ცხვირის ძგიდის გამრუდება - მკურნალი.გე

თინათინ გოცაძე

შესუნთქული ჰაერი ცხვირის ღრუში ტენიანდება, იწმინდება მინარევებისგან, თბება და რეზონირდება, რაც ხმას გარკვეულ ბგერით ელფერს ანიჭებს. ცხვირით არაადეკვატური სუნთქვა სხვადასხვა პათოლოგიური მდგომარეობის აღმოცენებას განაპირობებს. ცხვირით სუნთქვის დარღვევის გამომწვევ დაავადებათა შორის აღსანიშნავია ცხვირის ღრუს სტრუქტურათა ანატომიური დეფორმაცია, მათ შორის – ცხვირის ძგიდის გამრუდება.

ცხვირის ძგიდე ცხვირის ღრუს მთელ სიგრძეზე ორ სიმეტრიულ ნახევრად ყოფს. მასში განარჩევენ განსხვავებული ქსოვილოვანი წარმოშობის ნაწილებს: ცხვირის ძგიდის ძვლოვან, ხრტილოვან და აპკისებრ ნაწილებს. ცხვირის ძგიდესა და ცხვირის ნიჟარებს შორის ცხვირის ღრუს მთელ სიგრძეზე რჩება ვიწრო, მაგრამ ვრცელი გასავალი, ე. წ. ცხვირის საერთო გასავალი, რომელიც ჰაერის ცირკულაციის მნიშვნელოვანი საშუალებაა. ძგიდის გამრუდების დროს აღნიშნული გასავალი მცირდება, რაც მნიშვნელოვნად აფერხებს ცხვირით სუნთქვას.

ცხვირის ძგიდის წინა ნაწილი გამოდის ცხვირის ღრუდან და გარეთა ცხვირის შექმნაში მონაწილეობს. მისი შეგრძნება ადვილია ცხვირის შუა ხაზზე ზემოდან ქვემოთ თითის გატარებისას. ძგიდის ხრტილოვანი ნაწილი ძვლოვანზე რბილი და მოქნილია, შესაბამისად, მისი მიწევ-მოწევა ნებისმიერ მხარეს სურვილისამებრ შეგვიძლია. სწორედ ეს ნაწილი ზიანდება უხშირესად ტრავმების დროს. ბავშვებთან ცხვირის ძგიდე დაახლოებით 10 წლისთვის ფორმირდება.

სადღეისოდ დადგენილია, რომ ადამიანთა მხოლოდ 5 %-ს აღენიშნება ცხვირის სწორი ძგიდე. უმეტესობასთან შეინიშნება სხვადასხვა სახის გამრუდება. ძირითადად ცხვირის ძგიდე შუა ხაზიდან მარცხნივ ან მარჯვნივ იხრება, თუმცა არსებობს ცხვირის ძგიდის გამრუდების სხვა ვარიანტებიც, ე. წ. ქედის ან წვეტის სახით.

რატომ ვითარდება ცხვირის ძგიდის გამრუდება

გამომწვევი მიზეზების მიხედვით, ცხვირის ძგიდის გამრუდება სამი სახისაა – ფიზიოლოგიური, ტრავმული და კომპენსატორული.

ფიზიოლოგიური გამრუდება – ორგანიზმის ზრდა-განვითარების პროცესში ხდება. მისი მიზეზი ძგიდის განსხვავებული ქსოვილოვანი ნაწილების (ძვლოვანი და ხრტილოვანი სტრუქტურების) არათანაბარი განვითარებაა. ასეთ დროს ძვლოვანი ან ხრტილოვანი ნაწილის სრულყოფა-ჩამოყალიბება ჩამორჩება მეორისას და ძგიდე გამრუდებას განიცდის. ამ დროს უხშირესად ცხვირის მთელი ძგიდეა გამრუდებული, უფრო კონკრეტულად, ერთ მხარესაა ცდომილი ან ქედისა თუ წვეტის სახით სახეცვლილი.

ტრავმული გამრუდება – მექანიკური დაზიანებით აღმოცენდება და შეიძლება სხვადასხვაგვარი იყოს. ამ სახის გამრუდება ხშირად ცხვირის ძვლების მოტეხილობასთანაა შეუღლებული. ბავშვებთან ცხვირის ძგიდე შეიძლება დაბადების პროცესშიც კი გამრუდდეს, რადგან დაბადების მომენტში შესაძლოა ბავშვს ცხვირის ძგიდის ხრტილოვანი ნაწილი ამოუვარდეს. სახის ქალას ზრდა-განვითარების პროცესში ცხვირის უმნიშვნელო ტრავმამაც შეიძლება გამოიწვიოს ძგიდის გამრუდება და შემდგომ აუცილებელი გახდეს ოპერაციული ჩარევა.

