რატომ აღარ ვლაპარაკობთ?
- მეტყველების დარღვევები პრობლემათა საკმაოდ ფართო სპექტრს მოიცავს. მრავალი მათგანი ჯანმრთელობისთვის სერიოზული ზიანის მომტანი არ არის, ამიტომ საზოგადოება მეტყველების კორექციას ყოველთვის ზერელედ ეკიდებოდა. დღეს ვითარება რადიკალურად შეიცვალა, გაჩნდა და გახშირდა პათოლოგიები, რომლებიც სწორედ უმეტყველობით ან მეტყველების სხვა ტიპის დარღვევით ვლინდება. მათ რიცხვს ეკუთვნის აუტიზმი და აუტისტური სპექტრი, მუტიზმი, თავის ტვინის ორგანული დაზიანებანი, კისტოზური წარმონაქმნები. მეტყველების დარღვევა მათი პირველი კლინიკური ნიშანია.
- ამიტომ ყველა მშობელმა უნდა იცოდეს, როგორ იწყება მეტყველება, რა არის ნორმა და რას უნდა მიაქციოს ყურადღება, უპირველეს ყოვლისა.
- მეტყველების განვითარება იწყება პირველივე თვეებიდან, რამდენიმე ეტაპად მიმდინარეობს და 6 წლისთვის სრულდება. პირველი ეტაპი 3 თვემდეა. მეტყველების ჩანასახოვან ელემენტად შეიძლება მივიჩნიოთ ბავშვის წამოყვირებაც კი. ამ ეტაპზე პატარა ერთგვარ ექსპერიმენტებს ატარებს ხმოვნებთან, თავდაპირველად სპონტანურად წამოიძახებს, შემდეგ წელავს, უსმენს საკუთარ ბგერებს და იწყებს მათ დაწყვილებას. 3-დან 6 თვემდე ხმოვნების მონაცვლეობის პერიოდია. თუ ადრე მხოლოდ ერთ ხმოვანს ამბობდა, შემდეგ აწყვილებს მათ და ამავე პერიოდის დასასრულს უკვე ჩნდება პირველი ორგანიზებული მარცვლებიც: მამა, დედე, ბუბუ, ბებე და ა.შ. დაახლოებით 7-8 თვისთვის ბავშვი უკვე ყურს უგდებს უფროსების საუბარს და იწყებს სიტყვების გარჩევა-დიფერენცირებას. პირველ სიტყვებს გოგონები 9-10 თვის ასაკში წარმოთქვამენ, ვაჟები - 11-12 თვის ასაკში. წლინახევრიდან იწყება ლექსიკური მარაგის აქტიური გამდიდრება. ორი წლის პატარა უკვე უნდა ამბობდეს და არჩევდეს 100-150-მდე სიტყვას, 3 წლისას კი 200-ზე მეტი სიტყვის მნიშვნელობა ესმოდეს. თუმცა დღეს საკმაოდ ძნელია ისეთი ბავშვის პოვნა, რომელიც ორი წლის ასაკში 150-მდე სიტყვას ამბობს. მეტყველების ფუნქციის განვითარების შეფერხება უკვე გლობალურ პრობლემად იქცა.
- უმეტესად რა იწვევს მეტყველების განვითარების შეფერხებას?
- ამას უამრავი მიზეზი აქვს. ბავშვი სწორად რომ ამეტყველდეს, მას თავად უნდა ესმოდეს სხვათა სწორი და გამართული მეტყველება, მიღებულმა ინფორმაციამ მასში გარემოს შეცნობისკენ დაუძლეველი სწრაფვა უნდა აღძრას. მხოლოდ ამის შემდეგ უჩნდება ადამიანს სხვა ადამიანებთან, ცოცხალ ბუნებასთან სიტყვის მეშვეობით კომუნიკაციის სურვილი. მშობელთა მოუცლელობა, ძიძების ინსტიტუტის ფართოდ დანერგვა, ტექნოგენიზაცია, ვიზუალური ეფექტების სიჭარბე - აი ის ძირითადი ფაქტორები, რომლებიც საგრძნობლად ამუხრუჭებს ამეტყველების ფიზიოლოგიურ პროცესს. ყოველივე ეს ბავშვს ვირტუალურ სამყაროში გადაბარგების და იქ დამკვიდრების სურვილს აღუძრავს, შესაბამისად, ავიწროებს მისი ინტერესების სფეროს და ის ამ სამყაროს დატოვებაზე არც კი ფიქრობს. ვერბალური კომუნიკაციის დეფიციტი უფროსებთანაც საგრძნობია - დღეს ადამიანი კლავიატურამ შეცვალა.
