ლალი ჩხიკვაძე

– ქალბატონო რიმა, რა დაავადებაა სისტემური წითელი მგლურა?

– სისტემური წითელი მგლურა (სწმ), რომელსაც ასევე ზოგჯერ უწოდებენ „მგლურას“, არის აუტოიმუნური დაავადება. აუტოიმუნური დაავადებების დროს ორგანიზმი უცხო ცილებს თავისი უჯრედების საწინააღმდეგოდ აწარმოებს, რაც აზიანებს მის ჯანსაღ უჯრედებსა და ქსოვილებს. ეს იწვევს ანთებას და სხეულის სხვადასხვა ქსოვილის დაზიანებას. სწმ-ას ზემოაღნიშნული განმარტების მიხედვით ცხადია, რომ ეს დაავადება გავლენას ახდენს სხეულის სხვადასხვა ორგანოზე, მათ შორის, სახსრებზე, კანზე, თირკმელებზე, გულზე,

– რამდენად გავრცელებულია ეს დაავადება საზოგადოდ მსოფლიოში და ჩვენთან, საქართველოში, და რომელ ასაკში ვლინდება?

– სწმ გავრცელებულია მთელ მსოფლიოში. ევროპაში სწმ-ას სიხშირე დაახლოებით 1:2500. საქართველოში მსგავსი სტატისტიკაა. დაავადება საკმაოდ დისკრიმინაციულად გამოიყურება – უპირატესად ახალგაზრდა ასაკში ემართებათ და ქალებს შორის ცხრაჯერ უფრო ხშირია, ვიდრე მამაკაცებთან.

დაავადება უფრო ხშირია აფრო-ამერიკული, ესპანური, აზიური და ამერიკული წარმოშობის ადამიანებს შორის.

– რა არის მისი გამომწვევი მიზეზები და აქვს თუ არა ამ დაავადებას მემკვიდრული ფაქტორი?

– სწმ-ას მიზეზი უმეტეს შემთხვევაში უცნობია.

სავარაუდოა, რომ სწმ წარმოქმნის მიზეზი არის ადამიანის გენეტიკისა და გარემოს კომბინაცია.

ასევე მზის დასხივება (UV სხივები) განიხილება სწმ-ას გამომწვევად. სხვა შესაძლო მიზეზებია: გაციება, ზედმეტი მუშაობა, სტრესი, მოწევა, ქიმიკატები და გარკვეული მედიკამენტები. ვირუსულმა ინფექციებმა, ეპშტეინ-ბარის ვირუსმა (EBV), შეიძლება შეასრულოს გარემო ფაქტორის როლი სწმ-ს პათოგენეზში.

– რამდენად შესაძლებელია ამ დაავადების პრევენცია?

– სწმ-ს თავიდან აცილება შეუძლებელია, რადგან ჯერჯერობით არ არის ცნობილი, რა იწვევს მას. მაგრამ რისკები შეიძლება განვიხილოთ რევმატოლოგთან, თუ ერთ-ერთ ბიოლოგიურ მშობელს აქვს წითელი მგლურა.

– როგორია სიმპტომები?

– მგლურას საერთო სიმპტომებია – დაღლილობა (ქრონიკული დაღლილობის სინდრომი), მტკივნეული და შეშუპებული სახსრები, აუხსნელი ცხელება და კანის გამონაყარი. კანზე დამახასიათებელი გამონაყარი შესაძლოა გაჩნდეს ცხვირის ხიდსა და ლოყების არეში, „პეპელას“ მსგავსი ფორმის ან ერითემატოზული (წითელი) გამონაყარი ლოყაზე, ასევე გამონაყარი შეიძლება გამოჩნდეს სხეულის კანის ნებისმიერ ნაწილზე: ყურებზე, მკლავებზე, მხრებზე, ხელებსა და დეკოლტეს არეში. დაავადების სხვა სიმპტომებია მკერდის არეში ტკივილი, თმის ცვენა, მგრძნობელობა მზის მიმართ – ფოტოსენსიბილიზაცია, ანემია, სიცივისა და სტრესისგან ხელის მტევნების ან ტერფის თითების ფერმკრთალი ან მოწითალო-მოლურჯო კანი. ზოგიერთ ადამიანს აქვს ასევე თავის ტკივილი, თავბრუსხვევა, დეპრესია ან კრუნჩხვები. ყველა ეს სიმპტომი შეიძლება გამოჩნდეს დაავადების განვითარების სხვადასხვა პერიოდში წლების განმავლობაში.

