მოზარდი და კომპიუტერი
შეიძლება დავეთანხმოთ იმ ადამიანებს, რომლებსაც მიაჩნიათ, რომ “გარდატეხის ასაკის კრიზისი” თანამედროვე ცივილიზაციის გამოგონებაა და მეტი არაფერი. შეიძლება დავამატოთ ისიც, რომ მოზარდი ყველაზე მეტად დაზარალებულია აღზრდის თანამედროვე სისტემაში. იმ დროს, როცა ადამიანისთვის აუცილებელია (სასიცოცხლოდ აუცილებელი!) დაინახოს სამყაროს ცვლილება საკუთარი (პირადად მის მიერ დაგეგმილი და განხორციელებული) ქმედებების შედეგად, ჩვენ მას ვუკრძალავთ საკუთარი თავის გამოვლენას.
“მოზარდებს არაფერი უნდათ!” - ხშირად ისმის მშობლების პრეტენზია. იცით თუ არა, რომ როცა მოზარდს არ აქვს არავითარი ინტერესი და სწრაფვა შემოქმედებისკენ, პრეტენზია მის მიმართ კი არა, მშობლებისადმი უნდა გვქონდეს.
მოზარდის ასაკი მართლაც საოცარი პერიოდია შემოქმედებისა და თამამი იდეების გამოვლენის თვალსაზრისით. ამ პერიოდში ადამიანს განვლილი წინა პერიოდების წყალობით უკვე აქვს გარკვეული ჩვევები შემოქმედების გარკვეულ სფეროებში, მაგრამ ჯერ კიდევ არ აქვს მოზრდილთა “სქემები”. ადრე სწორედ ამ ასაკში იწყებდნენ ხელობის სწავლას. თანამედროვე მოზარდს, განსხვავებით მისი თანატოლისგან, რომელიც 100-200 წლის წინათ ცხოვრობდა, არ აქვს საშუალება დაინახოს, რომ მას სამყაროს გარდაქმნა შეუძლია. საკონტროლოს დაწერა და გამოცდის ჩაბარება არ არის შემოქმედება. მას, ისევე როგორც ადრეული სასკოლო ასაკის ბავშვს, სჭირდება შესამჩნევი შედეგი და კუნთების აქტივობა ენერგიის გადმოსასროლად.
რას ვთავაზობთ სანაცვლოდ? ჯოისტიკსა და მაუსს, რათა ითამაშოს. რას ხვდება ის ამ დროს ქვეცნობიერად?
- პირველი: იზოლირებულია რეალური სამყაროსაგან.
- მეორე: ჯერ კიდევ არ “გაზრდილა” რეალურ საქმიანობამდე, მას მხოლოდ “სიმულატორებს” ანდობენ.
- მესამე: თამაში ამ ასაკში სულაც აღარ არის წამყვანი საქმიანობა. ესე იგი, მას აღიქვამენ პატარა ბავშვად.
- მეოთხე: მანიპულირება და კონტროლი. ეს განსაკუთრებით ეხება იმ შემთხვევებს, როცა გვირჩევნია, შვილი კომპიუტერთან იჯდეს, ვიდრე სადღაც იხეტიალოს.
კომპიუტერთან გართობისას მოქმედება ხდება მიზეზშედეგობრივი კავშირის გარეშე. არის შემთხვევები, როცა მოზარდებს აგრესიული ქმედებები ვირტუალური სამყაროდან რეალურ ცხოვრებაში გადააქვთ. მოქმედებები ავტომატური ხდება და გააზრებასაც არ საჭიროებს. აღმოჩნდა, რომ ბიჭები და გოგონები, რომლებიც კომპიუტერულ თამაშებზე აღიზარდნენ, ეჩვევიან “დაპროგრამებულ” მართვად პერსონაჟებს. თუნდაც სამი ადამიანისგან შემდგარი კოლექტივი კი ასეთი ნამდვილად არ არის.