- ვიზუალური ეფექტების სიჭარბე ახსენეთ. რას გულისხმობთ?
- კომპიუტერულ თამაშებს, ანიმაციურ ფილმებს, რომლებსაც ბევრ დროს უთმობენ ჩვენი პატარები. ცნობილია მულტიპლიკაციური ეპილეფსიის ფორმა, რომელიც ბავშვებთან ნახატი ფილმების უზომო ყურებისას ვითარდება. განსაკუთრებით საზიანოა, როცა პატარები რამდენიმე ენაზე გახმოვანებულ ფილმებს მეტყველების აქტიური განვითარების პერიოდში - 2-4 წლის ასაკში უყურებენ. მშობლებს თავდაპირველად ძალიან მოსწონთ და ეამაყებათ კიდეც, როცა მათი პატარა საუბრისას უცხოურ სიტყვებს იყენებს, მაგრამ რამდენიმე ხანში რწმუნდებიან, რომ იგი ვერც ერთ ენაზე ვერ ლაპარაკობს სრულფასოვნად, გარდა ამისა, დარღვეული აქვს ენის გრამატიკული შენება, ვერ ახერხებს პირისა და რიცხვის შეთანხმებას, დროების შერჩევას და ა.შ. ეს არ არის ბილინგვიზმი, როგორც ბევრს ჰგონია. ბილინგვები თავისუფლად მეტყველებენ ორივე ენაზე. მე კი ვგულისხმობ ბავშვებს, რომლებიც უსასრულოდ იმეორებენ უცხო ენაზე 2-3-სიტყვიან ფრაზებს, თუმცა მათი მნიშვნელობა არ ესმით. ამის გამო ისინი სერიოზულ პრობლემებს აწყდებიან თანატოლებთან ურთიერთობის დროსაც - მათი არ ესმით, გაურბიან მათთან თამაშს, რაც სერიოზული ფსიქოლოგიური პრობლემების სათავედ იქცევა. მინდა შეგახსენოთ, რასაც ჯერ კიდევ იაკობ გოგებაშვილი გვირჩევდა: 5 წლამდე ბავშვს მხოლოდ ერთი ენა უნდა ესმოდეს. მხოლოდ ამის შემდეგ არის გამართლებული მეორე და მესამე ენის შესწავლა.
- რას ურჩევდით მშობლებს, რომელთა შვილებიც ენის ამოდგმას აგვიანებენ?
- როდესაც ამეტყველება გვიანდება, ბავშვი უნდა აჩვენოთ ნეიროფსიქოლოგს ან ფსიქიატრს. აუცილებელია იმის გარკვევა, რითია გამოწვეული უმეტყველობა. დიაგნოზის დაზუსტების შემდეგ კი დაიწყება მეტყველების თერაპია. რა გენეტიკური მიზეზებიც არ უნდა იყოს ოჯახში, სამ წლამდე ლოდინი დამღუპველია. ორი წლის ასაკში პრობლემის მიზეზი უკვე უნდა გაირკვეს. ბავშვებს მეტხანს უნდა ვესაუბროთ. თუ უმეტყველობა პროვოცირებულია ვიზუალური ეფექტების სიჭარბით, ეს ფაქტორი უნდა აღმოიფხვრას. აქტიურ ამეტყველებამდე ბავშვს უნდა ესმოდეს მხოლოდ ერთი ენა. მას უნდა გავუხმოვანოთ ყველა ქმედება, დილის ტუალეტით დაწყებული, ძილის პროცესით დამთავრებული. ვიზუალური ეფექტები ვერბალური, ანუ სიტყვისმიერი ეფექტებით უნდა ჩავუნაცვლოთ, მოვუყვეთ ძილის წინ ზღაპრებს, რაც დღეს იშვიათობაა. თუ არ გსურთ მწარე რეალობასთან შეგუება, ჩვილობიდანვე უნდა შეაჩვიოთ პატარა მშობლიურ ენას, თბილ, სიყვარულით, მზრუნველობით აღსავსე ფრაზებს. გარემო მისი ინტერესების მიხედვით უნდა გაახმოვანოთ, მოაწონოთ და შეაყვაროთ რეალობა.