სწმ-ს მქონე ზოგიერთი პაციენტის შემთხვევაში ჩართულია ორგანიზმის მხოლოდ ერთი ორგანოთა სისტემა, როგორიცაა კანი ან სახსრები, ან ჰემატოპოეზის ორგანოები. სხვა პაციენტებს შორის შეიძლება ერთდროულად მრავალორგანული დაზიანება განვითარდეს.

პათოლოგიურ პროცესში შეიძლება ჩაერთოს შემდეგი სისტემებიც:

თირკმელების დაზიანების დროს პაციენტმა შეიძლება შეამჩნიოს თვალების გარშემო შეშუპება, ტერფების შეშუპება, არტერიული ჰიპერტენზია, შარდის გამოყოფის შემცირება. მაგრამ დასაწყისში თავად პაციენტს უჭირს თირკმელების დაზიანების შეფასება, იმიტომ, რომ, როგორც წესი, თირკმლის ანთებას მგლურას დროს არ ახლავს ტკივილი და სხვა ზემოთ აღნიშნული სიმპტომები, შარდის ანალიზში კი მომატებულია ცილა, ერითროციტები და სხვა.

ზოგიერთი პაციენტის შემთხვევაში მგლურა გავლენას ახდენს ცენტრალურ ნერვულ სისტემაზე. ამან შეიძლება გამოიწვიოს თავის ტკივილი, თავბრუსხვევა, მეხსიერების, მხედველობის პრობლემები, დამბლა ან ქცევის ცვლილებები (ფსიქოზი) და კრუნჩხვები.

სისხლძარღვების დაზიანებას ეწოდება – ვასკულიტი, რომელიც არღვევს ორგანიზმში სისხლის მიმოქცევას.

სწმ-ს მქონე ადამიანებს შეიძლება განუვითარდეთ ანემია ან ლეიკოპენია (სისხლის თეთრი და/ან წითელი უჯრედების რაოდენობის შემცირება), ასევე შეიძლება გამოიწვიოს თრომბოციტოპენია (სისხლში თრომბოციტების რაოდენობის შემცირება), რაც იწვევს სისხლდენის რისკს. მგლურას მქონე ზოგიერთ პაციენტს აქვს სისხლძარღვებში თრომბის განვითარების გაზრდილი რისკი.

გულის დაზიანება ვლინდება მრავალმხრივ: ანთება არტერიებში – კორონარული ვასკულიტი, თავად გული – მიოკარდიტი ან ენდოკარდიტი, ან სეროზული გარსების, ე. წ. გულის პერანგის დაზიანება – პერიკარდიტი, რაც იწვევს გულის მიდამოში ტკივილს.

ზოგიერთ სწმ პაციენტს უვითარდება ფილტვების სეროზული გარსის ანთება – პლევრიტი, რაც იწვევს გულმკერდის არეში ტკივილს, ქოშინს და ხველას. შეიძლება განვითარდეს პნევმონიტიც – აუტოიმუნური პნევმონია.

სხვა სეროზული გარსები, რომლებიც ფარავს ღვიძლს და ელენთას, შესაძლოა ჩაერთონ ანთებით პროცესში, რაც იწვევს ტკივილს ამ ორგანოს შესაბამის ადგილას.

ეს დაავადება მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ცხოვრების ხარისხზე.

– როგორია დიაგნოსტიკა?

– სწმ-ს დიაგნოსტიკა რთულია. არ არსებობს ერთი ტესტი, რომელიც განსაზღვრავს, ადამიანს აქვს თუ არა სწმ. ამ პრობლემას ამძიმებს ის ფაქტი, რომ მგლურას სიმპტომი ფიზიკურად შეიძლება არ გამოჩნდეს, რაც აფერხებს დიაგნოზის დროულად დასმას. ამიტომ სწმ-ს ხშირად უწოდებენ „უხილავ დაავადებას“.

