ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსი და მისი ზემოქმედება იმუნურ სისტემაზე
ის შესაძლოა თითოეულ ჩვენგანს დაატყდეს თავს. აივი ის ვირუსია, რომელთან გამკლავებაც ადამიანის ორგანიზმს ძალიან უჭირს.
ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსი მაღალორგანიზებული და რთული ბიოლოგიური აგენტია, რომელსაც მუდმივი ცვლის უნარი აქვს. ამიტომ არის, რომ დღემდე არ არსებობს მასთან ბრძოლის ეფექტური მექანიზმი.
საქმე ის გახლავთ, რომ ვირუსი თვითწარმოქმნისთვის სწორედ იმ უჯრედებს იყენებს, რომლებსაც ორგანიზმი ინფექციასთან საბრძოლველად გამოყოფს.
აივ ინფექცია ინფიცირებულ უჯრედებს სწრაფად დაღუპვას აიძულებს და, ამასთანავე, უბიძგებს, სხვა უჯრედებსაც გაუგზავნონ სწრაფად დაღუპვის ბრძანების სიგნალი. ეს ორი ფაქტორი ორგანიზმს ამსგავსებს ძაღლს, რომელიც საკუთარ კუდს დასდევს.
ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსს გამრავლებისთვის სჭირდება ორგანიზმის ერთ-ერთ უჯრედში - დავარქვათ მას პირობითად CD4 - შეჭრა. ამის შემდეგ კი მოქმედებას იწყებს შემდეგი მექანიზმი: აივ ინფექცია აიძულებს ორგანიზმს, ახალ ვირუსთან საბრძოლველად გამოიმუშაოს სულ უფრო მეტი CD4 უჯრედი; ახალი უჯრედები ვირუსის ახალ სამიზნეებად იქცევა - ის აინფიცირებს მათ და გამრავლებისთვის იყენებს; ორგანიზმი ამ პროცესს იმით პასუხობს, რომ ვირუსის საწინააღმდეგო უფრო და უფრო მეტი უჯრედის გამომუშავებას იწყებს.
CD4-ში ვირუსის შეჭრა სპეციალური რეცეპტორების მეშვეობით ხდება. ამ რეცეპტორების უქონლობის შემთხვევაში, რომლებიც “კლიტე-გასაღების” პრინციპით ერგებიან ერთმანეთს, აივ ინფექციის განვითარება შეუძლებელი იქნებოდა. ამრიგად, CD4 უჯრედში აღწევს ერთი ვირუსი, შიგნიდან “გამოჭამს” მას და მასში გამრავლებას იწყებს. შედეგად ადამიანის ორგანიზმში ათასობით ახალი, ახალგაზრდა ვირუსი გამოდის. თითოეულ მათგანს მომწიფებისთვის ახალი CD4 უჯრედი სჭირდება და ამ უწყვეტ პროცესს უჯრედოვან იმუნოდეფიციტამდე მივყავართ.
იმუნური სისტემა თანდათან იფიტება და იმუნური უჯრედების რაოდენობაც მცირდება. რამდენიმე წელიწადში საქმე იმუნური სისტემის სრულ გამოფიტვამდე მიდის.
აივ-დადებით პირთა იმუნური სისტემა განსაზღვრულ დრომდე (სანამ ძალა ეყოფა) ავარიულ რეჟიმში მუშაობს, რადგან ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსი “შოლტით მიერეკება” მას და “ზეგანაკვეთურ” მუშაობას აიძულებს, მაგრამ თუ ავადმყოფს ანტირეტროვირუსული თერაპია არ ჩაუტარდა, ბოლოს და ბოლოს იმუნური სისტემა პოზიციებს დათმობს და მისი ფუნქცია მკვეთრად დაქვეითდება. მართალია, ის მაინც გამოიმუშავებს ახალ უჯრედებს, მაგრამ ეს უჯრედები უკვე სწრაფად იხოცებიან და თითქმის ვეღარ ასრულებენ თავიანთ დანიშნულებას.