სამწუხაროდ, დღეს ბევრ ადამიანს უჭირს უბრალო ურთიერთობები, ურთიერთობა ცოცხალ ინდივიდთან, რომელსაც არა აქვს მართვის პულტი და ღილაკი. მოზარდ ასაკში მთავარი მამოძრავებელი ძალებია დამოუკიდებლობა და პასუხისმგებლობა. სწორედ მათ კლავს “ვირტუალური რეალობა”. შესაძლებლობა იმისა, რომ ნებისმიერ მომენტში განახორციელო “გადატვირთვა”, სპობს პასუხისმგებლობის გრძნობას საკუთარი საქციელის გამო. ეს პასუხისმგებლობა კი აუცილებლად უნდა იყოს შესამჩნევი, საგრძნობი. როცა ადრეულ ასაკში ბავშვი კუბებისაგან კოშკს აგებს, ის ხედავს, რომ ზოგიერთი განლაგებისას ნაგებობა ინგრევა. მან უნდა დაინახოს ეს შედეგი, შეაფასოს საკუთარი ქმედებები, გამოიტანოს დასკვნა და ამოცანა სხვა გზით გადაწყვიტოს. თუ ამ დროს პატარას ლეგოს მივცემთ, ვერ განვითარდება წარმოდგენა სივრცეში საგანთა ურთიერთგანლაგების შესახებ. ასევეა მოზარდი, ოღონდ განვითარების დონეა უფრო რთული. მან უნდა დაინახოს საკუთარი ქმედებების შედეგი.
უფრო ადვილადაა საქმე დამოუკიდებლობასთან დაკავშირებით. ბავშვი კარგა ხანია ხვდება განსხვავებას რეალურ და გამოგონილ სამყაროს შორის. რაც უფრო დიდია ის, მით უფრო მეტი რეალური მოქმედება სჭირდება. თუ ადრე საკმარისი იყო თამაში რეალური საგნებით, ახლა აუცილებელია რეალური საქმიანობა ნამდვილი საგნებით და არა მათი სიმულაცია ეკრანზე. სინამდვილე კი ისაა, რომ ძირითადად სწორედ ამ ასაკის ბავშვისთვის ყიდულობენ კომპიუტერს და სწყვეტენ რეალურ ცხოვრებას, გადაჰყავთ წარმოსახვითი ქმედებების ვირტუალურ სამყაროში.
რასაკვირველია, გაჩნდება შემხვედრი შეკითხვები. როგორ უნდა დავუკარგოთ მოზარდს კომპიუტერთან თამაშის სურვილი?
რასაკვირველია, ზუსტი პასუხი არ არსებობს. ერთი რამ ცხადია - ბავშვს უნდა ჰქონდეს რეალური საქმე, რათა არც დრო დარჩეს და არც სურვილი გაუჩნდეს ვირტუალურ სამყაროში “გადასახლებისთვის”. რა თქმა უნდა, კომპიუტერის ცოდნა აუცილებელია, მაგრამ ის პირველ რიგში ინფორმაციის წყარო უნდა იყოს და არა რეალური ცხოვრების სიმულატორი.
ნებისმიერ გზაზე არსებობს მოსახვევები, არ არსებობს ჩიხები, მათ ჩვენ ვიგონებთ. არ არის საჭირო ბავშვის “გადაკეთება”, ჩვენ ჩვენი თავი უნდა შევცვალოთ. თუ მოზარდს აღვიქვამთ მხეცად, რომელიც უნდა მოათვინიეროთ, შეიძლება გერჩივნოთ, ის წყნარად იჯდეს კომპიუტერთან, ვიდრე სარდაფებში იძრომიალოს და ქუჩებში იხეტიალოს. ასეთ შემთხვევაში აღზრდის შედეგი ჩვენი წარმოდგენების შესაბამისი იქნება. თუ მოზარდში ადამიანს დავინახავთ, ალბათ სასურველ შედეგს მივიღებთ.