ნანა ხუცაიძე

ეგებ გამარკვიოთ, რისი ბრალი შეიძლება იყოს ეს და რით დავეხმარო.

მუცლის ტკივილი უამრავი დაავადების სიმპტომია. ამ არეში არაერთი ორგანო, ქსოვილი, სტრუქტურაა განთავსებული. ნებისმიერი მათგანის მწყობრიდან გამოსვლა ტკივილს იწვევს.

დიდი ყურადღება უნდა მიექცეს მუცლის მოულოდნელ, მკვეთრ ტკივილს, რადგან იგი შესაძლოა გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების აუცილებლობის მანიშნებელი პირველი სიმპტომი იყოს. მუცლის ღრუში მდებარე ბევრი ორგანო ღრუა. მაგალითად, კუჭი, ნაწლავები, ნაღვლის ბუშტი. თუ ერთ-ერთი მათგანი მწყობრიდან გამოვიდა, კერძოდ, დაიხშო ან გასკდა (ამას მოჰყვება უცაბედი ძლიერი ტკივილი), ადამიანის სიცოცხლეს საფრთხე დაემუქრება.

თუ მოულოდნელად აღმოცენებული მკვეთრი ტკივილი ნახევარ საათზე მეტხანს გაგრძელდა, ყოველ მიზეზგარეშე უნდა გამოიძახოთ სასწრაფო სამედიცინო დახმარების ბრიგადა ან თავად წახვიდეთ საავადმყოფოში, სადაც ჩატარდება გამოკვლევა და იმის მიხედვით, დამნაშავეა თუ არა ტკივილში მწვავე ქირურგიული პათოლოგია, დაისახება შემდგომი მოქმედების გეგმა.

ხაზგასმით უნდა ითქვას, რომ ექიმის ჩარევისა და სათანადო გამოკვლევების გარეშე მუცლის ტკივილის დადგენა შეუძლებელია. გახსოვდეთ, მიზეზი შეიძლება იყოს მწვავე ქირურგიული დაავადება, რომელიც დაუყოვნებლივ სამედიცინო ჩარევას მოითხოვს - სხვაგვარად შედეგი სავალალო იქნება.

იმის გასარკვევად, რას ნიშნავს მუცლის ტკივილი ან რამ შეიძლება გამოიწვიოს იგი, უნდა იცოდეთ, სად რა ორგანო მდებარეობს.

პირობითად მუცელი ოთხ კვადრატად (სეგმენტად) იყოფა: მარჯვენა ზედა (ე.წ. მარჯვენა ფერდქვეშა არე); მარცხენა ზედა (ე.წ. მარცხენა ფერდქვეშა არე); მარჯვენა ქვედა და მარცხენა ქვედა კვადრატებად.

ამა თუ იმ სეგმენტში ლოკალიზებული ტკივილი შეიძლება გამოწვეული იყოს აქ მდებარე ორგანოების პათოლოგიით, მაგრამ გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ ტკივილს ახასიათებს ირადიაცია (გადაცემა). მაგალითად, მარცხნივ მდებარე ორგანოს პათოლოგიის შედეგად აღმოცენებული ტკივილი შეიძლება მარჯვენა მხარეს გამოვლინდეს ან ზურგში გადაეცეს და ა.შ. მუცლის ტკივილის მრავალფეროვან ეტიოლოგიაზე მეტყველებს ისიც, რომ სტენოკარდიული შეტევა ზოგჯერ მუცლის ტკივილითა და დისკომფორტით ვლინდება, კუჭის წყლული კი - გულის არეში ტკივილით.

ახლა უშუალოდ წერილში მოხსენიებულ პრობლემაზე, ანუ მარჯვენა ფერდქვეშა არეში ტკივილზე გესაუბრებით. მუცლის ზედა მარჯვენა კვადრატში მდებარეობს ღვიძლი, ნაღვლის ბუშტი, ნაწლავის ნაწილი, კუჭქვეშა ჯირკვალი, დიაფრაგმის მარჯვენა ნაწილი. ამ ორგანოების დაავადება ან ტრავმა იწვევს მარჯვენა ფერდქვეშა არის ტკივილს, რომლის სიძლიერე და ინტენსივობა დამოკიდებულია იმაზე, სად და რა ხდება.

• ღვიძლი - უნივერსალური ბიოქომიური ლაბორატორია

მუცლის ზედა მარჯვენა სეგმენტში ტკივილი შეიძლება აღმოცენდეს ღვიძლში ანთებითი პროცესების დროს (ჰეპატიტი). ეს ტკივილი ძირითადად ყრუა. ბევრმა არ იცის, რომ ღვიძლი პარენქიმული ორგანოა და ტკივილი არ ახასიათებს. ალბათ გაგიკვირდებათ და იკითხავთ, რატომ ახლავს ტკივილი ღვიძლის პათოლოგიებს. პასუხად გეტყვით, რომ ამ ორგანოში მიმდინარე ანთებით პროცესებს თან ახლავს მისი გადიდება, გადიდების შედეგად იჭიმება ღვიძლის კაფსულა და ტკივილსაც ეს იწვევს. იმავეს თქმა შეიძლება ნებისმიერ პარენქიმულ ორგანოზე.

