თინათინ გოცაძე

ჩაის ოდესღაც ოქროზე მეტად აფასებდნენ. მის გამო ომობდნენ. მისი წყალობით იმპერიები აღიმართა და დაეცა. მეფეებს ჩაი საჩუქრად მიჰქონდათ, წმინდანები კი მას მედიტაციისთვის იყენებდნენ.

დღეს ადამიანების უმეტესობა ჩაის ჩვეულებრივ პროდუქტად მიიჩნევს, მნიშვნელობას არ ანიჭებს მის ხარისხს და უგულებელყოფს მისი გამოყენების მრავალსაუკუნოვან გამოცდილებასა და ისტორიას.

სწორედ ამის გამოსასწორებლად, ბრიტანულმა კომპანიამ, თეას Newby, ექსპერტებთან ერთად, მოამზადა მომხიბლავი ექსკურსია ჩაის ისტორიაში. მათ ნაშრომში საუბარია იმაზე, თუ როდის გამოჩნდა სასმელი დასავლეთში და როგორ აცოცხლებს Newby ჩაის წარსულის ტრადიციებს.

როგორ გახდა ჩაი ევროპაში ხალხური სასმელი და რატომ დაიწყო ყველამ შავი ჯიშების დალევა როდესაც პირველმა ვაჭრებმა ჩაი ჩინეთიდან ევროპაში ჩამოიტანეს, მხოლოდ ყველაზე მდიდარ და კეთილშობილ ადამიანებს შეეძლოთ მისი შეძენა. ამიტომ, ის სწრაფად გახდა ნამდვილი საგანძური, ძვირფასი ქვებისა და ოქროს ტოლფასი. არისტოკრატები და დიდებულები ჩაის სეიფებშიც კი ინახავდნენ და მეტი უსაფრთხოებისთვის გასაღებს კისერზე ატარებდნენ.

ითვლება, რომ ჩაი პირველად დასავლეთ ევროპაში პორტუგალიის გავლით შემოვიდა. მე-16 საუკუნეში ქვეყანამ დაიწყო ფოთლების შემოტანა საზღვარგარეთიდან და მცენარის მოყვანა თავის კოლონიებში, მოგვიანებით კი ევროპაში თავისი პლანტაციები გააშენა. დროთა განმავლობაში ჩაი ხელმისაწვდომი გახდა ჩვეულებრივი ადამიანებისთვის, შეიძინა ხალხური სასმელის სტატუსი და გავლენა მოახდინა ცხოვრების ყველა სფეროზე, მათ შორის ჭურჭლის ფორმასა და გარეგნობაზეც. მაგალითად, ჩაის გულისთვის დიდ ბრიტანეთში ისწავლეს ფაიფურის დამზადება და დანერგეს სახელურებიანი ჭიქების, ანუ ფინჯნების მოდა. ტრადიციულ ჩინურ ჭურჭელში ასეთი სახის სასმისები არ იყო, ევროპელებს კი გლუვი თასები, იგივე ფიალები, მოუხერხებლად მიაჩნდათ.

თავიდან ჩაი საკმაოდ მაღალი ხარისხისა იყო. ძირითადად, ეს იყო ჩინური, ხელით მოკრეფილი და წარმოებული, მწვანე ჩაი. ის მეტად ძვირი ღირდა და არამომგებიანი იყო. ამიტომ ინდოეთის ექსპანსიის შემდეგ, დიდი ბრიტანეთი თანდათან შავ ჩაიზე გადავიდა. ის უფრო იაფი იყო და უკეთ ინახებოდა საზღვაო გადაზიდვისას.

რატომ გაუარესდა ჩაის ხარისხი და როგორი უნდა იყოს კარგი სასმელი

ჩაის ხარისხმა კლება დაიწყო დიდი ბრიტანეთის საქმიანობის გამო. მე-19 საუკუნეში იმპერია იყო მთავარი ინდუსტრიული ცენტრი და ცდილობდა ინდოეთში ჩაის წარმოების ეფექტურობის გაუმჯობესებას ახალი აღჭურვილობის დახმარებით. მანქანებს შეეძლოთ ჩაის ფოთლების მოჭრა, მოგლეჯა და დახვევა, მათი სრული დაჟანგვა და მცირე გრანულებად დაქუცმაცება. დღესაც ასევე იწარმოება ჩაის უმეტესობა – ჩვენ მას ვიცნობთ როგორც გრანულირებულ ჩაის, ან ჩაის ჩთჩ სტანდარტების მიხედვით.

