კბილების პროთეზირება და იმპლანტაცია
- ისტორიულ და არქეოლოგიურ წყაროებზე დაყრდნობით, კბილთა პროთეზირებასა და იმპლანტაციაში კაცობრიობის ისტორიის უძველეს პერიოდშივე გადაიდგა პირველი ნაბიჯები. ნაპოვნია უამრავი არქეოლოგიური არტეფაქტი, რომლებშიც მასალად გამოყენებული იყო ორგანული, არაორგანული თუ სხვა ხელმისაწვდომი მინერალური წარმოშობის მასალები. ხელოვნური კბილები დამზადებული იყო ამეთვისტოსგან, კვარცისგან, სპილოს ძვლისგან, ხისა და ქვისგან...
- ბატონო კახა, რაკი საუბარი მასალებით დაიწყეთ, თანამედროვე მასალებზეც გვიამბეთ.
- დღესდღეობით შეიძლება ითქვას, რომ ამ დარგში დომინირებს ცილინდრული ტიპის ფესვის ფორმის ერთეული იმპლანტანტები, რომელთა მამად და ნათლიად მთელ მსოფლიოში ითვლება გენიალური მკვლევარი, ექსპერიმენტული ბიოლოგიის სპეციალისტი და იმპლანტოლოგიის ფუძემდებელი პერ-ინგვარ ბრონემარკი. იმპლანტანტის მასალებს შორის დომინირებს ტიტანი, თუმცა მის გვერდით დგას უახლესი ცირკონიუმის ოქსიდის იმპლანტანტები. ცირკონიუმის ოქსიდი ტიტანის ჯგუფის ელემენტია და მისი მსგავსი თვისებებით გამოირჩევა, თუმცა არის განსხვავებაც. ცირკონიუმის იმპლანტანტებს ჯერჯერობით ვიწრო ჩვენება აქვთ, რადგან შორეული შედეგები ჯერ კიდევ უცნობია. კიდევ უფრო "ახალგაზრდა" მასალაა როქსოლიდი, რომელიც წარმოადგენს ტიტანისა და ცირკონიუმის შენადნობს მათი თვისებების შეჯერებით. ორიოდე წლის წინ გამოყენებული იყო ევროპისა და ამერიკის რამდენიმე კვლევით ცენტრში სამასზე მეტ პაციენტზე და კარგი შედეგები აჩვენა. პროთეზების მასალად ასევე შეიძლება გამოყენებულ იქნეს პლასტმასა, უჟანგავი ფოლადი, ოქრო და სხვა. საერთოდ, მასალები არ უნდა იყოს ადგილობრივად გამაღიზიანებელი, ალერგიული თვისებების მქონე და ტოქსიკური, არ უნდა იწვევდეს მეტალოზს თუ არასასიამოვნო რეაქციებს.
- მაგრამ გამიგონია, რომ თუმცაღა ორგანიზმი კარგად ახდენს ადაპტირებას ამ ხელოვნურ მასალებთან, ხშირია გართულებები.
