რა უშლის ხელს გულის კუნთის რეგულარულ შეკუმშვას
შესაძლოა დაირღვეს სასიცოცხლო მნიშვნელობის ორგანოების - თავის ტვინის, გულის - სისხლის მიმოქცევა. დღეს ასეთ მძიმე არითმიებსაც კი უმეტესად წარმატებით მკურნალობენ არა მარტო მედიკამენტებით, არამედ ოპერაციული (მცირეინვაზიური) ჩარევითაც, რომლის შედეგად არითმიით დაავადებული მრავალი ადამიანი სრულფასოვან ცხოვრებასა და მოღვაწეობას განაგრძობს.
როგორ ვითარდება არითმია? ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად უნდა გავიგოთ, როგორია გულის ელექტრული სისტემის აგებულება. გულის შეკუმშვათა სიხშირესა და რეგულარობას გულის ელექტრული სისტემა აკონტროლებს. მარჯვენა წინაგულში მდებარეობს სინუსის კვანძი - იმ უჯრედების ერთობლიობა, რომლებიც ელექტრულ იმპულსს წარმოქმნიან. ჯანმრთელი ადამიანის სინუსის კვანძში რეგულარულად, რიტმულად წარმოიქმნება წუთში 60-დან 100-მდე ელექტრული იმპულსი. თავდაპირველად იმპულსი წინაგულებს მოიცავს, შედეგად წინაგულები იკუმშება და სისხლი პარკუჭებში გადაიტყორცნება, იქიდან კი მიემართება ქვემოთ, ატრიოვენტრიკულური (წინაგულ-პარკუჭოვანი) კვანძისაკენ, რომელიც წინაგულსა და პარკუჭს შორის მდებარეობს. ატრიოვენრტიკულური კვანძიდან იმპულსი ჰისის კონაში ვრცელდება, მისი ორი ფეხით ორივე პარკუჭს მოიცავს და პარკუჭების შეკუმშვას იწვევს, რის წყალობითაც სისხლი აორტასა და ფილტვის არტერიაში გადაიტყორცნება და მთელ ორგანიზმს მიეწოდება. ასე ვრცელდება ელექტრული სიგნალი გულის გამტარი სისტემით მთელ გულში. ეს პროცესი ავტომატურად, რეგულარულად მეორდება ადამიანის მთელი სიცოცხლის განმავლობაში. ჩვენ მიერ დასახელებული სტრუქტურების ნებისმიერ ადგილას აღმოცენებული დარღვევა შეიძლება არითმიის მიზეზად იქცეს.
რა იწვევს არითმიას
არითმია მაშინ ვითარდება, როცა გულის შეკუმშვათა გამომწვევი ელექტრული იმპულსის წარმოქმნა ფერხდება ან იბლოკება, ეს კი მაშინ ხდება, როცა ელექტრული იმპულსის წარმომქმნელი უჯრედები სათანადოდ ვერ მუშაობენ ან თვით იმპულსი ამა თუ იმ პათოლოგიის გამო გულში ვერ ვრცელდება. არითმია მაშინაც შეიძლება აღმოცენდეს, როცა ელექტრული იმპულსების წარმოქმნა სინუსის კვანძთან ერთად ან მის ნაცვლად იწყება გულის სხვა უბანშიც - ექტოპიურად. ამ დროს გული ექტოპიურ იმპულსზე რეაგირებს და არა ნორმალურზე. შეგვიძლია დავასახელოთ მიზეზები, რომლებიც იმპულსის წარმოქმნის ასეთ ცვლილებას იწვევს:
- თამბაქოს წევა;
- ალკოჰოლის ჭარბი მიღება;
- ზოგიერთი მედიკამენტი (კოკაინი, ამფეტამინი, გაციებისას რეკომენდებული საშუალებები და სხვა);
- კოფეინიანი სასმელების (ყავა, ჩაი, კოლა) ჭარბი მიღება;
- ემოციური სტრესი, მრისხანება, რომლის გავლენით გული ჭარბი დატვირთვის პირობებში მუშაობს, იმატებს სისხლის წნევა, სისხლში გამოიყოფა სტრესული ჰორმონები, მაგალითად, ადრენალინი.
განასკუთრებული ყურადღება კი იმ მდგომარეობას უნდა მიექცეს, როცა გულის იშემიური დაავადების, მაღალი არტერიული წნევის, კარდიომიოპათიის ან გულის უკმარისობის დროს ზიანდება გულის კუნთი და მისი გამტარი სისტემა და არითმიაც სწორედ ამის გამო აღმოცენდება. გარდა ჩამოთვლილი შემთხვევებისა, არითმია ხშირად აღმოცენდება გულის მანკის, ფარისებრი ჯირკვლის დაავადების, მწვავე რევმატიზმის დროსაც. ამ შემთხვევაში გულის კუნთში აღმოცენებული ცვლილებები, მისი ჰიპერტროფია ან ელასტიკურობის დაქვეითება არღვევს ელექტრული იმპულსის გავრცელებას. არის შემთხვევები, როცა პაციენტს აქვს გულის გამტარი სისტემის ანომალია - დამატებითი გამტარი გზა. ეს მდგომარეობა ვოლფ-პარკინსონ-უაიტის სინდრომის სახელით არის ცნობილი და პაროქსიზმული ტაქიკარდიის - გულის რიტმის უეცარი მკვეთრი გახშირების - შეტევები ახასიათებს. ამ დროს შეკუმშვათა სიხშირე წუთში 140-ს აღემატება. ზოგჯერ პულსის დათვლა შეუძლებელიც კია. არის ისეთი შემთხვევებიც, როცა არითმიის მიზეზს ვერ ადგენენ.
