თინათინ გოცაძე

- ქალბატონო თამარ, რას გვეტყვით ბრტყელტერფიანობაზე როგორც წელის ტკივილისა და, საზოგადოდ, საყრდენ-მამოძრავებელი სისტემის პათოლოგიების ერთ-ერთ გავრცელებულ მიზეზზე?

- ბრტყელტერფიანობა დედამიწის მოსახლეობის 60-70%-ს აღენიშნება. XX საუკუნის დასაწყისში ასეთი ადამიანების რიცხვი გაცილებით ნაკლები იყო, რადგან სოფლის მოსახლეობას ფეხშიშველა სიარული იცავდა ამ პრობლემისგან. ბრტყელტერფიანობა შედეგია ტერფის ანატომიურ და ფუნქციურ მდგომარეობათა შორის შეუსაბამობისა. სხვაგვარად, ეს არის სუპინაციის უუნარობა საყრდენიდან მოწყვეტისას. ბრტყელტერფიანობის დროს ტერფის თაღები შეცვლილია, ხოლო მათი ფუნქცია - დარღვეული. დედამიწის მოსახლეობის 55%-ს ნაწილობრივი ბრტყელტერფიანობა აქვს, ხოლო 29%-ს - სრული.

ეტიოლოგიის მიხედვით, განასხვავებენ რაქიტულ, პარალიტიკურ, სტატიკურ, ტრავმულ, თანდაყოლილ და კომბინირებულ ბრტყელტერფიანობას.

განვითარების მიხედვით გამოყოფენ:

• პროდრომულ;
• გარდამავალ;
• ბრტყელი ტერფის ჩამოყალიბების;
• ბრტყელი ვალგუსური ტერფის;
• კონტრაქტურის სტადიებს.

ბრტყელტერფიანობა ისეთი პათოლოგიაა, რომელიც არასოდეს გვხვდება იზოლირებულად, რადგან ტერფის დეფორმაცია განსაზღვრულ ორგანოთა ფუნქციის მოშლას იწვევს. მასთან უმეტესად შერწყმულია სკოლიოზი, კოქსართროზი, ოსტეოქონდროზი, დისკის თიაქარი, ხერხემლისა და ზურგის კუნთების ტკივილი, ლიმფოვენური უკმარისობა, მძიმე ფეხის სინდრომი, ტერფის ფასციიტები, ქუსლის დეზი, პირველი თითის ვალგუსური დეფორმაცია, აქილევსის მყესი და სხვა.

პრონაციის (შიგნით მოძრაობის) ფიზიოლოგიური დანიშნულებაა დატვირთვის განეიტრალება და საყრდენთან ადაპტაცია. ჰიპერპრონაციის დროს ტერფი ეკვრის საყრდენს, ამიტომ სიარულისას და სირბილისას ტერფი და მთელი ქვედა კიდური განიცდის ზედმეტ, არასასურველ რყევას, რომელიც მთელ სხეულში ვრცელდება. ეს სწრაფ დაღლას და სიარულის ან სირბილის სიჩქარის დაქვეითებას განაპირობებს. ტერფის ასეთი მდგომარეობა იწვევს კოჭ-წვივის სახსრის საშუალებით მთელი კიდურის ჭარბ შიგნითა როტაციას, ეს კი დასაბამს აძლევს ტრავმებს, და არამხოლოდ ტერფისას.

- აუხსენით მკითხველს რატომ აქვს ასეთი დიდი მნიშვნელობა ტერფის ანატომიურ-ფუნქციურ სრულფასოვნებას ტანადობისთვის, საყრდენ-მამოძრავებელი სისტემისა და მთელი ორგანიზმის ჯანმრთელობისთვის?

- ადამიანის სიარული რთული, მრავალკომპონენტიანი პროცესია. ესენია ძვლოვანი, სახსროვანი, კუნთოვანი და ნერვული ელემენტები.

ტერფი სხეულის გარემოსთან შეხების პირველი რგოლია, ამიტომ მისი ანატომიური და ფუნქციური მდგომარეობა მეტად მნიშვნელოვანია მთელი ძვალსახსროვანი სისტემის სიჯანსაღისთვის. ბიომექანიკის თვალსაზრისით ტერფი წარმოადგენს სხეულის მოძრაობის საწყის და საბოლოო რგოლს. მასზეა დამოკიდებული კუნთოვანი სისტემის ეფექტური მოქმედება ფიზიკური დატვირთვისას. მეორე მხრივ, ტერფი რეცეპტორული ველია, რომელიც განაგებს მოძრაობას და დგომას.

