ნაღველი, ფუნქციები, სანაღვლე გზები და გამოყოფის რეგულაცია
ზოგიერთი მათგანი სხეულის ტემპერატურის მუდმივობას უზრუნველყოფს, ზოგი – სისხლის წნევის მაჩვენებლის, ზოგი კი – ნივთიერებათა ცვლის ნორმალურ მიმდინარეობაზეა პასუხისმგებელი, საჭმლის მომნელებელი სისტემის ფუნქციობა წარმოუდგენელია ნაღვლის გარეშე. ნაღველი ერთდროულად სეკრეტი, ანუ ნივთიერებაა, რომელსაც ჯირკვალი გამოიმუშავებს, ასევე ექსკრეტია, ანუ ორგანიზმიდან ნივთიერებათა ცვლის შედეგად გამოყოფილი დაშლის პროდუქტია. ნაღვლის გამომუშავებას ქოლერეზი ჰქვია, რომელიც მუდმივად მიმდინარეობს, მის გადადინებას თორმეტგოჯა ნაწლავში კი – ქოლეკინეზი, რომელიც პერიოდულად ხდება, საჭმლის მომნელებელ ტრაქტში საკვების მოხვედრის მიხედვით. თუ კუჭი ცარიელია, ღვიძლიდან ნაღველი ნაღვლის ბუშტში გადადის, სადაც ყოვნდება საჭირო მომენტამდე და მისი გამოყოფა თორმეტგოჯაში იწყება კუჭში საკვების მოხვედრისას. ნაღველი მუშაობს თორმეტგოჯა ნაწლავში, იქ, სადაც საჭმლის მონელების პროცესი ყველაზე ინტენსიურად მიმდინარეობს. ნაღველი სეკრეტია, რომელიც ორგანიზმში მიმდინარე ნივთიერებათა ცვლის პროცესებში შეუცვლელ როლს თამაშობს. გავრცელებული შეხედულების საწინააღმდეგოდ, გეტყვით, რომ იგი ღვიძლში გამომუშავდება და ნაღვლის ბუშტში უბრალოდ ინახება, ანუ ნაღვლის ბუშტი მისი რეზერვუარია.
რისთვის გვჭირდება ნაღველი?
ნაღველი ორი ძირითადი ტიპის ფუნქციას ასრულებს: აქტიურად მონაწილეობს საჭმლის მონელებაში და გამომყოფი ფუნქცია აკისრია: ორგანიზმიდან განავლოვან მასებთან ერთად დევნის სამკურნალო პრეპარატებს, ტოქსინებს, ნაღვლის პიგმენტებს და სხვადასხვა არაორგანულ ნივთიერებას;
საჭმლის მონელებაში მისი დახმარებით ორგანიზმში ხორციელდება შემდეგი პროცესები:
- საჭმლის მომნელებელი სისტემის ფერმენტული ფუნქციის სტიმულაცია, კუჭქვეშა ჯირკვლის, ნაწლავების ფერმენტების აქტივაცია;
- კუჭის წვენში არსებული მარილმჟავას ინაქტივაცია – კუჭიდან თორმეტგოჯა ნაწლავში გადასული ქიმუსის ნეიტრალიზაცია ხდება, რის შედეგადაც ქიმუსი ფაშრდება, რბილდება, რაც აადვილებს მის მონელებას;
- ვიტამინების, კალციუმისა და საკვები ნივთიერებების შეწოვა;
- ცხიმების ემულგირება – ნაღვლის მჟავების ცხიმოვან მჟავებთან კომბინირებული ქმედების შედეგად ხდება ცხიმების ემულგირება, ანუ მისი შერევა წყალთან, რის შემდეგაც მათზე შესაძლებელია უკვე ცხიმების მომნელებელი ფერმენტის – ლიპაზას მოქმედება;
- ნაწლავებში დუღილისა და ლპობის პროცესების აღკვეთა;
- ცილების, ნახშირწყლებისა და მიკროელემენტების დაშლა და შეწოვა;
- ცხიმში ხსნადი ვიტამინების: A, D, K, E-ს შეწოვა;
- სეკრეტში არსებული ფერმენტები ააქტიურებენ ნაწლავის პერისტალტიკას;
- ნაღველი პეფსინის ინაქტივაციით ბლოკავს კუჭის წვენის მოქმედებას წვრილ ნაწლავში;
- ხელს უწყობს ბაქტერიციდული და ბაქტერიოსტატიკური მოქმედებით ნაწლავური ფლორის შენარჩუნებას;
- მისი გამომყოფი ფუნქციაა ორგანიზმიდან ისეთი ნივთიერებების გამოყოფა, რომელთა გაფილტვრის უნარიც თირკმელებს არ გააჩნიათ – ქოლესტერინი, ბილირუბინი, გლუტათიონი, სტეროიდები, ლითონები, ზოგიერთი სამკურნალო საშუალებანი, იგი ახდენს მათ ექსკრეციას ორგანიზმიდან განავლოვან მასებთან ერთად, ამასთან, ქოლესტერინი ორგანიზმიდან გამოიყოფა მხოლოდ და მხოლოდ ნაღველთან ერთად, დღე-ღამეში 1-2 გრამი;
- ნ ნერვული სისტემის ფუნქციების ნორმალიზება, რომელიც ორგანიზმიდან ტოქსინების გამოდევნის ხარჯზე მიიღწევა;
- ნ გარდა ამისა, ნაღველში არსებული ქოლესტერინი მონაწილეობს სასქესო და სტრესის ჰორმონთა, D ვიტამინის სინთეზში, აგრეთვე ერითროციტების ზედაპირის მემბრანის მშენებლობაში.
