გემოს ფუნქციის კვლევა
ასევე გვხვდება ხახის უკანა კედელზე, ხორხის ზედაპირზე, ხახის ლორწოვანი გარსისა და მეზობელი ორგანოების სხვა უბნებზე. აღწერილია სიმსივნური დაზიანების გამო ენის სრული ამოღების ორი შემთხვევა. ოპერაციის შემდეგ პაციენტებს კვლავ ჰქონდათ პირის ღრუში შეყვანილი ხსნარების გემოს შეგრძნება.
გემოვნების დვრილები განლაგებულია ენისა და ხახის მიდამოში არათანაბრად და ასიმეტრიულად. მარცხენა ნახევარში, ჩვეულებრივ, ოდნავ მეტია, ვიდრე მარჯვნივ. ისინი განლაგებულია ენის მიდამოში, ძირითადად წვერზე, გვერდით ზედაპირებზე და მის უკანა ნახევარში.
გემოვნების მგრძნობელობის ცალკეული ზონები აღიქვამენ ძირითადად ერთ-ერთ მთავარ გემოვნების გამაღიზიანებელს, ანუ ისინი ყველაზე ადვილად ღიზიანდებიან შესაბამისი გემოვნების ნივთიერებებით.
- ენის წვერი აღიქვამს უპირატესად ტკბილის შეგრძნებას.
- ენის ძირი – უპირატესად სიმწარის შეგრძნებას.
- ენის კიდეების უკანა ნაწილებს ყველაზე ადვილად მჟავე აღიზიანებს, ხოლო წინა ნაწილებს – მარილიანი.
თუმცა სპეციფიკური გემოვნების დვრილები ვრცელდება (თუმცა უფრო მცირე რაოდენობით) ამ ზონების მიღმაც. ამდენად, პრაქტიკულად შესაძლებელია ნებისმიერი გემოვნების შეგრძნების გამოწვევა თითოეულ ამ ზონაში. მხოლოდ არასპეციფიკურ ზონაში მოცემული სტიმულისთვის საჭიროა ამ უკანასკნელის დიდი კონცენტრაცია.
გემოვნების ფუნქციის შესასწავლად გამოიყენება სტიმულატორები, რომელთაგან თითოეული იწვევს ერთი ძირითადი გემოს შეგრძნებას:
- ტკბილი (შაქრის ხსნარი).
- მწარე (ქინინის ჰიდროქლორიდის ხსნარი).
- მჟავე (ძმრის, ლიმონის, მარილმჟავას ხსნარი) და მარილიანი (მარილის ხსნარი).
ხსნარების შემდეგი მინიმალური კონცენტრაციები ითვლება ბარიერად (A.I. Bronshtein) 100 მლ წყალზე: სუფრის მარილი 0,05გ, შაქარი 0,4გ, ქინინი 0,000008გ, მარილმჟავა 0,003გ.
ხსნარის ტემპერატურა ახლოს უნდა იყოს სხეულის ტემპერატურასთან. პირის ღრუსა და ხახის მთლიანობაში გემოვნების მგრძნობელობის შესასწავლად საჭიროა შესაბამისი ხსნარით 10 მლ ოდენობით 3-5 წამის განმავლობაში გამოვლება. ახალი არომატიზატორი ნივთიერების შესწავლა ხორციელდება პირის ღრუსა და ყელის 2-3 წუთის ინტერვალით წყლით გამორეცხვის შემდეგ. უფრო დეტალური და ზუსტი მონაცემები მიიღება გემოვნების ზედაპირის ცალკეული მონაკვეთების შესწავლით. ამ შემთხვევაში გამოიყენება უფრო კონცენტრირებული ხსნარები: ქინინი – 2%, შაქარი – 40%, სუფრის მარილი – 20%, მარილმჟავა 0,2%. მითითებული ხსნარები დაიტანება შესასწავლ ზედაპირზე თხელი ფუნჯის საშუალებით. ყველაზე მიზანშეწონილია პიპეტის გამოყენება: ასე შეიძლება გამოყენებული ხსნარის რაოდენობის დოზირება (წვეთების რაოდენობის მიხედვით) და ინსტრუმენტით ტაქტილური გაღიზიანების თავიდან აცილება. გამოკვლევა ტარდება დახშული ცხვირით და სუნთქვის შეკავებით, რათა გამოირიცხოს ყნოსვის შეგრძნება, რაც შესასწავლი ნივთიერებით შეიძლება იყოს გამოწვეული და ამოცნობაც შესაძლებელი გახდეს. თითოეული გემოვნების ზონა ენის მარჯვენა და მარცხენა ნახევრებზე ცალკე განიხილება.
ხახის შესასწავლად არომატიზატორი ნივთიერებების წყალხსნარის გამოყენება არ არის მოსახერხებელი, რადგან სითხე კარგად არ ნარჩუნდება მის კედლებზე. ამის თავიდან ასაცილებლად წყალხსნარს უმატებენ ჟელატინს 2%-ის ოდენობით. ახალი არომატიზატორი ნივთიერების გამოყენებამდე ადრე გამოყენებული ნივთიერების ნარჩენები უნდა გასუფთავდეს გამორეცხვით. სუბიექტური მეთოდით ფასდება კვლევის შედეგები, ანუ მონაცემები გემოვნების ფუნქციის მდგომარეობის შესახებ. ასევე შესაძლებელია ობიექტური მონაცემების მიღება გემოვნების ფუნქციის შესწავლიდან. ცხოველებსა და ადამიანებზე ჩატარებულმა ექსპერიმენტებმა აჩვენა, რომ ნერწყვის გამოყოფის უპირობო რეფლექსი განსხვავებულად მიმდინარეობს თითოეული მთავარი გემოვნების სტიმულის დროს (ერთი სტიმულით ნერწყვის რაოდენობა თანდათან იზრდება, მეორესთან მცირდება, მესამესთან იცვლება ტალღისებურად და ა.შ.). ამავდროულად, თითოეული მთავარი გემოვნების სტიმულატორი იწვევს თავის დამახასიათებელ რეფლექსებს სისხლძარღვთა სისტემაზე და არტერიული წნევის, კანის ტემპერატურის, პულსის სიხშირისა და ცალკეული ორგანოების მოცულობაზე. ამასთან, თითოეული ძირითადი გემოს გამაღიზიანებელი მისთვის დამახასიათებელ რეფელქსებს განაპირობებს. ამ რეფლექსების გამოყენება ობიექტური მონაცემების მიღების შესაძლებლობას იძლევა გემოვნების ფუნქციის მდგომარეობის შესახებ.