მასტოპათია
- მასტოპათია სარძევე ჯირკვლის კეთილთვისებიანი დაავადებაა, რომელიც ჰორმონული დისბალანსის (წონასწორობის დარღვევის) ფონზე ვითარდება. მასტოპათია უმთავრესად შვილოსნობის (25-დან 45 წლამდე) ასაკის ქალებს ემართებათ. დაავადების მიზეზია ნეიროჰუმორული ფაქტორი. სახელწოდების პირველი ნაწილი ნიშნავს, რომ გამშვებ მექანიზმად შეიძლება იქცეს ნერვული სისტემის დაავადებები: სტრესი, დეპრესია, ნევროზი. ცნება ჰუმორული კი ორგანიზმის შინაგანი გარემოს მნიშვნელობაზე, კერძოდ, ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებების, ჰორმონების როლზე მიუთითებს.
- რა იწვევს მასტოპათიას?
- დაავადებას მრავალრიცხოვანი მიზეზი აქვს. ერთ-ერთი მათგანია ეკონომიკურად განვითარებულ ქვეყ-ნებში მოუცლელი, საქმიანი ქალის - ბიზნესვუმენის პრიორიტეტის ჩამოყალიბება. შედარებისთვის: XIX საუკუნეში ქალი ბევრ შვილს აჩენდა და დიდხანს აწოვებდა ძუძუს; მენსტრუაცია 17 წლის ასაკში იწყე-ბოდა, ხოლო მენოპაუზა 40 წლიდან დგებოდა. XX საუკუნეში ქალი ერთ-ორ შვილს თუ აჩენს და იმათაც მოუცლელობის, ჰიპოლაქტაციისა თუ სხვა მიზეზების გამო ძუძუს თითქმის არ აწოვებს; მენსტრუაცია 12-14 წლიდან იწყება და 50-52 წლამდე გრძელდება. აქედან გამომდინარე, თანამედროვე ქალის ორგა-ნიზმი უფრო ხანგრძლივად განიცდის სასქესო ჰორმონის - ესტროგენის ზემოქმედებას. მასტოპათია კი სარძევე ჯირკვლის პასუხია ესტროგენების სიჭარბეზე. აზიის ქვეყნებსა და იმ რეგიონებში, სადაც დღე-მდე არსებობს მრავალშვილიანობისა და ძუძუთი კვების ტრადიცია, ეს დაავადება გაცილებით იშვიათია.
მასტოპათიის მიზეზები შეგვიძლია რამდენიმე ჯგუფად დავყოთ:
- შვილოსნობის ფუნქციის დარღვევა;
- ნაადრევი (12 წლამდე) მენარქე;
- უნაყოფობა;
- ორსულობა-მშობიარობის უქონლობა;
- ნაგვიანევი (30 წლის შემდეგ) ორსულობა-მშობიარობა;
- სპონტანური და ხელოვნური აბორტები;
- მცირერიცხოვანი (1 ან 2) ორსულობა-მშობიარობა;
- ძუძუთი ხანმოკლე (5 თვემდე) კვება;
- დაგვიანებული (52 წლის შემდეგ) მენოპაუზა;
- მოუწესრიგებელი სქესობრივი ცხოვრება და ფსიქოლოგიური ფაქტორები.
სქესობრივი ცხოვრების არასასურველი სტილი სარძევე ჯირკვლის მდგომარეობაზე დამღუპველ გავლე-ნას ახდენს. სქესობრივი თავშეკავება, არარეგულარული სქესობრივი კონტაქტი, სექსუალური დაუკმაყო-ფილებლობა ზრდის დაავადების განვითარების რისკს. ამის კვალობაზე, დაავადება უმეტესად იმ ქალებს ემართებათ, რომლებიც არ გათხოვილან ან მეუღლესთან გაყრილები არიან.
