ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსი და მისი ზემოქმედება იმუნურ სისტემაზე
საქმე ის გახლავთ, რომ ვირუსი თვითწარმოქმნისთვის სწორედ იმ უჯრედებს იყენებს, რომლებსაც ორგანიზმი ინფექციასთან საბრძოლველად გამოყოფს. აივ ინფექცია ინფიცირებულ უჯრედებს სწრაფად დაღუპვას აიძულებს და, ამასთანავე, უბიძგებს, სხვა უჯრედებსაც გაუგზავნონ სწრაფად დაღუპვის ბრძანების სიგნალი. ეს ორი ფაქტორი ორგანიზმს ამსგავსებს ძაღლს, რომელიც საკუთარ კუდს დასდევს. ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსს გამრავლებისთვის სჭირდება ორგანიზმის ერთ-ერთ უჯრედში - დავარქვათ მას პირობითად CD4 - შეჭრა. ამის შემდეგ კი მოქმედებას იწყებს შემდეგი მექანიზმი: აივ ინფექცია აიძულებს ორგანიზმს, ახალ ვირუსთან საბრძოლველად გამოიმუშაოს სულ უფრო მეტი CD4 უჯრედი; ახალი უჯრედები ვირუსის ახალ სამიზნეებად იქცევა - ის აინფიცირებს მათ და გამრავლებისთვის იყენებს; ორგანიზმი ამ პროცესს იმით პასუხობს, რომ ვირუსის საწინააღმდეგო უფრო და უფრო მეტი უჯრედის გამომუშავებას იწყებს. CD4-ში ვირუსის შეჭრა სპეციალური რეცეპტორების მეშვეობით ხდება. ამ რეცეპტორების უქონლობის შემთხვევაში, რომლებიც “კლიტე-გასაღების” პრინციპით ერგებიან ერთმანეთს, აივ ინფექციის განვითარება შეუძლებელი იქნებოდა. ამრიგად, CD4 უჯრედში აღწევს ერთი ვირუსი, შიგნიდან “გამოჭამს” მას და მასში გამრავლებას იწყებს. შედეგად ადამიანის ორგანიზმში ათასობით ახალი, ახალგაზრდა ვირუსი გამოდის. თითოეულ მათგანს მომწიფებისთვის ახალი CD4 უჯრედი სჭირდება და ამ უწყვეტ პროცესს უჯრედოვან იმუნოდეფიციტამდე მივყავართ. იმუნური სისტემა თანდათან იფიტება და იმუნური უჯრედების რაოდენობაც მცირდება. რამდენიმე წელიწადში საქმე იმუნური სისტემის სრულ გამოფიტვამდე მიდის. აივდადებით პირთა იმუნური სისტემა განსაზღვრულ დრომდე (სანამ ძალა ეყოფა) ავარიულ რეჟიმში მუშაობს, რადგან ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსი “შოლტით მიერეკება” მას და “ზეგანაკვეთურ” მუშაობას აიძულებს, მაგრამ თუ ავადმყოფს ანტირეტროვირუსული თერაპია არ ჩაუტარდა, ბოლოს და ბოლოს იმუნური სისტემა პოზიციებს დათმობს და მისი ფუნქცია მკვეთრად დაქვეითდება. მართალია, ის მაინც გამოიმუშავებს ახალ უჯრედებს, მაგრამ ეს უჯრედები უკვე სწრაფად იხოცებიან და თითქმის ვეღარ ასრულებენ თავიანთ დანიშნულებას. ვირუსსაწინააღმდეგო პრეპარატები (ჯგუფების მიხედვით) ბლოკავენ და ანადგურებენ აივს, არ აძლევენ მას გამრავლების საშუალებას. ზოგიერთი