ვის ემართება არითმია
მძიმე არითმიები უმეტესად 60 წლის შემდეგ გვხვდება. მიზეზი მარტივია: ამ ასაკის პირებს შორის ხშირია გულის ის დაავადებები, რომლებიც რიტმის დარღვევას იწვევს, უფრო ხშირად ვლინდება არითმიის გამომწვევ მედიკამენტთა გვერდითი ეფექტიც. ვოლფ-პარკინსონ-უაიტის სინდრომთან დაკავშირებული არითმია კი ახალგაზრდებს შორისაც ხშირია.
არითმიის ტიპები
არსებობს გულის რიტმის დარღვევის მრავალი ტიპი. ყველაზე გავრცელებული და საინტერესოა:
- ექსტრასისტოლური არითმია;
- წინაგულოვანი არითმიები;
- პარკუჭოვანი არითმიები;
- ბრადიარითმიები.
ექსტრასისტოლური არითმია არითმიის ყველაზე გავრცელებული ტიპია. მას ადამიანი შეიგრძნობს როგორც `გულის შეფრთხიალებას~, ძლერ დარტყმას. თუ ადამიანი ახალგაზრდა და ჯანმრთელია, არითმია განსაკუთრებულ ჩარევას არ მოითხოვს. ექსტრასისტოლის მიზეზია აღგზნების იმპულსის ფორმირება არა სინუსის კვანძში, არამედ სხვაგან - ექტოპიურ კერაში. ასეთი კერა შეიძლება მდებარეობდეს წინაგულში, ატრიოვენტრიკულურ კვანძში ან პარკუჭში. შესაბამისად, ექსტრასისტოლასაც წინაგულოვანს, ატრიოვენტრიკულურკვანძოვანს ან პარკუჭოვანს უწოდებენ. როცა გული პარკუჭოვანი ექსტრასისტოლის დროს იკუმშება, ის ვეღარ რეაგირებს სინუსის კვანძში წარმოქმნილ ნორმულ იმპულსზე და მომდევნო იმპულსის წარმოქმნა-გავრცელებამდე შეკუმშვას ვეღარ ასწრებს. სწორედ ამ მექანიზმით არის განპირობებული, რომ ზოგჯერ ადამიანი პულსის თვლისას `გამოვარდნას~ შეიგრძნობს. არის შემთხვევები, როცა ასეთი გამოვარდნა იგრძნობა ყოველი მეორე, მესამე პულსური ტალღის შემდეგ. წინაგულოვან არითმიათა შორის უნდა დავასახელოთ წინაგულთა ფიბრილაცია ანუ მოციმციმე არითმია და თრთოლა, პაროქსიზმული ტაქიკარდია, ვოლფ-პარკინსონ-უაიტის სინდრომი. წინაგულთა ფიბრილაციის ანუ მოციმციმე არითმიის დროს იმპულსი წარმოიქმნება არა სინუსის კვანძში, არამედ წინაგულის რომელიმე უბანში და ანომალიურად ვრცელდება. შედეგად წინაგულის კუნთის ცაკლეულო ბოჭკოები არაკოორდინირებულად, საკმაოდ სწრაფად იკუმშება. იმპულსების წარმოქმნის სიხშირე მაღალია, წუთში 300-ს აღწევს. პარკუჭებამდე ამ იმპულსთა მხოლოდ ნაწილი მიდის. მოციმციმე არითმიის დროს გულის შეკუმშვათა სიხშირე ზოგჯერ მკვეთრად იზრდება. მართალია, არითმიის ეს ტიპი სიცოცხლისათვის საშიში არ არის, მაგრამ ხშირად მნიშვნელოვნად აუარესებს პარკუჭში სისხლის გადატყორცნას, იწვევს გულის უკმარისობას. გარდა ამისა, ხშირია წინაგულში თრომბის ფორმირება, მისი მოწყვეტისა და თავის ტვინის სისხლძარღვების დახშობის შედეგად ინსულტის აღმოცენება. ამის გამო მოციმციმე არითმიის დროს პროფილაქტიკის მიზნით ინიშნება სისხლის შედედების საწინააღმდეგო პრეპარატები. ბრადიარითმია არის გულის რიტმის ისეთი გაიშვიათება, როცა პულსი წუთში 60-ზე ნაკლებია. მისი მიზეზი შეიძლება იყოს გულის დაავადება, ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციის დაქვეითება, ელექტროლიტების დისბალანსი, ზოგიერთი მედიკამენტი. განსაკუთრებით საყურადღებოა მდგომარეობა, როცა ბრადიკარდია დაკავშირებულია წინაგულ-პარკუჭოვანი გამტარობის დარღვევასთან - ატრიოვენტრიკულურ ბლოკადასთან. გამტარობის დარღვევა გამოწვეულია გულის კუნთის დაზიანებით ზემოთ ჩამოთვლილი დაავადებების დროს. სრული ატრიოვენტრიკულური ბლოკადის შემთხვევაში, როცა წყდება იმპულსების გატარება წინაგულიდან პარკუჭისკენ და გულის შეკუმშვათა სიხშირე მკვეთრად მცირდება, აუცილებელი ხდება გულის რიტმის წამყვანის იმპლანტაცია (ჩანერგვა) ქირურგიული გზით.
როგორ მოვიქცეთ არითმიის შემთხვევაში
- აუცილებელია ექიმთან მისვლა, რათა გაირკვეს, გულის დაავადების გამოვლინება ხომ არ არის არითმია.
- თავი უნდა ვარიდოთ არითმიის გამომწვევი ფაქტორების ზემოქმედებას.