ლალი ჩხიკვაძე

სხეულის პოზიტრონემისიური ტომოგრაფია პეტ/კტ (PET/CT) დიაგნოსტიკის რამდენადმე ახალი მეთოდია.

რა არის პეტ/კტ?

პეტ/კტ – სხვადასხვა დაავადების (პირველ რიგში, ონკოლოგიური დაავადებების) დიაგნოსტიკის მეთოდია, რომელიც მოიცავს ქსოვილების სტრუქტურისა (კომპიუტერული ტომოგრაფია, კტ) და მათი ფუნქციის (პოზიტრონემისიური ტომოგრაფია, პეტ) კვლევას. ამგვარად, პეტ/კტ სპეციალისტს აძლევს იმის საშუალებას, რომ დაადგინოს, სად მდებარეობს ქსოვილი, რომლის ფუნქციონირებაშიც აღინიშნება ნორმიდან გადახრა, მაგალითად, სიმსივნე.

როგორ მუშაობს?

ქსოვილებისა და ორგანოების ფუნქციას აფასებენ მათში მიმდინარე ნივთიერებათა ცვლის პროცესის შედეგად. უჯრედებისათვის ყველაზე უნივერსალური (მაგრამ არა ერთადერთი) „საწვავი“ გლუკოზაა. პეტი-ის ჩატარებისას პაციენტის ორგანიზმში შეჰყავთ რადიაქტიური ატომით, მაგალითად, ფთორ-18-ით, მონიშნული გლუკოზის მცირე რაოდენობა. აღნიშნული ნივთიერება გროვდება იმ ქსოვილებში, სადაც აღინიშნება მეტაბოლიზმის მაქსიმალური დონე. სწორედ ეს არის ავთვისებიანი ახალწარმონაქმნის განმასხვავებელი ნიშანი.

რადიოაქტიური ფთორის ატომის ბირთვში ხდება ბეტა-დაშლა: ერთ-ერთი პროტონი გარდაიქმნება ნეიტრონად, უშვებს რა ანტინივთიერების ნაწილაკს – პოზიტრონს. პოზიტრონებს გზაზე ხვდება ელექტრონები – ნივთიერების ნაწილაკები. ელექტრონები და პოზიტრონები შეჯახებისას ერთმანეთს ანადგურებენ. მათი მასა გარდაიქმნება აინშტაინის ცნობილი ფორმულის მც2 შესაბამის ენერგიად, რომელიც ქსოვილს ტოვებს გამა-გამოსხივების სახით. ამ მომენტში ორგანიზმი ხდება სუსტი გამოსხივების წყარო. ამასთან, უფრო აქტიურად ასხივებენ სიმსივნეები, სადაც მეტი პრეპარატი გროვდება. მათი გამა-გამოსხივება რეგისტრირდება ხელსაწყოთი, რომელიც აფასებს სიმსივნისა და მეტასტაზების ადგილმდებარეობას და ზომებს.

პრობლემა ისაა, რომ ყველა სხვა ქსოვილი რჩება პრაქტიკულად „დასხივებული“, რის გამოც, სად არიან ისინი ზუსტად განლაგებული, მხოლოდ პეტ-ის საშუალებით დიდი სიზუსტით ვერ ხერხდება.

ამისათვის, პეტ-სთან ერთად კეთდება კომპიუტერული ტომოგრაფია, რომელიც ახდენს ქსოვილების სტრუქტურის ვიზუალიზაციას მილიმეტრის სიზუსტით, მაგრამ ვერაფერს ამბობს მათ ფუნქციაზე. ზოგჯერ კომპიუტერული ტომოგრაფიისას გამოიყენება საკონტრასტო ნივთიერება. სკანირების შემდეგ პეტ-ისა და კომპიუტერული ტომოგრაფიის შედეგები ხვდება კომპიუტერში, რომელიც ერთმანეთს უთავსებს მათ მოცულობით გამოსახულებას და ექიმს აძლევს ზუსტ ინფორმაციას, თუ სად მდებარეობს შეცვლილი უჯრედები.

რისთვისაა საჭირო ამგვარი სიზუსტე?