- თანამედროვე მსოფლიო სტატისტიკაზე დაყრდნობით შემიძლია ხმამაღლა განვაცხადო, რომ იმპლანტაციის დადებითი შედეგი, ფუნქციობის თვალსაზრისით, 95-იდან 98%-მდეა. არც ერთი სხვა პლასტიკური ჩარევა ისე არ ამართლებს და ისეთი წარმატებული შედეგებით არ გამოირჩევა, როგორითაც იმპლანტაცია. და მიუხედავად ამისა, ყველაფერი მაინც ადამიანის ორგანიზმზეა დამოკიდებული. იმპლანტაციას აქვს უამრავი ჩვენება და უკუჩვენება, მაგრამ შეიძლება ითქვას, რომ თუ ორგანიზმი პრაქტიკულად ჯანმრთელია, - იგულისხმება ზოგადი სომატური ჯანმრთელობა, ასევე ადგილობრივი, პირის ღრუს სტატუსი და თავად ძვლის მდგომარეობა, - იმპლანტაციისათვის უკუჩვენება პრაქტიკულად არ არსებობს. იმპლანტაციის ჩვენებებია: კბილთა მწკრივის ერთეული დეფექტი, კბილთა მწკრივის ჩართული ანუ რამდენიმე დეფექტი, დაბოლოებითი დეფექტი (ბოლო, დისტალური, უკანასკნელი კბილი არ არსებობს), თითქმის სრული უკბილობა ან აბსოლუტური უკბილობა (ადენტია), მოსახსნელი პროთეზების აუტანლობა და სრულფასოვანი მოსახსნელი პროთეზების დამზადების, უფრო სწორად, ფიქსაციის პრობლემა. კბილის დაკარგვის გამო ყბის ორივე ძვალი, ზედაც და ქვედაც, ძლიერ ატროფიას, განლევას განიცდის, ზოგჯერ იქამდეც კი, რომ პროთეზისთვის, მარტივად რომ ვთქვათ, საპროთეზო ველის უნაგირის პრინციპი აღარ არსებობს. ამ შემთხვევაში იმპლანტაცია ძალიან მნიშვნელოვანი და შედეგიანია. რამდენიმე პუნქტის შექმნის შემთხვევაში მასზე ჩამკეტოვანი სისტემით ძალიან ფუნქციური და სტაბილური პროთეზები მზადდება. მაგრამ არსებობს ისეთი მნიშვნელოვანი ატროფიებიც, როცა სამი-ოთხი საყრდენის შექმნა შეუძლებელია. მაშინ უკვე მინიიმპლანტანტებს იყენებენ. მცირე ზომისა და წვრილი იმპლანტანტები ძვალპლასტიკური ოპერაციის, ძვლის გაფართოების ან გაზრდის და სხვა ყოველგვარი რთული მოსამზადებელი ოპერაციის თავიდან აცილების გზით საშუალებას იძლევა, პირდაპირ ჩაეხრახნოს გარკვეულ ადგილებში და მათზე პროთეზი დამაგრდეს.
- ალბათ, სრულ ადენტიაზეც იმავეს თქმა შეიძლება...
- დიახ, სრული ადენტიისას შეიძლება ყველაფერი იმავე წარმატებით ჩატარდეს. ხშირია შემთხვევა, როცა ძვალი არ არის განლეული და რომელიმე სხვა დაავადების ან ტრავმის გამოა ჩამოყალიბებული სრული ადენტია. ამ შემთხვევაში იმპლანტაცია საშუალებას იძლევა, მთლიანად მოხდეს კბილთა რკალის აღდგენა ფიქსირებული გზით. ამისთვის უნდა შეიქმნას საკმარისი რაოდენობის იმპლანტანტი...
- მტკივნეული არ არის?
