მარიკა დვალი

ნუთუ მართლა ვერ გავძლებთ უტელევიზოროდ? ტელევიზორი ჩვენი ცხოვრების ნაწილია. შეგიმჩნევიათ, რომ ადამიანები ოთახში სხედან და ტელევიზორი უბრალოდ აქვთ ჩართული? მას ყურადღებასაც არავინ აქცევს, მაგრამ თუ ეკრანის ციმციმი შეწყდა, თავს არაკომფორტულად ვიგრძნობთ. ტელევიზორი ოჯახის სრულუფლებიანი წევრია, მის გარეშე ცხოვრება მოსაწყენი და არაკომფორტულია. რა არის ეს? ცუდი ჩვევა? არა, ეს ფსიქოლოგიური დამოკიდებულება უფროა. მას თავისი სახელიც აქვს: ტელემანია - ავადმყოფური დამოკიდებულება ცისფერ ეკრანზე. მისგან თავის დაღწევა სულაც არ არის იოლი.

და თუ ტელეეკრანზე დამოკიდებული ხდება მოზრდილი, რა უნდა მოვთხოვოთ პატარა ბავშვს? ბუნებრივია, ეკრანი მას მაგნიტივით იზიდავს. რა არის იმაში ცუდი, რომ ბავშვი ტელევიზორთან ზის? მისი მეშვეობით პატარა ალბათ რაღაც ახალსაც შეიტყობს, თანაც არავის შეუშლის ხელს. ტელევიზორის გარეშე ბავშვის გართობა ძალიან ძნელია, განსაკუთრებით - დღის ბოლოს, როცა პატარა ჭირვეულობს, არავის ემორჩილება... სამწუხაროდ, მშობლები სწორედ ასე ფიქრობენ.

თავდაპირველად ტელევიზორი ბევრ რამეში გვშველის: რეკლამების დროს ბავშვს ვაჭმევთ, სხვაგვარად შეუძლებელია, მას განკუთვნილი ულუფა მივართვათ, მაგრამ გადის მცირე ხანი და გვიკვირს - მაინც რა მოხდა, რატომ გახდა ასეთი ჯანმრთელი და მშვიდი პატარა ჭირვეული. არავის მოსდის აზრად, რომ პრობლემები სწორედ ტელეეკრანთან დიდი ხნის განმავობაში ჯდომის ჩვევასთანაა დაკავშირებული.

რა შეიძლება გამოიწვიოს ტელემანიამ?

უპირველეს ყოვლისა, ტელევიზორი უარყოფითად მოქმედებს მხედველობაზე. უდავოა, რომ ეს ყველამ ძალიან კარგად იცის. ამასთან ერთად, ტელეეკრანთან დიდხანს ჯდომის ჩვევა აისახება ბავშვის ხერხემალზე. ხანგრძლივი უმოძრაობა ბავშვის ხერხემლისთვის ძალიან მავნეა. უმოძრაობამ ანუ ჰიპოდინამიამ შეიძლება ხელი შეუწყოს ჭარბ წონასა და სიმსუქნეს.

მოდი, გაიხსენეთ, როგორ ვატარებთ დროს ტელეეკრანთან - გაუნძრევლად ვსხედვართ და ხანდახან რამე კალორიულსაც შევექცევით. ხშირად აღმოცენდება სხვადასხვა ნევროლოგიური დარღვევა.

ალბათ დაკვირვებიხართ: თუ რაიმე პრობლემისთვის ნევროლოგისთვის მიგიმართავთ, მას აუცილებლად დაუსვამს შეკითხვა - "რამდენ ხანს ატარებს ბავშვი ტელევიზორთან?" ეს კითხვა იმ გარემოებას უკავშირდება, რომ ტელეეკრანი დამღუპველად მოქმედებს ბავშვის ფსიქიკაზე. მოუსვენარი ძილი, ჩაძინების პრობლემა, ენაბორძიკობა, ტიკები, აგზნებადობა - ეს არასრული ჩამონათვალია ყოველივე იმისა, რის პროვოცირებაც ტელევიზორთან დიდხანს ჯდომას შეუძლია.

ალბათ ზედმეტია საუბარი ბავშვის ფსიქიკაზე რეკლამისა და ბოევიკების მავნე ზემოქმედების შესახებ. სურათების სწრაფი ცვლა, აგრესიული მუსიკა და აღნიშნულის შედეგი - ლამაზი ფრაზები და ბავშვის საუბარი რეკლამის ენით, კანფეტის, საღეჭი რეზინის და სათამაშოს მუდმივი მოთხოვნა. ძალადობის სცენები, რომლებიც ხშირად არა მარტო ფილმებში, არამედ მულტსერიალებშიც გვხვდება, ბავშვის აგრესიას და სისასტიკეს იწვევს.

