუცლადყოფნის პერიოდში, ორგანოების ფორმირების პროცესში, ყალიბდება ფარისებრ-ენის სადინარი, რომელიც თავდაპირველად აკავშირებს ხახის ძირსა და ფარისებრ ჯირკვალს. შემდგომში ეს სადინარი ქრება (დაიხშობა), თუმცა არ არის გამორიცხული მისი ცისტური გარდაქმნა. ასეთი ცისტების დაახლოებით ნახევარი კლინიცისტების ყურადღებას იპყრობს ბავშვობისას ან მოზარდობისას, თუმცა შესაძლებელია პირველი ნიშნები მოზრდილ ასაკში გამოვლინდეს.
ფარისებრ-ენის სადინარის ცისტების 90% კისრის შუა ხაზზე მდებარეობს, თუმცა არ არის გამორიცხული მისი ოდნავ გვერდით გადანაცვლებაც. უმეტესი ნაწილი მდებარეობს ინის ძვლის ქვემოთ, თუმცა შესაძლებელია ნებისმიერი მდებარეობა ფარისებრ-ენის სადინარის გასწვრივ. სადინარის ზედა ნაწილში არსებული ცისტა შეიძლება ენის გამოყოფისას ადგილმდებარეობას იცვლიდეს.
ფარისებრ-ენის სადინარის ცისტა შეიძლება გაიხსნას ხახაში, დაინფიცირდეს ხახასთან კონტაქტის გამო, ჩამოყალიბდეს ფისტულა კანთან, იშვიათად შეიძლება იყოს ავთვისებიანი (ჩვეულებრივ, ფარისებრი ჯირკვლის პაპილური კარცინომა). აღნიშნულის გამო, როცა ფარისებრ-ენის სადინარის ცისტა სიმპტომების აღმოცენებას იწვევს, რეკომენდებულია ოპერაციული მკურნალობა.
ჰიდატიური ცისტა
ექინოკოკური ცისტის პირველადად, სხვა ორგანოებზე ადრე, ფარისებრ ჯირკვალში აღმოჩენის შემთხვევები აღწერილია, თუმცა ძალიან იშვიათია.
ცისტა, რომელიც შეცდომას იწვევს
არის შემთხვევები, როცა შეცდომით ფარისებრი ჯირკვლის ცისტად შეიძლება ჩაითვალოს:
- ფარისებრახლო ჯირკვლის ცისტები – ასეთი ცისტები იშვიათია. ამ დროს წვრილი ნემსით ბიოფსიისას მიიღება სუფთა, წყლისებრი სითხე, რომელიც შეიცავს დიდი რაოდენობით პარათირეოიდულ (ფარისებრახლო ჯირკვლის) ჰორმონს.
- ცისტური ჰიგრომები – ცისტური ჰიგრომა ყალიბდება საუღლე ლიმფური სადინარის გულმკერდის სადინართან შეერთებისას. ასეთი ცისტა, ჩვეულებრივ, ვლინდება ადრეული ბავშვობისას, განსხვავებით ფარისებრი ჯირკვლის ან ფარისებრ-ენის სადინარის ცისტებისაგან, არ მოძრაობს ყლაპვისას.
- კისრის გვერდითი ცისტები – ჩვეულებრივ, ლოკალიზებულია კისრის ზედა გვერდით ნაწილში და არ მოძრაობს ყლაპვისას.
კვლევები ფარისებრი ჯირკვლის ცისტური ჩანართების დროს
ფარისებრი ჯირკვლის ცისტური ჩანართების კლინიკური კვლევის მიზანი უპირველესად არის ფარისებრი ჯირკვლის კიბოს გამორიცხვა. როგორც ზემოთ უკვე აღვნიშნეთ, სუფთა ცისტური წარმონაქმნი იშვიათად შეიცავს სიმსივნურ უჯრედებს, მაგრამ კომპლექსურ (ცისტური და ქსოვილოვანი შენების) წარმონაქმნებში სიმსივნის ალბათობა ქსოვილოვანი შენების წარმონაქმნების ანალოგიურ ალბათობას უტოლდება და 5-10%-ს აღწევს.
ფარისებრი ჯირკვლის ცისტური ჩანართებისას, ფარისებრი ჯირკვლის კვანძოვანი წარმონაქმნების მსგავსად, სადიაგნოზო გამოკვლევებია სისხლში თიროიდმასტიმულებელი ჰორმონის (თშH) განსაზღვრა, დეტალური ექოსკოპიური გამოკვლევა, სათანადო ჩვენებისას წვრილი ნემსით ასპირაციული ბიოფსია და ბიოპტატის მიკროსკოპული შესწავლა.
თიროიდმასტიმულებელი ჰორმონის (თშH) ნორმაზე დაბალი მაჩვენებლის დროს შესაძლოა ჩატარდეს ფარისებრი ჯირკვლის სცინტიგრაფია. ამ დროს პაციენტის ვენაში შეჰყავთ სპეციალური რადიაქტიური პრეპარატი, რომელიც გროვდება ფარისებრ ჯირკვალში. სპეციალური ხელსაწყოთი აღირიცხება ჯირკვალში პრეპარატის დაგროვება და მიიღება გამოსახულება, რომლითაც ექიმი მსჯელობს არსებული ჩანართების შესაძლო ხასიათზე.
ასპირაციული ბიოფსიის შედეგები, რომლებიც არ გვაძლევს დიაგნოზის დადგენის საშუალებას
სამწუხაროდ, არის შემთხვევები, როცა წვრილი ნემსით ასპირაციული ბიოფსიით მიღებული სითხე არ შეიცავს უჯრედებს ან უჯრედები იშლება და ციტოლოგს აღარ აქვს დასკვნის გამოტანის საშუალება. როცა ბიოფსიის შედეგად დიაგნოზი ვერ დგინდება, მაგრამ ასპირაციის შემდეგ კვანძი ისევ ისინჯება, რეკომენდებულია განმეორებითი ბიოფსია.