ასე რომ, როცა ესა თუ ის პარენქიმული ორგანო დაზიანებულია და მას ტკივილი ახლავს, ე.ი.ის გადიდებულია და კაფსულა აქვს დაჭიმული.

ახლა დავუბრუნდეთ ჰეპატიტებს. ღვიძლზე მოიერიშე ინფექციური აგენტი ყველაზე ხშირად ვირუსია. აქედან მომდინარეობს დაავადების სახელწოდებაც - ვირუსული ჰეპატიტი. მისი სამი ძირითადი ტიპი არსებობს: A, B და C ჩვეულებრივ, ადამიანები A ჰეპატიტით მას შემდეგ ავადდებიან, რაც გადაყლაპავენ ინფიცირებულ საკვებს ან წყალს.

B ჰეპატიტი ჰომოსექსუალებს, ნარკომანებსა და მათთან ახლო კონტაქტში მყოფ პირებს შორისაა გავრცელებული, ასევე ინფიცირებული სამედიცინო ხელსაწყოთი ან სისხლის გადასხმითაც ვრცელდება.

C ჰეპატიტი ყველაზე ხშირად გადაედება ინფიცირებული სისხლისა და მისი პროდუქტების გადასხმით, დაბინძურებული სამედიცინო იარაღებით.

ადამიანის ღვიძლი, გარდა ვირუსისა, შეიძლება სხვადასხვა ქიმიურმა აგენტმა ან რომელიმე ტოქსიკური ბუნების პრეპარატმაც დააზიანოს. ამ დროს ყალიბდება ე.წ. ტოქსიკური ჰეპატიტი. ღვიძლისთვის ყველაზე საშიში შხამი ალკოჰოლია. ალკოჰოლური სასმელების რეგულარული მიღება ალკოჰოლურ ჰეპატიტს იწვევს.

ღვიძლი შეიძლება დაზიანდეს ღვიძლის უკმარისობის გამოც - როდესაც გულის კუნთი ცუდად გადატუმბავს სისხლს, მისი ნაწილი გუბდება ფილტვებში და აღმოცენდება სუნთქვის უკმარისობა, ნაწილი კი გუბდება ღვიძლში, წელავს მას და იწვევს ტკივილს. ასე რომ, სანამ ქრონიკული ჰეპატიტი ან ციროზი ჩამოგიყალიბდებათ, მიმართეთ ექიმს. გახსოვდეთ, ადრე დაწყებული მკურნალობა უფრო ეფექტურიცაა და უფრო იაფიც!

---

• ნაღვლის ბუშტი - ნაღვლის რეზერვუარი

მარჯვენა ფერდქვეშა არეში ტკივილი შესაძლოა დაკავშირებული იყოს ნაღვლის ბუშტთან. ნაღვლის წვენი (ნაღველი) ადამიანის ორგანიზმში მეტად მნიშვნელოვან ფუნქციას ასრულებს. იგი გამომუშავდება ღვიძლში და საჭმლის მონელებას უწყობს ხელს. ჭარბად დარჩენილი ნაღველი კი რეზერვუარში - ნაღვლის ბუშტში ინახება. თუ ადამიანმა ცხიმიანი საკვები ჭარბად მიირთვა, მის ათვისებას ბევრი ნაღველი დასჭირდება, ამიტომ ნაღვლის ბუშტი თავის შიგთავსს ნაწლავში გადაისვრის.

ინფექცია, ღვიძლის ფუნქციის არასრულფასოვნება და ნაღვლის ბუშტის კენჭი ხშირად იწვევს ტკივილს მუცლის ზედა მარჯვენა კვადრატში. ნაღვლის ბუშტის პათოლოგიებით განპირობებული ტკივილი შესაძლოა იყოს ყრუ და რამდენადმე მცირდებოდეს პირღებინების ან საკვების მიღების შემდეგ (ნაღვლის ბუშტის დაცლის გამო) და შეტევითი ხასიათიც ჰქონდეს (კენჭების დროს).