პრეპარატი რეცეპტორების დაბლოკვის გზით აბრკოლებს ვირუსის კონტაქტს CD4-თან, ზოგიც უჯრედის შიგნით მუშაობს და ხოცავს ვირუსებს, რომლებმაც უჯრედში მემბრანის გავლით შეაღწიეს. ანტირეტროვირუსული (არვ) თერაპია უშუალოდ ვირუსზე ზემოქმედებს, იმუნურ სისტემაზე გავლენას არ ახდენს, თუმცა ამ დროს გამოყენებული პრეპარატები ხელს უშლის CD4-ში ვირუსის შეღწევას, რითაც თავიდან აცილებს ადამიანს ახალი CD4 უჯრედების ინფიცირებას, ეს კი მათი რაოდენობის მომატებას უწყობს ხელს. სწორედ ამიტომ არის აუცილებელი ანტირეტროვირუსული თერაპიის დროული დაწყება - მხოლოდ ამგვარად ხერხდება ვირუსის საწინააღმდეგო სპეციფიკური უჯრედების შენარჩუნება, მათი რაოდენობისა და სიცოცხლისუნარიანობის გაზრდა. ანტირეტროვირუსული პრეპარატები საშუალებას იძლევა, შიდსი მომაკვდინებელი დაავადებიდან ქრონიკულ მართვად დაავადებად გადაიქცეს, თუმცა ყველა აივინფიცირებულს არ სჭირდება არვ-თერაპია. არვ-თერაპიის ფონზე ადვილდება ოპორტუნისტული დაავადებების პროფილაქტიკა და მკურნალობა, რასაც დიდი თერაპიული, მორალური და ეკონომიკური მნიშვნელობა აქვს როგორც პაციენტისთვის, ისე სახელმწიფოსთვისაც. არვ-თერაპიის შეწყვეტა ან მისი რეჟიმის დარღვევა იწვევს დაავადების სწრაფ პროგრესირებას და ვირუსის რეზისტენტული ფორმების განვითარებას, ამიტომ დიდი მნიშვნელობა აქვს პრეპარატების მიღების რეჟიმის ზედმიწევნით დაცვას, ასევე - გვერდითი ეფექტების დროულ გამოვლენას და მათთან ბრძოლას. თბილისში არსებული ინფექციური პათოლოგიის, შიდსისა და კლინიკური იმუნოლოგიის სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრის გარდა, საქართველოში ფუნქციობს აივ ინფექცია/შიდსით დაავადებულთა ორი რეგიონული ცენტრი: ბათუმსა და ზუგდიდში. თამამად შეიძლება ითქვას, რომ სადღეისოდ საქართველოში შიდსს ზუსტად ისე მკურნალობენ, როგორც მსოფლიოს განვითარებულ ქვეყნებში. მკურნალობის სირთულისა და განკურნების შეუძლებლობის გამო გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება აივ ინფექცია/შიდსით დაავადების თავიდან აცილებას, პროფილაქტიკას. ინფექციური დაავადებების პროფილაქტიკის სპეციფიკური საშუალება ვაქცინაა, მაგრამ, მიუხედავად იმისა, რომ დღესდღეობით ამისთვის მთელ მსოფლიოში დიდი ფინანსური და ინტელექტუალური პოტენციალია მობილიზებული, აივ ინფექცია/შიდსის საწინააღმდეგო ეფექტური ვაქცინის შექმნა ჯერჯერობით ვერ მოხერხდა. მცირედი სიმშვიდის საფუძველს იძლევა ის ფაქტი, რომ რამდენიმე ათეული ვაქცინა ჯერ კიდევ აპრობაციას გადის.