- არა, არ არის მტკივნეული. გააჩნია, რა ზომისაა ყბა. საშუალოდ რვიდან ათამდე იმპლანტანტია საჭირო, ზოგჯერ თორმეტიც. შემდეგ შეიძლება მათზე პირდაპირ გაკეთდეს ფიქსირებული ხიდები. იდეალური ვარიანტია, ყველა კბილს ჰქონდეს თავისი საყრდენი, მაგრამ სიძვირის გამო ყველა კბილის საყრდენს მსოფლიოში ასე ხელაღებით არავინ იკეთებს. ეს მხოლოდ რჩეულთა ხვედრია და, სიმართლე ითქვას, აუცილებელიც არ არის, იმიტომ, რომ ბიომექანიკური პარამეტრების, ძვლის სტრუქტურული აგებულებისა და კბილზე დატვირთვების გათვლით სავსებით შესაძლებელია, ოთხ-ხუთკბილიანი დეფექტი აღდგეს არა ამდენივე იმპლანტანტით, არამედ შედარებით ნაკლებით და გაკეთდეს ხიდის პრინციპით, მაგრამ ეს აუცილებლად წინასწარ მკაცრად დაგეგმილი და განსაზღვრული მიდგომით უნდა მოხდეს. აქ ძალიან ბევრ პარამეტრს აქვს მნიშვნელობა. არსებობს უკუჩვენების აბსოლუტური და შედარებითი ფაქტორები. აბსოლუტური უკუჩვენების დროს იმპლანტაცია შეუძლებელია ორგანიზმის ზოგადი მდგომარეობის გამო. ასეთი უკუჩვენებებია: სისხლისა და ცენტრალური ნერვული სისტემის დაავადებები, ავთვისებიანი სიმსივნეები, იმუნოპათოლოგიები, ძვლოვანი სტრუქტურული დაავადებები, ტუბერკულოზი, პირის ღრუს ლორწოვანი გარსის კიბოსწინარე ან სხვა ქრონიკული მორეციდივე დაავადებები, საღეჭი კუნთების ჰიპერტონუსი, კბილების კრაჭუნი, ენდოკრინული სისტემის მოშლილობა, ისეთი ვერაგი დაავადება, როგორიც არის პირველი ტიპის დეკომპენსირებული შაქრიანი დიაბეტი და სხვა ენდოკრინული დაავადებები, რომლებიც კომპენსაციას არ ექვემდებარება. არსებობს ფარდობითი უკუჩვენებები, რომელთა აღმოფხვრა შესაძლებელია. თუ დაზიანება ექვემდებარება კორექციასა და განკურნებას, ის იმპლანტაციის უკუჩვენებას არ წარმოადგენს. დროებითი უკუჩვენებებია: ორსულობა, ლაქტაციის პერიოდი (მინიმუმ ექვსი თვე მაინც უნდა იყოს გასული ლაქტაციის შემდეგ) და სხვა. და კიდევ, ერთადერთი "დროებითი უკუჩვენება", რომელიც დღეს აქვს იმპლანტაციას, გახლავთ მისი ფინანსური მხარე. ეს არის მოკლე მონახაზი იმისა, როდის შეიძლება ან არ შეიძლება იმპლანტაციის გაკეთება. მაგრამ, ამასთანავე, დაცული უნდა იყოს ოპერაციული ტექნიკა, მანიპულაციის სწორი დაგეგმარება და უამრავი სხვა ასპექტი. გარდა ამისა, მნიშვნელოვანია, ასე ვთქვათ, ერთი ხელის მუშაობა ანუ ერთი იწყებს და ასრულებს სამუშაოს თუ არა. პასუხისმგებლობაც თავიდან ბოლომდე ეკისრება იმპლანტოლოგს, რომელიც ორივე ეტაპს, ქირურგიულსაც და ორთოპედიულსაც, ბოლომდე ასრულებს. ერთ-ერთი საკითხი, რომელიც აუცილებლად უნდა გადაიჭრას პაციენტის მხრიდან, გახლავთ პირის ღრუს ჰიგიენის სრულფასოვნება. ერთ-ერთი დამღუპველი ფაქტორი - და არა მარტო იმპლანტანტისთვის, არამედ საკუთარი კბილებისთვისაც - ამ საკითხის უგულებელყოფაა. ხოლო თუ გავითვალისწინებთ, რომ ღმერთის შექმნილი კბილიც კი, მთელი თავისი დამცველობითი მექანიზმებით, ვერ უძლებს არასრულფასოვან ჰიგიენას, წარმოიდგინეთ, რა მოხდება ხელოვნური იმპლანტანტების შემთხვევაში.
- თუ შეიძლება, ერთი კბილის მაგალითზე გვიამბოთ, როგორ ხდება კბილის იმპლანტაცია?