სანაღვლე გზები
სანაღვლე გზები მილოვანი წარმონაქმნების – სანაღვლე სადინარების ერთობლიობაა, რომლებიც ნაღვლის ტრანსპორტს ახორციელებენ სანაღვლე კაპილარებიდან – თორმეტგოჯა ნაწლავამდე.
განირჩევა ღვიძლშიდა და ღვიძლგარეთა სანაღვლე სადინარები.
ღვიძლშიდა სანაღვლე გზები ქმნიან დატოტვილ ხისმაგვარ სისტემას: წვრილი კაპილარები ერთიანდებიან შედარებით მსხვილ სადინარებად, რომელთა გაერთიანებაც სეგმენტურ სადინარებს წარმოქმნიან.
სეგმენტური სადინარები, თავის მხრივ, დასაბამს აძლევენ მარცხენა და მარჯვენა წილის სანაღვლე სადინარებს, რომლებიც ტოვებენ ღვიძლს და გაერთიანებულნი ქმნიან ღვიძლის საერთო სადინარს.
ღვიძლის საერთო სადინარი ერთიანდება ნაღვლის ბუშტის სადინართან, რომლიდანაც ნაღველი გამოედინება ნაღვლის ბუშტიდან და ქოლედოქუსად წოდებულ საერთო ნაღვლის სადინარს ქმნიან.
ქოლედოქუსის სანათური იხსნება თორმეტგოჯა ნაწლავში და გახსნამდე უერთდება კუჭქვეშა ჯირკვლის გამომტან – ვირსუნგის სადინარს, ხოლო მათი შეერთების ადგილზე იქმნება ფატერის ამპულა, რომელიც თორმეტგოჯა ნაწლავის სანათურიდან გამოყოფილია ოდის სფინქტერით, სწორედ ოდის სფინქტერი არეგულირებს ნაღვლის პერიოდულ გადადინებას ნაწლავში.
ნაღვლის გამოსამუშავებლად საჭიროა:
- წყალი;
- ქოლესტერინის სინთეზში მონაწილე ქოლის და დეზოქსიქოლის მჟავები;
- ნაწლავის ცხიმების ემულგირებისთვის აუცილებელი ტაურინი;
- ერითროციტების დაშლის პროდუქტი – ბილირუბინი;
- ფოსფოლიპიდები;
- ცხიმები, შარდოვანა, შარდმჟავა;
- ლიპოიდები;
- ჰელისმაგვარი სეკრეტი მუცინი, რომელიც დიდი რაოდენობით შეიცავს საკვები გუნდის დასასველებელ და მოსანელებელ ცილას;
- ფოსფორი, B ჯგუფის ვიტამინები, C ვიტამინი;
ნაღვლის ფუნქციებს სწორედ მისი შემადგენლობა განსაზღვრავს, რამდენადაც ის მხოლოდ საჭმლის მონელებაში როდი მონაწილეობს.
ნაღვლის გამოყოფა
ნაღვლის გამოყოფას ასტიმულებს ნებისმიერი ტიპის საკვების მიღება. ე.წ. საჭმლის მონელების ტვინოვანი ფაზა იმართება საკვების დანახვით, სუნით, საკვებზე საუბრით და 10 წუთი გრძელდება. ამავდროულად იწყება ნაღვლის გამოყოფა მისი კედლის პერიოდული შეკუმშვებით.
