თინათინ გოცაძე

უმოძრაო ცხოვრების წესი არის გულის დაავადებებისა და სიმსუქნის განვითარების, დეპრესიის გამომწვევი და გონებრივი შესაძლებლობების დაქვეითების ერთ-ერთი საშუალება. არსებობს კვლევები, რომლებიც აჩვენებს, რომ უმოძრაო ცხოვრების წესი ცვლის თავის ტვინში გარკვეული ნეირონების ფორმას და ეს უმოქმედობასა და კოგნიტურ უნარ-შესაძლებლობათა გაუარესებას შორის კავშირზე მიუთითებს.

პირიქით, რეგულარულ ფიზიკურ აქტივობას შეუძლია გააუმჯობესოს გონებრივი შესაძლებლობები. შესაბამისად, ის, ვინც დიდ დროს ატარებს სპორტულ დარბაზში, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ „გასულელდეს“, ვიდრე „ინტელექტუალი“, რომელიც დღედაღამ კომპიუტერულ თამაშებშია ჩაფლული.

2) ინფორმაციით გადატვირთვა

ადრე გავრცელებული იყო მოსაზრება, რომ ტვინზე უარყოფითად მოქმედებს მხოლოდ არასაკმარისი ინფორმაცია, ინტელექტუალური წვრთნის (ვარჯიშის) ნაკლებობა. თავის მხრივ, ტვინზე დატვირთვა აუმჯობესებს კოგნიტურ შესაძლებლობებს. დღეს ეს აზრი შეიცვალა. ახლა ითვლება, რომ ინფორმაციის უზარმაზარმა მოცულობამ, რომელსაც ჩვენ რეგულარულად ვიღებთ ინტერნეტიდან, ტელევიზიიდან და სხვა წყაროებიდან, შეიძლება გამოიწვიოს დაღლილობა და სტრესი, რაც იწვევს გადატვირთვას. აღმოჩნდა, რომ ადამიანები, რომლებიც ინფორმაციის მუდმივი ნაკადის გავლენის (ზემოქმედების) ქვეშ არიან, კარგავენ დაახლოებით IQ-ს 10 პუნქტს მნიშვნელოვან ამოცანებზე. ამასთან, როდესაც საუბარია ტვინის გადამტვირთავ ინფორმაციაზე, იგულისხმება არა მხოლოდ გასართობი კონტენტები, რომლებიც დამაჩლუნგებლად ითვლება, არამედ სასარგებლო მონაცემებიც (ინფორმაციებიც). რა დასკვნის გაკეთება შეიძლება? აუცილებელია ინფორმაციის ზომიერად მოხმარება და არ არის საჭირო გონების ერთდროულად ყველაფრით გადავსება.

3) ყურსასმენების ტარება

პრობლემა არა იმდენად ყურსასმენებია, რამდენადაც ადამიანების სურვილი, ისიამოვნონ რაც შეიძლება მაღალი ხმებით. ეს გასაგებია, რადგან დიდ ქალაქში ცხოვრებისას შეუძლებელია კომპოზიციაში სრულად ჩაძირვა, თუ მას საკმარისად ხმამაღლა არ მოისმენ. მეცნიერები განმარტავენ: თუ ადამიანი ხშირად უსმენს ხმამაღალ მუსიკას, ისევე როგორც სხვა ბგერებს, შეიძლება სმენა დაკარგოს. როგორც ჩანს, რაღაც კავშირია სმენის დაქვეითებას, მის დაკარგვასა და ინტელექტუალურ შესაძლებლობებს შორის. სპეციალისტები იმასაც აცხადებენ, რომ სმენის დაქვეითება შესაძლოა უკავშირებდებოდეს ხანდაზმულ ასაკში ფსიქიკურ დაავადებებს, როგორებიცაა ტვინის ქსოვილის დაკარგვა და ალცჰაიმერის დაავადება. საქმე ისაა, რომ ტვინი მუდმივად ცდილობს გარშემო არსებული ვითარების გაანალიზებას, მათ შორის, სმენის საშუალებითაც. მაგრამ თუ ადამიანი მუდმივად უსმენს ხმამაღალ მუსიკას, ის სრულად ვერ აფასებს გარემოს და მნიშვნელოვან სამეტყველო ხმებს, არ შეუძლია მეხსიერებაში მოსმენილის შენარჩუნება-შენახვა. ეს და სხვა ფაქტორები კი იწვევს კოგნიტურ შესაძლებლობათა გაუარესებას. ისმის კითხვა, როგორი უნდა იყოს ხმა, რომ არ დააზიანოს სმენა და ტვინი? მისი დაყენება მარტივად შეიძლება: აიღეთ ყურსასმენები ჩართული მუსიკით და დაიჭირეთ თქვენ წინ გამართული ხელებით. თუ მუსიკის ხმა გარკვევით გესმით, უნდა შეამციროთ ის იქამდე, ვიდრე ხმა თითქმის გაურკვეველი გახდება.