ეს აუცილებელია სიმსივნის საწინააღმდეგო ნებისმიერი ტიპის თერაპიის ჩასატარებლად. ქირურგს პეტ/კტ-ს საშალებით ზუსტად ეცოდინება, სად არის ახალწარმონაქმნის და მისი მეტასტაზების საზღვრები, რაც ჯანმრთელი ქსოვილის შეხების გარეშე მათი სრულად მოშორების საშუალებას იძლევა (თუ, რასაკვირველია, სიმსივნე სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან ორგანოებში არაა ჩაზრდილი). რადიოლოგმა შეიძლება დაადგინოს დასხივების ფოკუსირების ადგილი კიბოს უჯრედების გასანადგურებლად და ამით მინიმალური ზიანი მიაყენოს ნორმალურ ქსოვილებს. განმეორებითი პეტ/კტ-ის საშუალებით შესაძლებელია შეფასდეს, რამდენად ეფექტურად შეაჩერა სხივურმა და ქიმიოთერაპიამ კიბოს ზრდა და გავცრცელება და, აუცილებლობის შემთხვევაში, მკურნალობის ტაქტიკა კორექტირდეს.

რამდენად უსაფრთხოა ორგანიზმში შეყვანილი რადიოაქტიური ნივთიერება?

ნებისმიერი კვლევა მაიონიზებელი გამოსხივებით, მათ შორის, რენტგენოგრაფია, გარკვეულ რისკთანაა დაკავშირებული. მთავარია, რომ ეს რისკი იყოს უმნიშვნელო. ამისათვის პეტ-ის ჩასატარებლად იყენებენ ნივთიერებას, რომელიც ორგანიზმიდან მაქსიმალურად სწრაფად გამოიყოფა – რამდენიმე საათში და ვერ ასწრებს ზიანის მიყენებას. ამის შედეგად, სხივური დატვირთვა ორგანიზმზე პეტ-ის დროს უფრო ნაკლებია, ვიდრე რენტგენის გამოსხივება კომპიუტერული ტომოგრაფიისას.

თანამედროვე დიაგნოსტიკური ტექნოლოგიები იქმნება და პრაქტიკაში დაიშვება მხოლოდ იმ პირობით, რომ მათგან მიღებული სარგებელი მნიშვნელოვნად მეტია რისკზე. პეტ/კტ ამ თავალსაზრისით გამონაკლისი არ არის.

როგორ ემზადებიან კვლევისთვის?

პეტ/კტ-ის ჩატარებამდე რამდენიმე საათით ადრე არ შეიძლება საკვებისა და სასმლის (გარდა წყლისა) მიღება და ფიზიკური დატვირთვა. ამან შეიძლება გავლენა მოახდინოს შედეგებზე. კვლევამდე პაციენტმა უნდა მოიხსნას ლითონის ყველა საგანი (სამკაული, საათი, სათვალე, კბილის პროთეზი და ა.შ.). აუცილებელია, ექიმს ეცნობოს არსებული დაავადებების, მიღებული წამლების შესახებ. ქალებმა აუცილებლად უნდა აცნობონ ექიმს შესაძლო ორსულობის შესახებ.

რა დრო სჭირდება კვლევას?

რადიოაქტიური პრეპარატის შეყვანის შემდეგ ის სწრაფად, დაახლოებით ერთ საათში, ნაწილდება ორგანიზმში. ამ დროს არ შეიძლება აქტიური მოძრაობა, რომ აღნიშნული ნივთიერება არ დაგროვდეს კუნთებში. არც საუბარია რეკომენდებული. თავად სკანირების ხანგრძლივობა, როგორც წესი, არ აღემატება 30 წუთს. ამის შემდეგ გარკვეული დრო სჭირდება კომპიუტერულ დამუშავებას და მიღებული შედეგების ინტერპრეტაციას, რაც პაციენტის მონაწილეობას აღარ მოითხოვს.

ახლავს თუ არა კვლევას უსიამოვნო შეგრძნებები?

მტკივნეულ შეგრძნებებს პეტ/კტ არ იწვევს. გარკვეული დისკომფორტის შემქმნელი შეიძლება იყოს დახურულ სივრცეში უმოძრაოდ წოლა, მაგრამ პაციენტების უმრავლესობას ეს ადვილად გადააქვს.

აქვს კი ალტერნატივა პეტ/კტ-ს?

არა. ინფორმაციულობის თვალსაზრისით პეტ/კტ-ს კვლევის არსებული მეთოდები ვერ შეედრება.