რა არის გლიკოზირებული ჰემოგლობინი
რომელიც წარმოიქმნება ჰემოგლობინის არაფერმენტული გლიკოზილირების შედეგად. ჰემოგლობინის გლიკირებული ფორმები წარმოდგენილია HbA1 ფრაქციით (HbA1a+HbA1b+HbA1c), რომელშიც 80% არის ჰემოგლობინი HbA1c.
გლიკირებული ჰემოგლობინის დონის მატება ასახავს ჰიპერგლიკემიას (სისხლში შაქრის მომატებულ კონცენტრციას), რომელიც მოხდა სისხლის წითელი უჯრედის (ერითროციტის) სიცოცხლის ხანგრძლივობის ტოლი დროის განმავლობაში (30-დან 120 დღე-ღამემდე; საშუალოდ 60 დღე-ღამე ერითროციტების უმეტესობისთვის), ე.ი. გლიკირებული ჰემოგლობინი ასახავს გლუკოზის საშუალო დონეს წინა 6-8 კვირის განმავლობაში.
ამჟამად შემოთავაზებული განსაზღვრის მეთოდები ჰემოგლობინის სხვადასხვა ქვეფრაქციებს აღმოაჩენს: ზოგი ზომავს HbA1-ს, ზოგი – HbA1c-ს და სხვები კი – მთლიან (ტოტალურ) გლიკოჰემოგლობინს (GHb).
გლიკოზირებული ჰემოგლობინის შემცველობის წარმოდგენა, ჩვეულებრივ, მიღებულია პროცენტულად პაციენტის მთლიანი ჰემოგლობინის კონცენტრაციიდან. გლიკირებული ჰემოგლობინის შემცველობის შეფასების საცნობარო (რეფერენტული) ინტერვალები, რომლებიც მოცემულია ლიტერატურაში და მოყვანილია სხვადასხვა მწარმოებლის რეაგენტების ნაკრების ინსტრუქციებში, განსხვავდება, ვარირებს მეთოდის ტიპის მიხედვით (იმუნოქიმიური, იონგაცვლის ან აფინურობის ქრომატოგრაფია, მაღალეფექტური თხევადი ქრომატოგრაფია). საერთაშორისო პროფესიული ორგანიზაციების მიერ რეფერენტულ მეთოდად არჩეულია მაღალეფექტური თხევადი ქრომატოგრაფიის მეთოდი.
გლიკოზირებული ჰემოგლობინი (HbA1c)
რა ანალიზია ეს?
გლიკირებულ ჰემოგლობინზე (HbA1c) ანალიზი გამოიყენება სისხლში გლუკოზის დონის შესაფასებლად და მონიტორინგისთვის (გასაკონტროლებლად). ტესტი აჩვენებს სისხლში შაქრის საშუალო დონეს ბოლო 90 დღის განმავლობაში. ყველაზე ხშირად, ეს ტესტი გამოიყენება დიაბეტის დიაგნოსტიკისთვის.
ჰემოგლობინი არის ცილა, რომელიც გვხვდება მხოლოდ სისხლის წითელ უჯრედებში (ერითროციტებში). ფაქტობრივად, სწორედ ჰემოგლობინი აძლევს სისხლს კაშკაშა წითელ ფერს. იმის გამო, რომ სისხლის წითელი უჯრედები – ერითროციტები, საშუალოდ დაახლოებით სამი თვის განმავლობაში ცოცხლობენ, გლიკირებული ჰემოგლობინის ტესტი ასახავს იმ წითელ უჯრედებს, რომლებიც სისხლის ნაკადში ტესტის ჩატარების მომენტში არიან – ამიტომაც ეს ტესტი ემსახურება სისხლში შაქრის კონტროლის საშუალო ინდიკატორს.
ჰემოგლობინის მთავარი ამოცანაა ჟანგბადის გადატანა ფილტვებიდან ორგანიზმის ყველა უჯრედამდე. ჰემოგლობინი ხდება გლიკოზირებული ან „ეწებება“ გლუკოზას სისხლის მიმოქცევიდან. სისხლში გლუკოზის მომატებული დონე აისახება ჰემოგლობინის ცილის ზედაპირზე, რითაც იზრდება გლიკირებული ჰემოგლობინის დონე.
შაქრიანი დიაბეტი არის დაავადებათა ჯგუფი, რომელსაც ახასიათებს ჰიპერგლიკემია, ანუ გლუკოზის მომატებული დონე სისხლში. ჰიპერგლიკემია შეიძლება გამოწვეული იყოს ინსულინის სეკრეციის დარღვევით პანკრეასის ბეტა უჯრედების განადგურების გამო (დიაბეტი ტიპი 1) ან ინსულინის მოქმედების დარღვევით, ან კიდევ ინსულინის სეკრეციისა და ფუნქციის მოშლის კომბინაციით (დიაბეტი ტიპი 2).
ასაკთან ერთად, ორგანიზმში შეიძლება შეიცვალოს გლუკოზის მეტაბოლიზმი, რამაც შეიძლება გავლენა მოახდინოს გლიკოზირებული ჰემოგლობინის დონეზე სისხლის ბიოქიმიური ანალიზისას.