- წინასწარი გამოკვლევების, ლაბორატორიული, რენტგენოლოგიური თუ დამატებითი მეთოდების საფუძველზე ძვლის პარამეტრების, თანკბილვისა და კბილთა დგომის გათვალისწინებით იგეგმება იმპლანტაციის ოპერაცია, რაც თავისთავად გულისხმობს იმპლანტანტის შერჩევას. იმპლანტანტი ფესვის ფორმის ხელოვნური საყრდენია, რომელიც კბილის ფიქსაციას ემსახურება. უნდა შეირჩეს ფორმა, ზომა, დიამეტრი, აგრეთვე დროებითი პროთეზირების ვადები. ამის შემდეგ ჩვეულებრივი, ადგილობრივი ანესთეზიით ან განაკვეთის გატარება ხდება, ან კეთდება იმპლანტაცია განაკვეთის გარეშე. განაკვეთის გარეშე დროებითი პროთეზირება შეიძლება იმ დღესვე ან ორი-სამი დღის შემდეგ ჩატარდეს და ეს პაციენტისთვის ვიზუალური მხარის კორექციისა და რეაბილიტაციის თვალსაზრისით მეტად ხელსაყრელია. იმპლანტანტების ჩაყენების ტექნიკის შესახებ საუბარი შორს წაგვიყვანს, მაგრამ იმას მაინც აღვნიშნავ, რომ იმპლანტანტის სარეცლის შექმნას დიდი მნიშვნელობა აქვს. დღეს დომინირებს ფესვის ფორმის ცილინდრული ხრახნიანი იმპლანტანტები, რომელთაც კონუსური ფორმა აქვთ, თუმცა სხვა ტიპის ხრახნიანი იმპლანტანტებიც გამოიყენება - ხრახნი საკონტაქტო ფართის ხელოვნურად გაზრდისა და იმპლანტანტის მტკიცე ფიქსაციის მიზნით იხმარება, - თვითმჭრელ ხრახნზეა ლაპარაკი. აუცილებელი მოთხოვნაა, მიღწეულ იქნეს სრულფასოვანი პირველადი ფიქსაცია. მხოლოდ ამ შემთხვევაში შეიძლება იმპლანტანტის ხანგრძლივ ფუნქციობაზე ლაპარაკი. თუ ეს არ იქნა მიღწეული, დიდია ალბათობა, ჩამოყალიბდეს ნაადრევი გართულება, რომელიც შემდგომში კბილის დაკარგვას გამოიწვევს.
- რამდენ ხანს ფუნქციონირებს ხელოვნური კბილები?
- მედიცინაში გარანტიებზე ლაპარაკი მეტისმეტი გამბედაობაა... ნებისმიერი სამკურნალო მანიპულაციის წარმატების საწინდარია ტექნიკისა და მეთოდიკის სრული დაცვა, ჯანმრთელობის საჭირო პარამეტრების სრულფასოვნება და იმ ფუნქციური რჩევა-დარიგებებისა და ფუნქციური ვალდებულებების ზედმიწევნით დაცვა და განხორციელება, რაც ცალკეულ ორგანოს აკისრია. ასევეა იმპლანტანტების შემთხვევაშიც. თუ ექიმი იცავს საჭირო პარამეტრებს, თუ პაციენტი იცავს გამოყენებასთან დაკავშირებულ ვალდებულებებს, თუ ჰიგიენა დამაკმაყოფილებელია, თუ ორგანიზმი ჯანმრთელია, მაშინ ლაპარაკია ათწლეულებზე. მუდმივი არაფერია - ნებისმიერ ხელოვნურ კბილს შემდგომ აუცილებლად დასჭირდება გამოცვლა. მიზეზია ასაკობრივი პარამეტრები, ძვლოვანი ატროფია, ესთეტიკური ფუნქციის გაუარესება... საზოგადოდ კი რუსულ და ევროპულ პუბლიკაციებში მეტალოკერამიკის ხიდისა და გვირგვინის ფუნქციონირების საშუალო პერიოდად, მის ქვეშ არსებული საყრდენის გათვალისწინებით, 6-10 წელიწადს ასახელებენ.
- პროთეზებზეც ვისაუბროთ. რა სახის პროთეზები არსებობს?
- პროთეზები შეიძლება იყოს ჩვეულებრივი ტიპისა, მოსახსნელი და ჩამკეტოვანი სისტემებით სტაბილიზებული კბილების ან იმპლანტანტების საშუალებით და მოუხსნელი ანუ ფიქსირებული. ეს უკანასკნელი შეიძლება იყოს პირობითად მოსახსნელიც, ანუ ჭანჭიკებზე. შესაძლებელია ასეთი პროთეზების მოხსნა, ვთქვათ, სრულფასოვანი ჰიგიენის ან რევიზიის მიზნით. მუდმივი პროთეზები კი საფიქსაციო ცემენტით ფიქსირდება. მოსახსნელი პროთეზი მაშინ კეთდება, როცა კბილთა მწკრივის დეფექტები დიდია, კბილები საერთოდ არ არსებობს ან პაციენტი ფინანსურად მზად არ არის დიდი დანახარჯისთვის. მოუხსნელი პროთეზირება კეთდება მაშინ, როცა არსებობს კბილთა მწკრივის ჩართული დეფექტები.
- ბოლო კითხვაც: როგორ მოვუაროთ კბილებს პროთეზირებამდე თუ პროთეზირების შემდეგ?