დიაგნოსტიკა ეფუძნება კლინიკურ და ლაბორატორიულ მო­ნაცემებს. ლაბორატორიული ტესტები არის შემდეგი: სისხლის საერთო ანალიზი ლეიკოციტების, ერითროციტების, თრომბოციტების დათვლით, შარდის საერთო ანალიზი, ბიოქიმიური სისხლის ტესტი, კომპლემენტი 3,4; ანტიბირთვული ანტისხეულების ტესტირება – ANFIFA მეთოდით (პასუხი დადებითია სწმ-ს უმეტეს პაციენტებს შორის, მაგრამ პოზიტიურობა შეიძლება სხვა პათოლოგიის დროსაც); ტესტი სხვა აუტოანტისხეულებზე – ანტი-ორჯაჭვიანი დნმ, ანტი-რიბონუკლეოპროტეინი (RNP), anti- Ro (SSA), anti-La (SSB), ზოგჯერ ტარდება კანის და/ან თირკმლის ბიოფსია.

ექიმს შეიძლება გარკვეული დრო დასჭირდეს სიმპტომების შეგროვებისათვის სწმ-ს დიაგნოზის დასადგენად. სწმ-ს სწორი დიაგნოზი მოითხოვს ექიმის ცოდნასა და პაციენტის კარგ კომუნიკაციას. ექიმი რევმატოლოგი სწმ-ს დიაგნოსტიკაში ხელმძღვანელობს ამერიკული კოლეჯის რევმატოლოგიის დიაგნოსტიკური კრიტერიუმებით.

მნიშვნელოვანია, რომ საერთო პრაქტიკის ან ვიწრო სპეციალობის ექიმმა, როცა დიაგნოზი გაურკვეველია და სხვადასხვა მკურნალობა უშედეგოა, იფიქროს სწმ-ზე და მიმართოს პაციენტი რევმატოლოგთან.

– როგორია მკურნალობა და რა ხანგრძლივობით?

– სწმ-ს მკურნალობის ტაქტიკა ინდივიდუალურია და შეიძლება შეიცვალოს დაავადების მიმდინარეობისას. სწმ-ს მკურნალობა ხშირად არის ერთობლივი ძალისხმევა პაციენტსა და რევმატოლოგს, ასევე სხვადასხვა სპეციალისტს შორის.

სწმ-ს კონტროლისთვის გამოიყენება მედიკამენტები: არასტეროიდული ანთების საწინააღმდეგო საშუალებები, მალარიის საწინააღმდეგო პრეპარატები (ჰყდროხყცჰლოროქუინე), კორტიკოსტეროიდები, იმუნოსუპრესანტები, ბიოლოგიური თერაპია.

სწმ დღეისათვის განიხილება განუკურნებელ დაავადებად. თუმცა, სწმ-ას სიმპტომების კონტროლი შესაძლებელია შესაბამისი მკურნალობით. ამ დაავადების მქონე ადამიანების უმეტესობას შეუძლია აქტიური, ჯანსაღი ცხოვრება. სწმ-ს აქტივობა იცვლება დაავადების მსვლელობის განმავლობაში, გამწვავებებს ენაცვლება რემისიის პერიოდები.

ერთ-ერთი მთავარი საკითხი, რაზეც უნდა ვიფიქროთ, არის რევმატული დაავადებების (კერძოდ, სწმ) მქონე პაციენტების იდენტიფიცირების შესაძლებლობა მათი დიაგნოსტიკური მოგზაურობის დროს. ზოგიერთ შემთხვევაში, რევმატოლოგთან მისვლისას, პაციენტები უკვე არიან გამოხატული კლინიკური სიმპტომებით და ამ დროს ვადასტურებთ დიაგნოზს. მაგრამ, ალბათ, მოვა დრო, როდესაც ჩვენ შევძლებთ დიაგნოზის უფრო ადრე დასმას და ამ შესაძლებლობის გამოყენებას ადრეული მკურნალობის დასანიშნად, ვიდრე იმუნური სისტემა დაიწყებს ცვლილებას აუტოიმუნური დაავადებისკენ.