ორიოდე სიტყვით გაგაცნობთ სტატისტიკურ მონაცემებს, რომლებიც თბილისის ინფექციური პათოლოგიის, შიდსისა და კლინიკური იმუნოლოგიის სამეცნიერო-კვლევით ცენტრს (www.aidscenter.ge) ჰქონდა 2014 წლის 29 ოქტომბრისთვის: საქართველოში ყველაზე მეტი აივინფიცირებული თბილისსა და დასავლეთ საქართველოშია აღრიცხული. შიდსის ვირუსით ინფიცირებულია 4583 ადამიანი, საიდანაც 3365 მამაკაცია, 1218 - ქალი. პაციენტთა უმრავლესობა 29-დან 40 წლამდე ასაკისაა. დღემდე შიდსი განუვითარდა 2784 პაციენტს, 961 კი გარდაიცვალა. საყურადღებოა ის ფაქტიც, რომ მიმდინარე წელს გამოვლინდა 452 ახალი შემთხვევა. ანტირეტროვირუსულ მკურნალობაზეა 2420 (მათ შორის აფხაზეთში - 298) პაციენტი. აივ ინფექცია/შიდსის გავრცელებასთან ბრძოლის ერთადერთ რადიკალურ გზად შიდსის ყოვლისმომცველი პროფილაქტიკა რჩება. სადღეისოდ საქართველოში, ისევე როგორც მთელ მსოფლიოში, აივ ინფექცია/შიდსის პროფილაქტიკური ღონისძიებები ორ ძირითად მიმართულებას მოიცავს:
1. ბიოსამედიცინოს (სამედიცინო მანიპულაციების უსაფრთხოება, დონორთა სისხლისა და ორგანოების ტესტირება, სტერილიზაცია-დეზინფექციის პრინციპების დაცვა);
2. ქცევით სფეროს. ეს გულისხმობს აივ ინფექცია/შიდსის გადაცემასთან დაკავშირებულ სარისკო ქცევებს. შიდსის ვირუსით ინფიცირების სარისკო ქცევის მქონე პირთა ჯგუფს მიეკუთვნებიან: ნარკომანები, მეძავები, ჰომოსექსუალები, ხშირი დაუცველი სქესობრივი კონტაქტების მქონე პირები, აგრეთვე ის პირები, რომლებიც იმყოფებოდნენ აივ ინფექცია/შიდსის მხრივ არაკეთილსაიმედო ქვეყნებში (უკრაინა, რუსეთი და სხვ.), იძულებით ადგილნაცვალი პირები (ლტოლვილები), ჰემოფილიის ან სხვა დაავადების გამო სისხლის ხშირი რეციპიენტები, პირები, რომლებმაც ჩაიტარეს სამედიცინო მანიპულაცია არასათანადოდ გასტერილებული სამედიცინო იარაღებით.
რისკჯგუფს მიაკუთვნებენ განსაზღვრული სპეციალობის სამედიცინო პერსონალს (ქირურგებს, გინეკოლოგებს, სისხლის ლაბორატორიის თანამშრომლებს, რომელთაც კონტაქტი აქვთ სისხლთან, ასევე მედდებს, რომლებიც ატარებენ სამედიცინო მანიპულაციებს და სხვა). სამწუხაროა, რომ კაცობრიობის დიდ ნაწილს დღემდე არ აქვს სწორი წარმოდგენა აივ ინფექცია/შიდსის შესახებ. შეიძლება ითქვას, რომ ამ პრობლემას შორიდან უყურებენ და აზრად არავის მოსდის, რომ ის მათაც შეიძლება შეეხოს. აივ ინფექცია/შიდსის შესახებ არასაკმარისი ცოდნის შედეგია დაავადებულთა სტიგმატიზება (სტიგმა განსაზღვრული სოციალური ჯგუფისადმი შიშს, მის გარიყვას, იზოლაციას გულისხმობს) და დისკრიმინაცია, ინფიცირებულთა უფლებების დარღვევა. სტიგმისა და დისკრიმინაციის გამო ინფიცირებულთა დიდი ნაწილი მალავს თავის სტატუსს, რაც ხელს უწყობს დაავადების გავრცელებას. იმისთვის, რომ აივ-ინფექცია/შიდსის პროფილაქტიკა და მკურნალობა ეფექტურად განხორციელდეს, საჭიროა, ყველა გავერთიანდეთ ამ დაავადების წინააღმდეგ, რათა გაერთიანებული ძალებით მისი საბოლოოდ დამარცხება შევძლოთ.