არასასურველი ფსიქოლოგიური ფაქტორებიდან ხაზგასასმელია ოჯახური თუ სამსახურებრივი კონფლიქტი, ქრონიკული სტრესი, უარყოფითი ემოციების სიჭარბე. ხშირად მასტოპათიამდე მიდის საქმე ჰორმონული (სასქესო და ფარისებრი ჯირკვლების ჰორმონთა) ბალანსის დარღვევის დროს. მასტოპათიამდე მივყავართ ნივთიერებათა ცვლის ისეთ დარღვევებსაც, რომლებიც ქალებში სიმსუქნისა და შაქრიანი დიაბეტის განვითარებას განაპირობებს. ესენია:
- ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციის დარღვევა (დაქვეითება);
- გინეკოლოგიური დაავადებები;
- მცირე მენჯის ღრუს ორგანოთა ქრონიკული ანთებითი პროცესები, კერძოდ, ადნექსიტი (საშვილოსნოს დანამატების ანთება), ენდომეტრიოზი, საშვილოსნოს ფიბრომიომა, საკვერცხეების პოლიკისტოზი;
- შინაგანი ორგანოებისა და სისტემების ქრონიკული დაავადებები;
მასტოპათია ხშირად აქვთ არტერიული ჰიპერტენზიით დაავადებულ ქალებს. არანაკლებ სახიფათოა ღვიძლისა და ნაღვლის ბუშტის ქრონიკული დაავადებები, ჰეპატიტი. ღვიძლი ჭარბი ესტროგენების დაშლაში დიდ როლს ასრულებს. დაზიანებისას მას ეს უნარი უქვეითდება, ზოგჯერ კი საერთოდ ეკარ-გება, ამიტომ ღვიძლის დაავადებისას ორგანიზმი ჭარბი ოდენობის ესტროგენების მავნე ზემოქმედებას განიცდის, რასაც მასტოპათია მოჰყვება.
მასტოპათია ხშირად ემართებათ ქალაქში მცხოვრებ, უმაღლესი განათლების მქონე ქალებს, რომელთა საქმიანობა გონებრივ შრომას ან ნერვულ დაძაბულობას უკავშირდება. დაავადების განვითარების რისკს ზრდის ქრონიკული გამოუძინებლობა და არასრულფასოვანი კვება - დიდი ოდენობით ცხიმების, ცხოვე-ლური ცილების მოხმარება, ხილის, ბოსტნეულის, საკვები უჯრედისის დეფიციტი, ასევე - იონიზებული რადიაციის (მზეზე და სოლარიუმში გარუჯვისას) ზემოქმედება სარძევე ჯირკვალზე, ალკოჰოლი და ნი-კოტინი, სინთეტიკური ტანსაცმელი, ტანზე მერისმეტად მომდგარი, რკინიანი ბიუსტჰალტერი, რომე-ლიც ტრავმას აყენებს სარძევე ჯირკვალს. სახიფათოა უნებლიე ტრავმაც კი, რომელიც ქალმა შეიძლება მეტროსა თუ ხალხით სავსე ავტობუსში მიიღოს.
- რას უჩივის ქალი მასტოპათიის დროს?
- სარძევე ჯირკვლის გამკვრივებისა თუ მკერდის ტკივილის დროს მასტოპათიის დიაგნოზი ყოველთვის არ დაისმის. დიაგნოზის დასასმელად საჭიროა საფუძვლიანი გამოკვლევა:
- ხელით გასინჯვა (პალპაცია);
- ექოგრაფია;
- მამოგრაფია (რენტგენოლოგიური გამოკვლევა);
- სისხლში ჰორმონების (უმთავრესად - სასქესო და ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონთა) დონის განსაზღვრა;
- გამონადენის არსებობისას - მისი პუნქცია და აღებული მასალის ციტოლოგიური ან ჰისტოლოგიური გამოკვლევა.
მასტოპათიის დიაგნოზი დაისმის, როდესაც დასტურდება:
- სარძევე ჯირკვლის ტკივილი;
- სარძევე ჯირკვლის გამკვრივება;
- წინარემენსტრუაციული სინდრომი (გამკვრივება და ტკივილი თავს იჩენს ციკლის დაწყებამდე რამდენიმე დღით ადრე);
- გამჭვირვალე ან ხსენის ტიპის გამონადენი ჯირკვლიდან;
- გამკვრივებული უბნების (კვანძების), შეშუპების, მტკივნეული უბნების არსებობა;
- მრავლობითი ან ერთეული კისტები;
- ერთეული მიკრო- და მაკროკალცინატური ჩანართები;
- ჰორმონული ბალანსის დარღვევა;
- ეპითელური უჯრედების გაძლიერებული დაყოფა, შემაერთებელი ქსოვილის სიჭარბე.
მასტოპათია, განსაკუთრებით - კვანძოვანი, ძუძუს კიბოს ფონურ მდგომარეობად ითვლება. მის ადრეულ გამოვლენას დიდი მნიშვნელობა აქვს, ვინაიდან დაავადება პროგრესირებს, ხოლო კვანძების არსებობისას, მით უმეტეს, თავისთავად არ გაიწოვება.