წარმოების ავტომატიზაცია პირველი გამანადგურებელი დარტყმა იყო დასავლეთში ჩაის ხარისხზე. სასმელის ხარისხმა ადგილი დაუთმო მოგებას: ჩაი გაუარესდა და მის მოყვარულებს მოუწიათ მისი დალევის ახალი გზების (მეთოდების) გამოგონება. ასე გაჩნდა ჩაიში რძისა და შაქრის დამატების ჩვეულება, რათა დაეფარათ იაფფასიანი გრანულირებული ჩაის მწარე ტანინის გემო.

დღეს სიტუაცია შეცვლას იწყებს. Newby თეას და ბევრი სხვა კომპანია ცდილობს ნამდვილი ჩაის დაკარგული ხარისხის აღორძინებას. სასმელი არ საჭიროებს დანამატებს, ჩაის თვისება თვითკმარია და სრულად საკმარისია უნიკალური გემოს შესაქმნელად.

როგორ აღორძინებს Newby თეას წარსულის ჩაის ტრადიციებს

კომპანია Newby თეას შეიქმნა იმისათვის, რომ ხალხს დაუბრუნოს ჩაის გამოყენების კულტურა და ხარისხიანი სასმელის ორიგინალური გემო. მისი დამფუძნებელია ნირმალ სეტხია – ჩაის ხელოვნების ექსპერტი, დახვეწილი გემოვნების ადამიანი და ჩაის პროფესიონალი შემმოწმებელი.

Newby თეას ფლობს ჩაის ანტიკვარიატის მსოფლიოში უდიდეს კერძო კოლექციას – ჩჰიტრა ჩოლლეცტიონ. ბევრი ექსპონატი ექსტრავაგანტული და რთული საგნებია, რომლებიც ერთმანეთს სხვადასხვა ეპოქაში აჩუქეს დიდებულებმა, არისტოკრატებმა და უმაღლესი ფენის წარმომადგენლებმა. ერთ-ერთი მათგანია მდიდრულად მორთული ჩაის ჭიქა და ჩაის კოვზი, მოვერცხლილი და ხელით მოხატული ცხელი მინანქრით. ეს იყო საავადმყოფოს ერთ-ერთი მადლიერი პაციენტის საჩუქარი იმპერატორ ნიკოლოზ I-ის შვილიშვილის – დიდი ჰერცოგინია ვერა კონსტანტინოვნასადმი.

ჩჰიტრა ჩოლლეცტიონ კოლექციაში ინახება ჩაის ვერცხლის ნაკრებიც (ე. წ. სერვიზი), რომელიც ბრიტანეთის დედოფალმა მარიამ, თავის შვილიშვილს, პრინც რიჩარდს აჩუქა. ადრე ასეთი ჭურჭელი და თავად ჩაი, სამეფო ოჯახებში ტრადიციული საჩუქარი იყო.

რატომ რჩება ჩაი ძვირფას საჩუქრად

ჩაი ყოველთვის იყო არა მხოლოდ მაღალი საზოგადოების საყვარელი სასმელი, არამედ საუკეთესო საჩუქარი გულუხვობისა და მადლიერების გამოსახატავად. სამწუხაროდ, ეს ტრადიცია თითქმის დაიკარგა. მაგალითად, აშშ-ის პრეზიდენტის ნიქსონის ჩინეთში ვიზიტის დროს მოხდა საჩუქრების ტრადიციული გაცვლა, რაც კინაღამ სკანდალში გადაიზარდა.

ჩინეთის ლიდერმა ნიქსონს ჩაის პატარა ყუთი აჩუქა. პრეზიდენტი დაიბნა და შემდეგ ოფიციალურ პირს მოუწია ახსნა-განმარტება: რომ ჩაის ეს პატარა ყუთი შეიცავდა ჩინეთის ყველაზე ძვირფასი ჩაის მსოფლიო მარაგის ზუსტად ნახევარს, რომელიც მაშინდელი კურსით დაახლოებით მეოთხედი მილიონი დოლარი ღირდა.

ჩაი ხდება წარმოუდგენლად მრავალფეროვანი და დახვეწილი სასმელი მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მას სწორად მოეპყრობიან: სწორად გაზრდიან (მოიყვანენ), სწორად აიღებენ მოსავალს და სწორად დაამუშავებენ. დღეს ასეთი საჩუქრის ყიდვა მხოლოდ სამეფო ოჯახების წევრებს როდი შეუძლიათ.

დღეს ჩაის მწარმოებელი კომპანიები ნედლეულს იღებენ ჩინეთიდან, ინდოეთიდან, შრი-ლანკადან, ჰიმალაიდან, იაპონიიდან და ტაივანიდან და არ შემოიფარგლებიან ცალკეული პლანტაციებით. ეს საშუალებას აძლევს მწარმოებელს გასინჯოს სეზონის ყველა სახეობა და შეარჩიოს საუკეთესო.