რევმატოიდული ართრიტის სამკურნალოდ არსებობს მრავალი განსხვავებული პრეპარატი, რომელსაც შეუძლია გააუმჯობესოს რევმატოიდული ართრიტის მიმდინარეობა, მით უმეტეს, რომ ამ დაავადების შესახებ ბევრი რამ არის ცნობილი. ალბათ, მალე მივაღწევთ მსგავს ჰორიზონტს სწმ-ს მკურნალობაში.

– როგორია პროგნოზი?

– ადრეული დიაგნოსტიკა, საფუძვლიანი მკურნალობა და მუდმივი მონიტორინგი დაეხმარება სწმ-თი დაავადებული ადამიანების 85-90%-ს, იცხოვროს სიცოცხლის ჩვეულებრივი ხანგრძლივობით. 2021 წლის ყველა გლობალური კვლევის მონაცემებით, 1990 წლის შემდეგ, აღინიშნება 90%-ის 10-წლიანი გადარჩენის მაჩვენებელი.

– როგორია ცხოვრების წესი ამ დიაგნოზით და რამდენად დასაშვებია ორსულობა და კონტრაცეპცია?

– სწმ სიმპტომებისა და მკურნალობის შესაძლო გვერდითი ეფექტების მიუხედავად, დაავადებულებს შეუძლიათ შეინარჩუნონ ცხოვრების მაღალი დონე. სწმ-სთან გამკლავებისთვის, პაციენტმა უნდა იცოდეს დაავადება და მისი გავლენა ორგანიზმზე. სწმ-ას გაუარესების ნიშნების ამოცნობისა და პრევენციის სწავლით, პაციენტს შეუძლია სცადოს, თავიდან აიცილოს მისი გაუარესება ან მიაღწიოს ინტენსივობის შესუსტებას.

მზეის ხანგრძლივმა ზემოქმედებამ შეიძლება გამოიწვიოს გამწვავება, ამიტომ მნიშვნელოვანია ადეკვატური დასვენების დაგეგმვა და გარეთ დროის გატარება უფრო მოკლე ინსოლაციის პერიოდში. სწმ-ს მქონე ადამიანებმა თავი უნდა აარიდონ მარილის ჭარბად ხმარებას, გარკვეულ დანამატებს, მათ შორის ექინაცეას, სპირულინასა და E ვიტამინს. ამ დანამატებმა შეიძლება გაზარდოს იმუნური სისტემის რეაქცია და გამოიწვიოს სწმ-ს სიმპტომები.

სწმ-თი დაავადებული ქალების დაახლოებით 25% ნაადრევად აჩენს ჯანმრთელ ბავშვებს. სპონტანური აბორტის გამო ნაყოფის დაკარგვა ხდება 20%-ზე ნაკლებ შემთხვევებში. სწმ-ით დაავადებულ პაციენტებს შეიძლება ჰქონდეთ გადაუდებელი ან საკეისრო კვეთის სიხშირე თირკმელების დაავადების გამწვავების ან პრეეკლამფსიის გამო. გამწვავების პერიოდში ან უშუალოდ გამწვავების შემდეგ, ქალებს უნდა ურჩიოთ ორსულობის გადადება და ეფექტური კონტრაცეფციის გამოყენება; წამლის მკურნალობა უნდა გადაიხედოს და დაინიშნოს იმუნოსუპრესიული პრეპარატები (ჰიდროქსიქლოროქინი და/ან აზათიოპრინი, რომლებიც უსაფრთხოა ორსულობის დროს).

ეს ინფორმაცია არ უნდა იქნას გამოყენებული თვითდიაგნოსტიკის ან თვითმკურნალობისთვის. დიაგნოზის დასადგენად და შესაბამისი მკურნალობის დასანიშნად უნდა მიმართოთ ექიმს. დროთა განმავლობაში თქვენი ანალიზის შედეგების სწორად შესაფასებლად, სასურველია ტესტების ჩატარება იმავე ლაბორატორიაში, რადგან სხვადასხვა ლაბორატორიამ შეიძლება გამოიყენოს სხვადასხვა ტესტის მეთოდი და გაზომვის ერთეული ერთი და იგივე ტესტების შესასრულებლად.