ეკა ჭავჭავაძე

ტრავმისშემდგომ მძიმე გართულებათა ერთ-ერთ ყველაზე გავრცელებულ მიზეზს წარმოადგენს. მთავარი საფრთხე, რაც ადამიანს სისხლდენის შედეგად ემუქრება, სისხლის დაკარგვაა, რომლის სიმძიმეც დამოკიდებულია სისხლის დენის სიჩქარეზე, სისხლძარღვის სანათურის ზომასა და სისხლდენის ხანგრძლივობაზე, ამიტომ ნებისმიერი ხარისხის სისხლდენა სწრაფ შეჩერებას ითხოვს. განსაკუთრებით დიდი რისკის შემცველია არტერიული სისხლდენა, რომელიც სულ რამდენიმე წუთში გამოუსწორებელი შედეგით სრულდება.

სისხლდენისადმი განსაკუთრებით მგრძნობიარენი არიან ბავშვები და მოხუცები, რადგან მათი ორგანიზმი ძნელად ეგუება მოცირკულირე სისხლის მოცულობის სწრაფ შემცირებას. ქალები ფიზიოლოგიურ თავისებურებათა გამო გაცილებით ადვილად ეგუებიან სისხლდენას, ვიდრე მამაკაცები. არსებობენ ადამიანები, რომელთაც სისხლის შედედების უნარი დაქვეითებული აქვთ (ჰემოფილია, სხივური დაავადება). მათთვის ნებისმიერი, თუნდაც მსუბუქი სისხლდენა სარისკოა.

სისხლდენის გამომწვევი ფაქტორები

• სისხლდენის ყველაზე გავრცელებული მიზეზია მექანიკური ტრავმა, როდესაც სხეულზე მექანიკური ფაქტორების ზემოქმედების შედეგად ირღვევა სისხლძარღვის კედლის მთლიანობა და სისხლი გარეთ გადმოდის.
• სიხშირის მიხედვით მეორე ადგილზეა არტერიული და ატმოსფერული წნევის მატებით გამოწვეული სისხლძარღვის კედლის მთლიანობის დარღვევა.
• სისხლის ნორმალურ მიმოქცევას ზოგჯერ ორგანიზმში მიმდინარე პათოლოგიური პროცესებიც აფერხებს - სხვადასხვა ლოკალიზაციის ჩირქოვანი ანთება და ავთვისებიანი სიმსივნე, კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლული და სხვა.
• სისხლდენას ხშირად უწევს პროვოცირებას ორგანიზმში ვიტამინური ბალანსის ცვლილება, კერძოდ, იგი დამახასიათებელია ზოგიერთი ავიტამინოზისთვის.

ხდება ისეც, რომ მომწამვლელი ნივთიერებები, ტოქსინები ან სხვა ქიმიური აგენტები, ორგანიზმში მოხვედრისას შერჩევითად მოქმედებენ სისხლძარღვის კედელზე, ზრდიან მის განვლადობას და სისხლდენის განვითარებას უწყობენ ხელს.

• ამ საშიში კლინიკური ნიშნის გამოწვევა შეუძლია ისეთ დაავადებებსაც, რომელთა მიმდინარეობისას იცვლება სისხლის ქიმიური შედგენილობა, მათ შორის - ჰემოფილიას, სიყვითლეს, ქუნთრუშას, სეფსისს და სხვა.

სისხლდენის ფორმები

დაზიანებული სისხლძარღვის სახეობის მიხედვით განასხვავებენ: არტერიულ, ვენურ, კაპილარულ, პარენქიმულ და შერეულ სისხლდენებს.

არტერიული სისხლდენისას მოპულსირე, მფეთქავ ნაკადად დიდი წნევით გადმოიტყორცნება ალისფერი სისხლი, რომლის პულსაცია შეესაბამება გულის შეკუმშვათა რიტმს. ეს საკმაოდ ძლიერი სისხლდენაა, ყველაზე სწრაფად იწვევს მწვავე ანემიას, მოითხოვს სწრაფ და გადაუდებელ სამედიცინო დახმარებას.

ვენური სისხლდენისას სისხლი მუქი, ალუბლისფერია, იგი მოედინება ნელა, უწყვეტად და თანაბარზომიერად, პულსაცია არ ახასიათებს.

კაპილარული სისხლდენისას ჭრილობიდან სისხლი მდორედ ჟონავს. იგი ადვილად ჩერდება და საშიშია მხოლოდ სისხლის შედედების უნარის დაქვეითების - ჰემოფილიის, ღვიძლის დაავადებების, სეფსისის - დროს.

პარენქიმული სისხლდენა ფილტვების, ელენთის, თირკმელებისა და ღვიძლის დაზიანებას ახლავს თან. საკმაოდ ძლიერი, ხანგრძლივი და საშიშია.

შერეულ სისხლდენას ახასიათებს როგორც არტერიული, ისე ვენური სისხლდენის ნიშნები.

დროის მიხედვით

პირველადია დამაზიანებელი ფაქტორის ან ტრავმის მოქმედებისთანავე დაწყებული სისხლდენა.

ადრეული მეორეულია დამაზიანებელი ფაქტორის ან ტრავმის მოქმედების პირველ საათებში დაწყებული სისხლდენა, როდესაც არტერიული წნევის მომატების ან სისხლძარღვის სპაზმის მოხსნის გამო სისხლის ნაკადი წყვეტს კოაგულაციის შედეგად შედედებულ თრომბს და ხელახალ დენას იწვევს.