• კუჭი და თორმეტგოჯა ნაწლავი

კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის პათოლოგიამაც შეიძლება გამოიწვიოს ტკივილი მუცლის ზედა მარჯვენა მეოთხედში, თუმცა ასეთი ტკივილი უმთავრესად ეპიგასტრიუმის არეში ლოკალიზდება და ირადიაციას განიცდის მარჯვნივ, მარცხნივ ან ზურგში. ტკივილთან ერთად თავს იჩენს სხვა სიმპტომებიც. მაგალითად, გულისრევის შეგრძნება, ბოყინი, დისკომფორტი და სიმძიმე მუცელში, შებერილობა, ღებინება და სხვა.

კუჭისმიერი ტკივილი მუდმივიც შეიძლება იყოს და პერიოდულიც. მუდმივი ტკივილი უწყვეტად გრძელდება დღეების, კვირებისა და თვეების განმავლობაში, ხან ძლიერდება, ხან შედარებით სუსტი ხდება და დამოკიდებულია საჭმლით კუჭის გადავსებაზე. ასეთი ტკვილი ახასიათებს წყლულოვან დაავადებას (კუჭის და თორმეტგოჯა ნაწლავის) და კუჭის კიბოს.

პერიოდული ტკივილი აღმოცენდება კუჭის მჟავე წვენით წყლულის ზედაპირის გაღიზიანების გამო, პილორუსის, კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის სპაზმის შედეგად.

დიაგნოსტიკისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს ტკივილის აღმოცენების დროს. მაგალითად, საჭმლის მიღებიდან ნახევარი ან 2-3 საათის შემდეგ თავჩენილი ტკივილი ახასიათებს კუჭის წყლულს, ღამის (მშიერ კუჭზე) ტკივილის მიზეზი კი ხშირად თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულია. ასეთი ტკივილი გაივლის საკვების მიღების შემდეგ.

• კუჭუკანა ჯირკვალი - პანკრეასი

მუცელში კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ორგანო მდებარეობს. ეს არის კუჭუკანა ჯირკვალი - პანკრეასი. ის მუცელში ღრმად მდებარეობს და საჭმლის მომნელებელ ფერმენტებს, წვენსა და ინსულინს გამოიმუშავებს. პანკრეასი მუცელში მარჯვნიდან მარცხნივაა გადაჭიმული. მისი თავი მუცლის ზედა მარჯვენა კვადრატში მდებარეობს, სხეული - მუცლის თეთრ ხაზთან, კუდი კი - მუცლის ზედა მარცხენა კვადრატში.

პანკრეასული ხასიათის ტკივილის ყველაზე ხშირი მიზეზია ამ ორგანოს ანთება (ე.წ. პანკრეატიტი), რომლისადმი განსაკუთრებით არიან მიდრეკილნი ქრონიკული ალკოჰოლიზმითა და ნაღვლის ბუშტის პათოლოგიებით დაავადებულები.

მწვავე პანკრეატიტის შეტევას რამდენიმე თავისებურება ახასიათებს: ძალიან მტკივნეულია, თან ახლავს გულისრევა, ღებინება და ცივი ოფლის უხვი დენა. ტკივილი ზურგშიც გადაეცემა. ტკივილის შეგრძნება ძლიერდება წოლისას, ხოლო ჯდომისას, წინ გადახრისას ავადმყოფი შვებას გრძნობს.

პანკრეატიტის დიაგნოზი უნდა დადასტურდეს ლაბორატორიული ანალიზებით (განისაზღვროს დაზიანებული ჯირკვლის მიერ გამომუშავებული ზოგიერთი ფერმენტის რაოდენობა).

• თირკმელი

ტკივილი მარჯვენა ფერდქვეშა არეში ზოგჯერ თირკმლის პათოლოგიითაც არის გამოწვეული. ადამიანს აქვს ორი, მუცლის მარჯვენა და მარცხენა კიდეებთან განლაგებული თირკმელი. ტკივილი აღმოცენდება იმ მხარეს, რომელ მხარესაც მდებარეობს დაზიანებული თირკმელი. თუ მარჯვენა თირკმელია ინფიცირებული, მასში ჩირქგროვაა, აბსცესი ან კენჭი, ტკივილი შესაძლოა აღმოცენდეს მუცლის ზედა მარჯვენა კვადრატში და ამავე მხარეს ზურგში.

თუ თირკმელში არსებული საშუალო ზომის ქვა დაიძრა და შარსადენში აღმოჩნდა, ტკივილი ტალღისებურად ვრცელდება, ის ძლიერია და ხშირად გადაეცემა საზარდულში, სათესლე ჯირკვალში.

ზემოთქმულიდან ალბათ იმ დასკვნას გამოიტანდით, რომ ექიმის ჩარევის გარეშე დიაგნოზის დასმა შეუძლებელია. აქედან გამომდინარე, არც თვითმკურნალობა იქნება ეფექტური (შესაძლოა, კიდეც გავნოთ) - თუ ზუსტად არ იცი რა გჭირს, როგორ იმკურნალებ?