ცხიმიანი, შემწვარი, მარილიანი, შებოლილი საკვები იწვევს ყველა ფერმენტის ჭარბად გადმოსროლას და საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის არაკოორდინირებულ პერისტალტიკას.
ამასთან, ნაღველი ვერ ასწრებს მარილმჟავას ინაქტივაციას, რომელიც თორმეტჯოგა ნაწლავში გადასვლისას აღიზიანებს მის ლორწოვანს.
საზოგადოდ, როგორც ყველაფერს, ნაღვლის წარმოქმნასაც არეგულირებს ნერვული სისტემა ნაღვლის ბუშტში, ნაწლავებში, კუჭსა და ღვიძლში არსებული ნერვული დაბოლოებებით, რომლებიც რეაგირებენ სისხლში გლუკოზისა და ზოგიერთი საკვები ნივთიერების რაოდენობაზე და შესაბამისად, ან ზრდიან, ან ამცირებენ ნაღვლის როგორც გამომუშავებას, ისე მის გადასროლას საჭმლის მომნელებელ ტრაქტში.
ნაღვლის ძირითადი კომპონენტები
ამ სეკრეტის 97,5% წყალია, 2,5% კი – მშრალი ნაშთი.
მშრალი ნაშთი შეიცავს:
- ნაღვლის მჟავების მარილებს – დაახლოებთ 67%-ს, ნაღვლის პიგმენტებს – ბილირუბინს – დაახლოებით 0,3%-ს;
- ქოლესტერინს – დაახლოებით 4%-ს;
- ფოსფოლიპიდებს – დაახლოებით 22%-ს;
- ცილებს – A და AM იმუნოგლობულინებს – დაახლოებით 4,5 %-ს;
- გარდა ამისა, ნაღვლის შემადგენლობაში შედის: ლორწო, ორგანული ანიონები, ლითონები, ელექტროლიტები.
ნაღვლის ბუშტში ნაღველში მშრალი ნაშთის კონცენტრაცია გაცილებით დიდია ღვიძლისმიერ ნაღველთან შედარებით.
ორგანიზმი ნაღველს გამოიმუშავებს 10-15 მლ-ს, მასის ყოველ კილოგრამზე გათვლით, მიღებული სითხის მიუხედავად, მოზრდილი ადამიანის ორგანიზმში დღე-ღამის განმავლობაში 600 მლ-დან – 1,5 ლიტრამდე სეკრეტი გამომუშავდება, რომელიც შემდგომ ნაღვლის ბუშტში ხვდება. ღვიძლის მიერ გამოყოფილი ნაღველი ღია ფერის მოყვითალო ოქროსფერია, რადგან იგი დიდი რაოდენობით წყალს შეიცავს, ნაღვლის ბუშტში არსებული კი გაუწყლოებულია, რადგან წყალი უკუშეწოვილია, გაცილებით კონცენტრირებულია, მწებავია და მუქი მომწვანო-მოყავისფროა.
ნაღვლის გამოყოფის პროცესი, მართალია, მუდმივად მიმდინარეობს, თუმცა მისი ინტენსივობა ცვალებადია დღე-ღამის პერიოდის მიხედვით.
ნაღველი და ჩვენი ჯანმრთელობა
რა ხდება ორგანიზმში ნაღვლის დეფიციტისას?
- განავალი უფერულდება და ცხიმიანი ხდება, რაც იწვევს ცხიმში ხსნადი ვიტამინების დეფიციტს;
- ვითარდება ცხიმოვანი მჟავების დეფიციტი, რის შედეგადაც უარესდება კანის მდგომარეობა, თავს იჩენს პრობლემები გულს-სისხლძარღვთა სისტემაში, ვლინდება ზოგადი სისუსტე და ნივთიერებათა ცვლის მოშლა;
- მისი დეფიციტისას პრაქტიკულად შეუძლებელია მსხვილი ნაწლავის პათოლოგიის თავიდან აცილება, რამდენადაც იგი დამოუკიდებლად ვეღარ ახერხებს ქიმუსში არსებული დიდი რაოდენობის ცხიმის მონელებას;
- სეკრეტის დეფიციტისას ირღვევა საჭმლის მონელების პროცესი, რომელიც იწვევს ცხიმების დაგროვებას სხვადასხვა შინაგანი ორგანოს ფასციებში;
- ნაღვლის ბუშტის ქრონიკული პათოლოგიების მქონე პაციენტებს ხშირად აწუხებთ ჭარბი წონა, რაც არღვევს გულის, ღვიძლის, ელენთისა და ნაწლავების ნორმალურ ფუნქციობას.