გვიანი მეორეულია სისხლდენა, რომელიც იწყება ჭრილობის დაინფიცირების შემდეგ ნებისმიერ დროს და გამოწვეულია ჩირქოვანი ანთებითი პროცესის გამო სისხლძარღვის კედლის დაზიანებით ან დაზიანების ადგილას წარმოქმნილი თრომბის დაშლით.

---

ლოკალიზაციის მიხედვით

სისხლდენა, როცა სისხლი სხეულის გარეთ იღვრება და თვალითაც ადვილი შესამჩნევია, გარეგანია.

შინაგანია დენა - როდესაც სისხლი იღვრება სხეულის ამა თუ იმ ღრუში ან ღრუ ორგანოში. მაგალითად, პლევრაში, მუცლის ღრუში, გულმკერდის ღრუში, კუჭში, საშვილოსნოში და სხვა.

ქსოვილოვანია სისხლდენა - როდესაც სისხლი ორგანოს ქსოვილში დიფუზურად იღვრება და წარმოქმნის სისხლგროვას - ჰემატომას.

ფარულია სისხლდენა - რომელსაც გარეგნული ნიშნები არ გააჩნია, მას მხოლოდ კვლევის სპეციალური მეთოდები ავლენს.

სიმძიმის მიხედვით

მსუბუქი: დაკარგული სისხლი შეადგენს სისხლის საერთო მოცულობის 10-15%-ს - დაახლოებით 500 მლ-ს, ჰემატოკრიტი 30%-ზე მეტია.

საშუალო ხარისხისა: დაკარგული სისხლი შეადგენს სისხლის საერთო მოცულობის 16-20%-ს - დაახლოებით 1000 მლ-ს, ჰემატოკრიტი 25%-ზე მეტია.

მძიმე: დაკარგული სისხლი შეადგენს სისხლის საერთო მოცულობის 21-30%-ს - დაახლოებით 1000-1500 მლ-ს, ჰემატოკრიტი 25%-ზე ნაკლებია.

მასიური: დაკარგული სისხლი აღემატება სისხლის საერთო მოცულობის 30%-ს, 1500 მლ-ზე მეტია.

სასიკვდილო: დაკარგული სისხლი აღემატება სისხლის საერთო მოცულობის 50-60%-ს - 2500-3000 მლ-ს.

აბსოლუტურად სასიკვდილო: დაკარგული სისხლი აღმატება სისხლის საერთო მოცულობის 60%-ს - 3000-3500 მლ-ს.

სისხლდენა იწვევს...

სისხლდენა ორგანიზმში სხვადასხვა ტიპის ნეგატიურ შედეგებს იწვევს, რომელთა შორის აღსანიშნავია:

• ორგანიზმში ჩვეულებრივ პირობებში მოცირკულირე სისხლის მოცულობის შემცირება;
• ორგანოთა მუშაობის შეფერხება და მათი ფუნქციების მოშლა, კერძოდ, გულის მუშაობის შეფერხება, რასაც მოსდევს ქსოვილების, განსაკუთრებით - თავის ტვინის, ღვიძლისა და თირკმელების ჟანგბადით მომარაგების გაუარესება, ჟანგბადოვანი შიმშილი;
• ანემია - სისხლნაკლებობა;
• დსშ სინდრომი - დისემინირებული სისხლძარღვშიდა შედედების სინდრომი, რომელიც სისხლდენის ყველაზე საშიშ და ვერაგ გართულებას წარმოადგენს.

როგორ ჩერდება სისხლდენა

ადამიანი ყოველდღიური საქმიანობისას ხშირად იზიანებს კაპილართა კედელს და სისხლდენაც იწყება, თუმცა ამას ბევრი არც კი აქცევს ყურადღებას, რადგან სისხლის ჭავლი რამდენიმე წუთში თავისთავად წყდება. ეს ჰემოსტაზის დამსახურებაა - ორგანიზმის მიერ სისხლის მოცულობის თვითაღდგენითი პროცესისა, რომელიც სისხლმბადი ორგანოების მეშვეობით ხორციელდება. სისხლდენის შემდეგ სასიცოცხლო მნიშვნელობის ორგანოებში სისხლმომარაგების სათანადო დონეზე განსახორციელებლად სწრაფად ირთვება ადაპტაციის რთული მექანიზმი, რომელიც ითვალისწინებს და მიზნად ისახავს:

• სისხლძარღვების სპაზმს და კოაგულაციური პროცესების გააქტიურებას - სისხლძარღვის სანათური სპაზმის გამო ვიწროვდება და მასში გაცილებით ადვილად წარმოიქმნება თრომბი სისხლის შემდგომი დანაკარგის მინიმუმამდე დასაყვანად;
• სუნთქვისა და გულისცემის გახშირებას - ამის წყალობით ორგანოებში სწრაფად აღიკვეთება ჟანგბადოვანი შიმშილი;
• დეპო ორგანოებიდან სისხლის რეზერვის გადმოსროლას - დეპო ორგანოებში ყოველთვის ინახება სარეზერვო სისხლი, რომელიც აუცილებლობისას გადმოიტყორცნება სისხლის მიმოქცევის სისტემაში, რათა შეივსოს სისხლის დანაკარგი და მოცირკულირე სისხლის მოცულობა სწრაფად დაუბრუნდეს ნორმას.