ვირუსსაწინააღმდეგო პრეპარატები (ჯგუფების მიხედვით) ბლოკავენ და ანადგურებენ აივს, არ აძლევენ მას გამრავლების საშუალებას. ზოგიერთი პრეპარატი რეცეპტორების დაბლოკვის გზით აბრკოლებს ვირუსის კონტაქტს CD4-თან, ზოგიც უჯრედის შიგნით მუშაობს და ხოცავს ვირუსებს, რომლებმაც უჯრედში მემბრანის გავლით შეაღწიეს.
ანტირეტროვირუსული (არვ) თერაპია უშუალოდ ვირუსზე ზემოქმედებს, იმუნურ სისტემაზე გავლენას არ ახდენს, თუმცა ამ დროს გამოყენებული პრეპარატები ხელს უშლის CD4-ში ვირუსის შეღწევას, რითაც თავიდან აცილებს ადამიანს ახალი CD4 უჯრედების ინფიცირებას, ეს კი მათი რაოდენობის მომატებას უწყობს ხელს. სწორედ ამიტომ არის აუცილებელი ანტირეტროვირუსული თერაპიის დროული დაწყება - მხოლოდ ამგვარად ხერხდება ვირუსის საწინააღმდეგო სპეციფიკური უჯრედების შენარჩუნება, მათი რაოდენობისა და სიცოცხლისუნარიანობის გაზრდა.
ანტირეტროვირუსული პრეპარატები საშუალებას იძლევა, შიდსი მომაკვდინებელი დაავადებიდან ქრონიკულ მართვად დაავადებად გადაიქცეს, თუმცა ყველა აივინფიცირებულს არ სჭირდება არვ-თერაპია. არვ-თერაპიის ფონზე ადვილდება ოპორტუნისტული დაავადებების პროფილაქტიკა და მკურნალობა, რასაც დიდი თერაპიული, მორალური და ეკონომიკური მნიშვნელობა აქვს როგორც პაციენტისთვის, ისე სახელმწიფოსთვისაც.
არვ-თერაპიის შეწყვეტა ან მისი რეჟიმის დარღვევა იწვევს დაავადების სწრაფ პროგრესირებას და ვირუსის რეზისტენტული ფორმების განვითარებას, ამიტომ დიდი მნიშვნელობა აქვს პრეპარატების მიღების რეჟიმის ზედმიწევნით დაცვას, ასევე - გვერდითი ეფექტების დროულ გამოვლენას და მათთან ბრძოლას.
თბილისში არსებული ინფექციური პათოლოგიის, შიდსისა და კლინიკური იმუნოლოგიის სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრის გარდა, საქართველოში ფუნქციობს აივ ინფექცია/შიდსით დაავადებულთა ორი რეგიონული ცენტრი: ბათუმსა და ზუგდიდში. თამამად შეიძლება ითქვას, რომ სადღეისოდ საქართველოში შიდსს ზუსტად ისე მკურნალობენ, როგორც მსოფლიოს განვითარებულ ქვეყნებში.
მკურნალობის სირთულისა და განკურნების შეუძლებლობის გამო გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება აივ ინფექცია/შიდსით დაავადების თავიდან აცილებას, პროფილაქტიკას. ინფექციური დაავადებების პროფილაქტიკის სპეციფიკური საშუალება ვაქცინაა, მაგრამ, მიუხედავად იმისა, რომ დღესდღეობით ამისთვის მთელ მსოფლიოში დიდი ფინანსური და ინტელექტუალური პოტენციალია მობილიზებული, აივ ინფექცია/შიდსის საწინააღმდეგო ეფექტური ვაქცინის შექმნა ჯერჯერობით ვერ მოხერხდა. მცირედი სიმშვიდის საფუძველს იძლევა ის ფაქტი, რომ რამდენიმე ათეული ვაქცინა ჯერ კიდევ აპრობაციას გადის.