- შესაძლებელია თუ არა მასტოპათიის ადრეულ სტადიაში გამოვლენა?
- თუნდაც არაფერს უჩიოდნენ, ყველა ქალს ვურჩევ, ჩაიტაროს:
- 20-დან 39 წლამდე:
თვითგასინჯვა თვეში ერთხელ;
მამოლოგის კონსულტაცია ორ წელიწადში ერთხელ;
- 40-დან 49 წლამდე:
თვითგასინჯვა თვეში ერთხელ;
მამოლოგის კონსულტაცია წელიწადში ერთხელ;
ინსტრუმენტული გამოკვლევა ერთ-ორ წელიწადში ერთხელ;
- 50 წლის შემდეგ:
თვითგასინჯვა თვეში ერთხელ;
მამოლოგის კონსულტაცია წელიწადში ერთხელ;
ინსტრუმენტული გამოკვლევა წელიწადში ერთხელ.
სარძევე ჯირკვალში პათოლოგიის აღმოჩენის შემთხვევაში ექიმი-მამოლოგი პაციენტს ინდივიდუალუ-რად შეურჩევს საჭირო გამოკვლევის მეთოდს, დაუნიშნავს მკურნალობას და დაადგენს კონსულტაციის პერიოდულობას.
- როგორ უნდა ჩაიტაროს ქალმა თვითგასინჯვა?
- თვითგასინჯვა, როგორც გითხარით, უნდა ჩატარდეს თვეში ერთხელ, მენსტრუაციის დაწყებამდე 6-12 დღით ადრე, ხოლო მენოპაუზის შემდეგ - ყოველი თვის ერთსა და იმავე რიცხვში. სასურველია, ეს დღე ქალმა კალენდარზე მონიშნოს. თვითგასინჯვა შეიძლება ჩაიტაროთ როგორც მდგომარემ (სარკის წინ ან შხაპის მიღებისას), ისე ზურგზე მწოლიარემ. დაითვალიერეთ ბიუსტჰალტერი - შესაძლოა, მასზე ლაქები ან სისველე შეამჩნიოთ. დაითვალიერეთ ძუძუსთავები - შესაძლოა, დვრილები ჩაზნექილი ან ფერნა-ცვალი იყოს.
ყურადღება მიაქციეთ, ხომ არ არის კანი შეშუპებული, დანაოჭებული, ფერნაცვალი.
საეჭვო ნიშნებია:
- კვანძოვანი სიმკვრივე სარძევე ჯირკვალში ან იღლიისქვეშა ფოსოში;
- კანის სიწითლე;
- ლიმონის ქერქის მსგავსი ან დანაოჭებული კანი;
- ტკივილი;
- დვრილის არეში წვის შეგრძნება და შეწითლება;
- დვრილის ჩაზნექა;
- გამონადენი დვრილიდან.
თუ ამ ნიშნებიდან ერთი მაინც შეამჩნიეთ, დაუყოვნებლივ მიმართეთ მამოლოგს.
- როგორ მკურნალობენ მასტოპათიას?
- როგორც უკვე ვთქვით, მკურნალობა თითოეული პაციენტისთვის ინდივიდუალურად ინიშნება. ის, პირველ ყოვლისა, მიზნად ისახავს ენდოკრინული პროცესების, ჰორმონული დისბალანსის ნორმალი-ზებას. მოიცავს იმუნოთერაპიას (დაავადების წინააღმდეგ ორგანიზმის ბრძოლისუნარიანობის მომატე-ბისთვის) და უშუალოდ მიზეზზე ზემოქმედებას.
მასტოპათიას ჰორმონული და არაჰორმონული მეთოდებით მკურნალობენ. მკურნალობის კურსი უშუალოდ გამომწვევი მიზეზის წინააღმდეგ, ნერვული სისტემის, თირკმელების, ღვიძლისა და სხვა ორგანოთა ფუნქციების ნორმალიზებისკენ არის მიმართული.
შორსწასული, კვანძოვანი ფორმის მედიკამენტურ თერაპიასთან ერთად ტარდება ქირურგიული მკურნალობა. დროული და მართებული კომპლექსური მკურნალობისას მასტოპათია უმეტესად 1-3 თვეში იკურნება, მაგრამ წელიწადში 1-2-ჯერ სასურველია ჩატარდეს საკონტროლო გასინჯვა.