ყოველი ნაბიჯის გადადგმისას ტერფს ადგება 18-20გ ნ-ს ტოლი დატვირთვა (გ - 9,8 მ/წმ2, თავისუფალი ვარდნის აჩქარება, რომელიც განსაზღვრავს სიმძიმის ძალას), ხოლო სირბილისას - 30გ-ს ტოლი. ეს დატვირთვა 4-5-ჯერ განიცდის ამორტიზებას ტერფის თაღოვანი აგებულების გამო. დატვირთვის 90%-ს ტერფი ანეიტრალებს, დანარჩენს კი ხერხემალი ორი კიფოზითა და ორი ლორდოზით. ამით ძვალსახსროვანი სისტემა იცავს ცენტრალურ ნერვულ სისტემას შერყევისგან. თავის ქალამდე 1გ-ს ტოლი დატვირთვა აღწევს.

რაც უფრო ძლიერია ტერფის ამორტიზაციის მექანიზმი, მით უფრო ნაკლებად იღლება ხერხემალი. ყოველი ნაბიჯი არის სხეულის მასის პოტენციური ენერგიის კინეტიკურად გარდაქმნა.

ტერფს რთული ანატომიური აგებულება აქვს. ის 28 ძვლისა და 20 სახსრისგან შედგება. აქვს 24 პოზიცია. ერთი ანატომიური ელემენტის დაზიანება არასოდეს რჩება ფუნქციურად იზოლირებული, ამიტომ ტერფს განიხილავენ არა როგორც ანატომიურ, არამედ როგორც ფუნქციურ ელემენტს.

ნორმაში ტერფის ყრდნობის წერტილებია ქუსლი, პირველი თითი და მეხუთე თითი (დგომისას). აქედან გამომდინარე ყალიბდება ტერფის სიგრძივი და განივი თაღები, რომელთა საშუალებითაც სრულდება ნაბიჯი.

სიარულის დროს ერთმანეთს ენაცვლება ორი ფაზა: ტერფზე ყრდნობა და ტერფის საყრდენიდან მოწყვეტა.

ყრდნობა მოიცავს სამ ფაზას:

1. ყრდნობა ქუსლზე;

2. მთლიანი ტერფის ყრდნობა;

3. ყრდნობა წინატერფზე.

მეორე ფაზაში ყრდნობის ფართობი მაქსიმალურია, თაღის სიმაღლე - მინიმალური. ამ დროს თაღის დაშვება, ერთი მხრივ, უზრუნველყოფს დატვირთვის ამორტიზაციას, მეორე მხრივ, ქმნის სტაბილიზაციას საყრდენიდან მოსაშორებლად.

ტერფის ფუნქციურ აქტივობას განსაზღვრავს ორი ურთიერთსაპირისპირო მოძრაობა - პრონაცია და სუპინაცია. პრონაცია არის მთელი ქვედა კიდურის შიგნით მოძრაობა, ხოლო სუპინაცია - გარეთ.

ტერფი სხეულის ფუნდამენტია და მასში არსებული დარღვევები მთელი კონსტრუქციის ცვლილებას იწვევს. ხშირად, თუ პრობლემა ტერფს სცილდება, მის გამომწვევ მიზეზად ამ უკანასკნელს არ მიიჩნევენ. მოსახლეობის 80%-ს აქვს საყრდენ-მამოძრავებელი სისტემის პრობლემები, რომლებიც ტერფის დეფორმაციასთან არის დაკავშირებული.

- ტერფის პრობლემების მოსაგვარებლად ფეხსაცმლის სწორად შერჩევა არ არის საკმარისი - აუცილებელია ინდივიდუალური ღაბაშის (სუპინატორის) გამოყენებაც. რა დანიშნულება აქვს მას?

- რას აკეთებს ღაბაში:

1. უკავია განივი და სიგრძივი თაღები;

2. სიმყარეს მატებს დგომას და სიარულს;

3. აუმჯობესებს სისხლის მიმოქცევას;

4. ამცირებს ხერხემლის, მენჯის, მუხლისა და კოჭ-წვივის სახსრების დატვირთვას;

5. იცავს ხერხემალს პათოლოგიური ცვლილებებისგან;

6. გადაღლისაგან იცავს ტერფს და მთელ ქვედა კიდურს.

ინდივიდუალური ღაბაში უზრუნველყოფს სიარულის კორექციას. შესაბამისად, პრობლემები, რომლებიც ტერფის არასწორი ფუნქციობით არის გამოწვეული, კორეგირდება. ამ გზით შესაძლებელია ისეთი დარღვევების კორეგირება, როგორებიცაა ბრტყელტერფიანობა, მაღალი თაღი, პირველი თითის ვალგუსური დეფორმაცია, ქუსლის დეზი, აქილევსის მყესის სხვადასხვა პათოლოგია, ფასციიტი, სესამოიდიტი. საყურადღებოა ისიც, რომ ზოგიერთი ნოზოლოგიის დროს ტერფის პრობლემების მოგვარება უზრუნველყოფს ძირითადი დაავადების წარმატებით მკურნალობას. ასეთებია დიაბეტური ტერფი, ლიმფოვენური უკმარისობა, მძიმე ფეხის სინდრომი, ართრიტი, შლატერის დაავადება, სკოლიოზი, ოსტეოქონდროზი, სპორტული და პროფესიული დატვირთვა.