ბავშვობასა და მოზარდობისას, HbA1c დონე, ჩვეულებრივ, მცირდება სხეულის სწრაფი ზრდისა და განვითარების გამო. თუმცა, როდესაც მოზარდები განიცდიან ჰორმონულ ცვლილებებს და იცვლება მათი ცხოვრების წესი, გლიკირებული ჰემოგლობინის კონცენტრაცია ტესტში შეიძლება მერყეობდეს. ზოგადად, ახალგაზრდებს გლუკოზის დონის ბევრად უკეთესი რეგულაცია აქვთ, რაც იწვევს HbA1c-ის შედარებით დაბალ დონეს. თუმცა, ასაკთან ერთად, ისეთმა ფაქტორებმა, როგორებიცაა ფიზიკური აქტივობის დაქვეითება, წონის მომატება და მეტაბოლური ცვლილებები, შეიძლება ხელი შეუწყონ გლიკირებული ჰემოგლობინის დონის უმნიშვნელო მატებას.
ხანდაზმულებს შეიძლება აღენიშნოთ ასაკთან დაკავშირებული ჯანმრთელობის პრობლემები, როგორიცაა, მაგალითად, თირკმლის ფუნქციის დაქვეითება, რამაც შეიძლება გავლენა მოახდინოს HbA1c დონეზე. გარდა ამისა, ხანდაზმულები შეიძლება უფრო მგრძნობიარენი იყვნენ სხვა დაავადებების მიმართ და მათი გლიკირებული ჰემოგლობინის სამიზნე მაჩვენებლები შეიძლება შესაბამისად კორექტირდეს.
რისთვის გამოიყენება კვლევა?
გლიკირებული ჰემოგლობინის ტესტი მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტია დიაბეტის სხვადასხვა ფორმის დიაგნოსტიკასა და მკურნალობაში, მათ შორის დიაბეტი ტიპი 1-ის, დიაბეტი ტიპი 2-ის, პრედიაბეტისა და გესტაციური დიაბეტის. ტესტი პროცენტულად ზომავს სისხლში ჰემოგლობინს, რომელსაც მიერთებული აქვს გლუკოზა და ასახავს სისხლში შაქრის საშუალო დონეს ბოლო ორი-სამი თვის განმავლობაში.
შაქრიანი დიაბეტი ტიპი 2-ისა და პრედიაბეტის დიაგნოზი
გლიკირებული ჰემოგლობინის დონე 6.5% ან უფრო მაღალი, დიაბეტზე მიუთითებს. პრედიაბეტის დროს, HbA1c დონე 5.7%-დან 6.4%-მდეა. მიჩნეულია, რომ ეს მაჩვენებელი მიუთითებს სისხლში შაქრის ნორმაზე მაღალ დონეს, რაც აფრთხილებს დიაბეტი ტიპი 2-ის პოტენციურ პროგრესირებას. პრედიაბეტის ადრეული გამოვლენა ჯანდაცვის სპეციალისტებს საშუალებას აძლევს შეცვალონ პაციენტის ცხოვრების წესი და მიიღონ პრევენციული ზომები დიაბეტის განვითარების რისკის შესამცირებლად.
დიაბეტის მართვის მონიტორინგი
ადამიანებთან, რომლებსაც უკვე დადასტურებული აქვთ შაქრიანი დიაბეტის დიაგნოზი, გლიკირებული ჰემოგლობინის (HbA1c) ანალიზი გამოიყენება სისხლში შაქრის კონტროლისთვის დროთა განმავლობაში. ტესტი, ჩვეულებრივ, ტარდება ყოველ 3-6 თვეში ერთხელ და მიღებული შედეგები ეხმარება ექიმებს მკურნალობის გეგმის ეფექტურობის შეფასებასა და საჭიროების შემთხვევაში, კორექტირებაში. HbA1c-ის დონის შენარჩუნება რეკომენდებულ სამიზნე დიაპაზონში, გადამწყვეტია დიაბეტთან დაკავშირებული გრძელვადიანი გართულებების რისკის შესამცირებლად.
გართულებების რისკის შეფასება
გლიკოზირებული ჰემოგლობინის ანალიზი გულისხმობს არა მხოლოდ სისხლში შაქრის დონის გაზომვას, არამედ გართულებების შეფასებასაც. HbA1c მაღალი დონის ტესტირება ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში ასოცირდება დიაბეტთან დაკავშირებული გართულებების განვითარების რისკთან, ისეთების, როგორიცაა გულ-სისხლძარღვთა დაავადება, თირკმელების პათოლოგია და ნერვული ქსოვილის დაზიანება. HbA1c დონის რეგულარული მონიტორინგი ეხმარება სპეციალისტებს უფრო მაღალი რისკის მქონე პირების იდენტიფიცირებაში და შესაბამისი ინტერვენციების დანიშვნაში გართულებების მინიმიზაციისთვის.
დიაბეტი ტიპი 1-ის მკურნალობა
გლიკირებული ჰემოგლობინის ტესტი გამოიყენება დიაბეტი ტიპი 1-ის მქონე პაციენტებთანაც. ეს ტესტი ეხმარება ექიმებს, შეაფასონ, რამდენად კარგად არეგულირებენ ინსულინოთერაპია და მკურნალობის სხვა მეთოდები სისხლში შაქრის დონეს დროთა განმავლობაში.