კომპენსატორული გამრუდება – ცხვირის ღრუს შემადგენელი ნაწილების ანატომიურ ცვლილება-დარღვევებს უკავშირდება. ცხვირის ღრუს გვერდით კედლებზე განსაკუთრებული წარმონაქმნები – ცხვირის ნიჟარებია, რომლებმაც, ძგიდის მსგავსად, ზრდა-ჩამოყალიბების პროცესში შესაძლოა სხვადასხვა ფორმა მიიღონ. ხშირად შეინიშნება ცხვირის ნიჟარების გადიდება (ჰიპერტროფია). ასეთ დროს ისინი მუდმივად ეხება ცხვირის ძგიდეს. შეხების ადგილას კი დროთა განმავლობაში კომპენსატორულად ცხვირის ძგიდე მრუდდება. გადიდებული ნიჟარის მხრიდან ძგიდეზე ჩაღრმავება ვითარდება, საპირისპირო მხარეს კი – გამობურცულობა ან ქედისმაგვარი გამოდრეკა. ასეთი სახის გამრუდება შეიძლება ცხვირის ღრუს პოლიპების დროსაც გამოვლინდეს, ვაზომოტორული რინიტის ან ცხვირის ღრუში უცხო სხეულის არსებობისას განვითარდეს, იმ განსხვავებით, რომ ძგიდის გამრუდების მიზეზი ასეთ დროს მისი სხვა წარმონაქმნთან ან სხეულთან შეხებაა.

ცხვირის ძგიდის გამრუდებისას გამოხატული სიმპტომები

• ცხვირით სუნთქვის გაძნელება – შეიძლება გამოხატული იყოს მსუბუქად ან დარღვეული იყოს სრულად. ძგიდის ცალმხრივად გამრუდებისას სუნთქვის გაძნელება ცხვირის მარჯვენა ან მარცხენა ნახევარშია გამოხატული. პაციენტებს ხშირად უკვირთ ცხვირის ძგიდის გამრუდების შესახებ ინფორმაციის გაგება და გაოცებულნი ეუბნებიან ოტორინოლარინგოლოგს (ყელ-ყურ-ცხვირის ექიმს), რომ ცხვირით სუნთქვა არ უჭირთ. ეს არ არის გასაკვირი, რადგან ცხვირის ძგიდის გამრუდების დროს ორგანიზმი ადაპტირდება და ცხვირის ღრუ ამ ნაკლოვანებას სხვა სტრუქტურათა ხარჯზე ავსებს. თუმცა, როგორც სპეციალისტები აღნიშნავენ, ასეთი კომპენსაცია დიდხანს არ გრძელდება და რაღაც ეტაპზე აღნიშნული მექანიზმი იშლება. ამის შედეგია ის, რომ ცხვირით სუნთქვის გაძნელება გამრუდებული ძგიდის მქონე ადამიანს შესაძლოა ასაკში დაეწყოს, მაშინ, როცა ორგანიზმის კომპენსატორული მექანიზმები უფრო მეტად იფიტება. ისიც საყურადღებოა, რომ დიდი ცხვირის ღრუს მქონე პირებს ძგიდის გამოხატული გამრუდების დროსაც კი არ აღენიშნებათ სუნთქვის დარღვევა. ერთი სიტყვით, თუ ადამიანს არ უჭირს ცხვირით სუნთქვა, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ მას ცხვირის ღრუში იდეალური ძგიდე აქვს;
• ხვრინვა – აღმოცენდება ცხვირით სუნთქვის დარღვევის გამო;
• ცხვირის ღრუს სიმშრალე – შესაძლოა ცხვირიდან სისხლდენებიც;
• ცხვირის დანამატი წიაღების ანთება (სინუსიტები) – ცხვირით სუნთქვის გაძნელების დროს დანამატი წიაღების ვენტილაცია ირღვევა, ამიტომ წიაღების ლორწოვანის სეკრეტი სრულად ვერ გამოიდევნება, გუბდება და ინფექციის განვითარებისათვის ხელსაყრელ პირობებს ქმნის;
• რინიტი – ცხვირის ღრუს ლორწოვანი გარსის ანთება.

ამ ძირითადი სიმპტომების არსებობისას საეჭვოა ცხვირის ძგიდის გამრუდება. პათოლოგიის შედეგები თავის მხრივ სხვადასხვაგვარია. ცხვირით სუნთქვის დარღვევამ შესაძლოა გამოიწვიოს სისხლის ცვლილება, სისხლძარღვთა და სასქესო სისტემების მხრივ დარღვევები, ორგანიზმის მიდრეკილება და განწყობა სხვადასხვა ინფექციისადმი, რადგან სწორ სუნთქვასა და იმუნურ სტატუსს შორის უშუალო კავშირია.

როგორ მკურნალობენ ცხვირის ძგიდის გამრუდებას

მკურნალობა მხოლოდ ქირურგიულია. ოპერაცია პლასტიკურ ჩარევებს განეკუთვნება და ცხვირიდან მიდგომით, ანუ ენდონაზალურად წარმოებს. ოპერაციის მიზანი გამრუდებული ძგიდის გასწორება-მოდელირებაა. ოპერაციას სეპტოპლასტიკა ჰქვია.