- წინათ, საბჭოთა პერიოდში, სავალდებულო იყო მედიცინის დისპანსერული სისტემა, რომელიც უდავოდ ამართლებდა. მაშინ სადაზღვევო მედიცინა არ არსებობდა და ამ სისტემებს თავად სახელმწიფო ქმნიდა მოქალაქეთა ჯანმრთელობის დასაცავად. ახლა აქტუალური გახდა სადაზღვევო მედიცინა...
- ...რომელშიც სტომატოლოგიური მომსახურება ფაქტობრივად არ არის ჩადებული.
- მართალია, მცირეა, მაგრამ რაც არის, გარკვეული კულტურის ჩამოყალიბებას ისიც შეუწყობს ხელს და იმედი მაქვს, ძალიან მალე. როცა ადამიანი საკუთარ ჯანმრთელობას აზღვევს და უფრთხილდება, იხდის ამაში თანხას, თავსაც უნდა გრძნობდეს ვალდებულად, ექიმთან პროფილაქტიკური ვიზიტისათვის მივიდეს. ამაზე ბევრად არის დამოკიდებული პირის ღრუს მდგომარეობა. როცა ტარდება მუდმივი მონიტორინგი, ფასდება ჰიგიენური მდგომარეობა, არის საწყის სტადიაში ყველა დაავადების აღმოფხვრის საშუალება, მაშინ, რა თქმა უნდა, მარტო პირის ღრუსა და კბილების ჯანმრთელობა კი არა, ზოგადი ჯანმრთელობაც წესრიგშია. არ არის მიზანშეწონილი თხილის, ძვლის მტვრევა. მავნე ჩვევები დამღუპველია კბილებისთვის: მზესუმზირა, ჩხირებისა და სხვადასხვა საგნის კვნეტა აზიანებს კბილებსა და ირგვლივ მდებარე ქსოვილებს. ყავა, სიგარეტი, მუქი ჩაი კბილებს აფერადებს. უსაფრთხოების ტექნიკის დაცვის გზით თავიდან უნდა იქნეს აცილებული პროფესიული მავნე ფაქტორები, რაც კბილების ჯანმრთელობას უწყობს ხელს. კიდევ ერთხელ ვიტყვი, რომ ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს პირის ღრუს სრულფასოვან ჰიგიენას, რაც გულისხმობს ინდივიდუალური ჰიგიენური საშუალებების გამოყენებას მხოლოდ და მხოლოდ ექიმის შერჩევით. კბილის პასტასა და ჯაგრისზე აღარაფერს ვამბობ - მათ არჩევაშიც პროფესიონალმა უნდა მიიღოს მონაწილეობა. ჩვენს ბაზარზე ჰიგიენის უამრავი საშუალებაა: კბილთაშორისი ჯაგრისები, კბილთაშორისი ძაფები, ელიმინატორები, პროფილაქტიკური სავლებები. დაუშვებელია, პაციენტმა თვითნებურად, ექიმის რჩევის გარეშე გამოიყენოს თუნდაც სავლები. მათ თავ-თავისი დანიშნულება აქვთ და მეზობლისა თუ ახლობლის ნაცადი და გამომდგარი იმას არ ნიშნავს, რომ სხვასაც მოუხდება. ყველა ეს რჩევა ეხება როგორც საკუთარ, ასევე ხელოვნურ კბილებსაც. თუ ჩვეულებრივ ორჯერ უნდა ჩაიტაროს ადამიანმა ინდივიდუალური ჰიგიენის პროცედურა, ხელოვნური პროთეზის შემთხვევაში უმჯობესია ეს სამჯერ გაკეთდეს. პროფილაქტიკური სავლებებიც უფრო ინტენსიურად უნდა მოვიხმაროთ. მხოლოდ ამგვარად შეინარჩუნებთ ჯანმრთელობას. წინააღმდეგ შემთხვევაში კი შეიძლება იმ მდგომარეობამდე მივიდეთ, როცა პროცესის აღმოფხვრა ან ძალიან ძვირია, ან შეუძლებელი, ან, მიუხედავად პაციენტის ფინანსური მზაობისა, მიუღწეველია და უბრალოდ თავს ზევით ძალა აღარ არის.