4) უხარისხო ძილი

ძილის ხარისხის გაუარესებამ შეიძლება გამოიწვიოს ორგანიზმისთვის სერიოზული მოკლე და გრძელვადიანი შედეგები, მათ შორის, კოგნიტური შესაძლებლობებისთვის. ეს შედეგებია – რეაქციის შენელება, მეხსიერების ფუნქციისა და გუნება-განწყობის გაუარესება, ასევე თავის ტკივილი. მეტიც, კვლევები აჩვენებს, რომ ძილის ნაკლებობას შეუძლია ტვინის მასის შემცირებაც კი. ამიტომ, ძილი არ უნდა იყოს უგულებელყოფილი სხვა აქტივობების გამო (ხარჯზე). აუცილებელია 7-9-საათიანი ძილი ხარისხიან ლეიბებსა და ბალიშებზე, კომფორტული ტემპერატურისა და ტენიანობის პირობებში.

5) მარტოობა

სულ უფრო მეტი ადამიანი განიცდის მარტოობას, რადგან ვერ ერწყმის საზოგადოების სხვა წევრებს. მარტოობის განცდის ასეთი ზრდა მსოფლიოში უკავშირდება თითოეული ინდივიდის თავსმოხვეულ უნიკალობასა და ეგოიზმს, რაც მომგებიანია მსხვილი კომპანიებისთვის პროდუქციის მარკეტინგისთვის. ისიც გაითვალისწინეთ, რომ მარტოობა სულაც არ ნიშნავს ოჯახისა და მეგობრების არარსებობას (არყოლას), ადამიანებს შეუძლიათ თავი მიტოვებულად იგრძნონ მაშინაც კი, როცა გარემოცულნი არიან საზოგადოების ათობით წევრით. მარტოობის პრობლემა ისაა, რომ ის იწვევს სტრესს, რომელიც გახანგრძლივების შემთხვევაში იწვევს ანთებით პროცესებს, მათ შორის ტვინშიც.

ჩიკაგოს რაშის უნივერსიტეტის სამედიცინო ცენტრში ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ ხანდაზმული ადამიანები, რომლებსაც ყველაზე ნაკლები სოციალური კონტაქტი ჰქონდათ, უფრო მეტად იტანჯებოდნენ სერიოზული კოგნიტური დარღვევებით.

6) ნეგატიური აზროვნება

ეს არის თანამედროვე საზოგადოების ერთ-ერთი ყველაზე დამღუპველი ჩვევა, რომელიც ერთგვარი თვითშესრულებადი წინასწარმეტყველებაა. წარმოიდგინეთ, რომ ყველა ადამიანი, რიგითი მუშაკიდან დაწყებული სახელმწიფო ლიდერებით დამთავრებული, ფიქრობს, რომ მხოლოდ უარყოფითი შედეგია შესაძლებელი (მოსალოდნელი). ეს იწვევს სტრესისა და მსოფლიო დაძაბულობის დონეს, რაც დღეს პრაქტიკულად სახეზეა. უარყოფით აზროვნებას თან ახლავს განგაში და შფოთვა, ემოციური გადაძაბვა და გაბოროტება.

თუ ამ ემოციებს მცირე ხნით გრძნობს ადამიანი, ამაში ცუდი არაფერია. მაგრამ როცა ის მუდმივად უარყოფითი ემოციის ზემოქმედებას განიცდის, ეს აუარესებს თავის ტვინის სისხლით მომარაგებას სტრესის ჰორმონების მიერ სისხლძარღვების დაზიანების გამო. ამიტომაც, უმჯობესია, იყოთ პოზიტიურად განწყობილი ადამიანი და იფიქროთ ყოველთვის კარგზე!