ფარისებრი ჯირკვლის ცისტური ჩანართების მკურნალობა
ფარისებრი ჯირკვლის ცისტების წარმატებული მკურნალობა სხვადასხვა მეთოდითაა შესაძლებელი. პაციენტთა ნაწილის განკურნება შესაძლებელია წვრილი ნემსით ცისტის შიგთავსის ასპირაციის შედეგად. თუ ასპირაციის შემდეგ ცისტა აღარ ისინჯება ან ექოსკოპიურად აღარ ვლინდება, სიმსივნის ალბათობა ძალიან დაბალია.
თუ ნემსით ასპირაციის შემდეგ ცისტა კვლავ ისინჯება ან ვლინდება ექოსკოპიურად, შემდგომი ტაქტიკა დამოკიდებულია ბიოპტატის გამოკვლევის შედეგზე.
ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონული პრეპარატების დანიშვნა ცისტის მკურნალობის მიზნით (თუ არ არის სხვა ჩვენება) არ არის რეკომენდებული – არაეფექტურია.
კეთილთვისებიანი ცისტების მართვა
ასპირაცია – თუ ციტოლოგიური კვლევით დადგენილია ცისტის კეთილთვისებიანი ხასიათი, განმეორებითი ასპირაცია არ არის რეკომენდებული. განმეორებითი ასპირაცია შეიძლება მაშინ ჩატარდეს, თუ კვლავ იჩინა თავი ირგვლივ მდებარე ქსოვილებზე ზეწოლამ. პირველი ასპირაციის შემდეგ ქრება ცისტების 25-50%, მაგრამ პაციენტთა დიდ ნაწილში ცისტა კვლავ წარმოიქმნება განმეორებითი სისხლჩაქცევისას (ჰემორაგიის) ნელ-ნელა სითხის კვლავ დაგროვების გამო. არის შემთხვევები, როცა ცისტა არ ქრება მრავლობითი ასპირაციის მიუხედავად.
ოპერაციული მკურნალობა – ციტოლოგიურად დადასტურებული კეთილთვისებიანი ხასიათის მიუხედავად, გარკვეულ შემთხვევებში მიიღება ცისტის ოპერაციული ამოკვეთის გადაწყვეტილება. ეს ხდება არაერთხელ პუნქციის მიუხედავად ცისტის რეციდივის, ცისტის დიდი ზომის ან ტკივილის გამო. ოპერაციული ჩარევის ჩვენება შეიძლება იყოს ცისტის 4 სმ-ზე მეტი ზომაც, თუმცა თუ ეს არ უქმნის პაციენტს დისკომფორტს, ამერიკელი ექიმების დიდი ნაწილი აღნიშნულს არ თვლის ოპერაციული მკურნალობის აბსოლუტურ ჩვენებად.
კანგავლითი ინტერვენციული მკურნალობა ექოსკოპიური კონტროლით – ფარისებრი ჯირკვლის ცისტის სამკურნალოდ შესაძლებელია ჩატარდეს ეთანოლის ან მასკლეროზებელი ნივთიერების ინიექცია ექოსკოპიის კონტროლით (ეთანოლით აბლაცია), ან ულტრაბგერით ცისტისაკენ მიმართული ფიზიკური ენერგიით (რადიოსიხშირული აბლაცია). ამ მიდგომებმა ფართო გავრცელება ვერ პოვა ამერიკის შეერთებულ შტატებში შესაძლო გართულებების (მაგალითად, პროცედურის შემდეგ ხანგრძლივი ტკივილი) გამო, თუმცა ზოგ ქვეყანაში განიხილება ოპერაციული მკურნალობის ალტერნატივად.
ექოსკოპიურად კონტროლირებული მკურნალობის მეთოდებია ასევე ინტერსტიციული ლაზერული ფოტოკოაგულაცია და სკლეროთერაპია პილოდოკანოლით (მასკლეროზებელი აგენტი).
ცისტები, რომელთა ხასიათიც დაუდგენელია
როგორც აღვნიშნეთ, არის შემთხვევები, როცა ტარდება მნიშვნელოვანწილად ქსოვილოვანი კომპონენტების შემცველი ცისტების ციტოლოგიური გამოკვლევა, მაგრამ დიაგნოზი ვერ დგინდება. ასეთ შემთხვევებში რეკომენდებულია განმეორებითი ასპირაციული ბიოფსია წვრილი ნემსით, ექოსკოპიური კონტროლით. განმეორებითი ასპირაცია შეიძლება სამკურნალოც იყოს. თუ მეორედ მიღებული მასალითაც ვერ დგინდება დიაგნოზი, ამავე დროს კვანძი ისინჯება ან ექოსკოპიურად ვლინდება, ან ასპირაციის შემდეგ ცისტაში მალევე გროვდება სითხე, რეკომენდებულია ექოსკოპიური კონტროლი ან ოპერაციული მკურნალობა. ექოსკოპიური კონტროლი ტარდება 6-18 თვეში ერთხელ, შემდეგ კი, თუ ცისტის ზომა სტაბილურია ან მცირდება – 3-5 წელიწადში ერთხელ. ამერიკელი ექიმების რეკომენდაციით, თუ ციტოლოგია არ იძლევა დიაგნოზის დადგენის საშულებას და ქსოვილოვანი კომპონენტის ზომა 1,5 სმ-ზე მეტია, ან ზომა 1 სმ-ზე მეტია და ექოსკოპიურად ვლინდება სიმსივნის საეჭვო ნიშნები, რეკომენდებულია ოპერაციული მკურნალობა.