ტიპური შეცდომები

შეცდომა #1. ჩვენ ტელევიზორს ვუყურებთ, ბავშვი კი იქვე თავისთვის თამაშობს. თუ ამ დროს პატარა მეორე ოთხშია და ოთახის კარიც მიხურულია, მართლაც ყველაფერი რიგზეა. თუ იქვეა, ოთახის კუთხეში, თავისთვისაც რომ თამაშობდეს, მაინც ისმენს და უყურებს ტელეეკრანზე მომხდარის სულ ცოტა ორ მესამედს და პრაქტიკულად ყველაფერს იმახსოვრებს.

შეცდომა #2. "ჩვენ არ ვანებებთ ბავშვს ყველაფრის ყურებას, მარტო მულტფილმებს და საბავშვო გადაცემებს ვურთავთ", - ამბობენ მშობლები. რა თქმა უნდა, დღეს ტელეარხების ფართო არჩევანია და შეიძლება საბავშვო გადაცემები ვიპოვოთ, მაგრამ ესეც არ არის გამოსავალი. ხშირად მულტფილმების ყურებაში ბავშვი მთელ დღეს ატარებს. ზოგჯერ მშობლებს ჰგონიათ, თუ ბავშვი შემეცნებით გადაცემებს უყურებს, ცოდნას დამოუკიდებლად შეიძენს, შეიძლება ენაც ისწავლოს. არც ეს შეხედულებაა სწორი. სპეციალისტები ამბობენ, რომ ტელეეკრანის დახმარებით პატარა ბავშვმა შეიძლება მხოლოდ ცალკეული სიტყვები გამოიცნოს, კარგი შედეგისათვის კი აუცილებელია რეგულარული მეცადინეობა უფროსების ხელმძღვანელობით. ისინი უნდა ეხმარებოდნენ პატარას, უხსნიდნენ გაუგებარ საკითხებს, აკონტროლებდნენ მასალის ათვისებას.

შეცდომა #3. მშობლები თვლიან, რომ თუ ბავშვს მუსიკისადმი აქვს მიდრეკილება, მისთვის მუსიკალური გადაცემების ყურება უბრალოდ აუცილებელია. თუ ბავშვს ცეკვა და სიმღერა უყვარს, ეს ძალიან კარგია, მაგრამ ამ შემთხვევაში მას აუდიოჩანაწერები უნდა ჩავურთოთ და არა ტელევიზორი. მიუხედავად ერთი შეხედვით უვნებლობისა, სატელევიზიო კლიპები ფსიქიკაზე ზემოქმედების თვალსაზრისით რეკლამის ანალოგიურია. კაშკაშა კადრები ძალიან სწრაფად იცვლება და ბავშვიც მონუსხულივით შესცქერის ეკრანს. ამასთან ერთად, კლიპების სიუჟეტი იშვიათადაა საბავშვო, ისინი ხშირად შეიცავს ძალადობას და პატარებისთვის არასასურველ სცენებს. ყველაფერთან ერთად, ხშირად მუსიკალური გადაცემებიც უწყვეტი რეჟიმითაა ეკრანზე და ბავშვს თუ ნებას დავრთავთ, მთელი დღე-ღამე უყურებს მას.

შეცდომა #4. "ჩვენ ბავშვს მხოლოდ ხარისხიან, კლასიკად ქცეულ მულტფილმებს ვუჩვენებთ. სახლში საკმაოდ კარგი ვიდეოთეკა გვაქვს", - ასეთია ზოგიერთი მშობლის არგუმენტი. რა თქმა უნდა, ეს ოპტიმალური ვარიანტია, თუმცა ზომიერება აუცილებლად უნდა დავიცვათ. მიუხედავად მაღალი მხატვრული ღირებულებისა, დიდი ხნის განმავლობაში, შესვენების გარეშე ამ მულტფილმების ყურებაც დაუშვებელია, ეს ჯანმრთელობას მნიშვნელოვან ზიანს მოუტანს. რა თქმა უნდა, ყველა მშობელს აქვს სიტუაცია, როცა აუცილებელია რაღაც გავაკეთოთ ძალიან სწრაფად, დაუყოვნებლივ და ამ დროს გვჭირდება ბავშვები დავასაქმოთ. ასეთ დროს კარგი მულტფილმების კოლექცია მართლაც დიდ დახმარებას გაგიწევთ. ძალიან დიდია ცდუნება, რომ ამ მეთოდს ხშირად მივმართოთ, მაგრამ თუ თქვენთვის ძვირფასია შვილის ჯანმრთელობა უდავოდ უნდა სძლიოთ მას.

---

ვეძებოთ ალტერნატივა

არსებობს მოსაზრება, რომ ტელევიზორი ბავშვის ცხოვრებაში სამი წლის ასაკზე ადრე არ უნდა გაჩნდეს და ამ ასაკშიც კი ტელესეანსის ხანგრძლივობა 10-15 წუთს არ უნდა აღემატებოდეს. რით გავართოთ ბავშვი დროის სხვა მონაკვეთში?

უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღვნიშნოთ, რომ ძალიან ძნელია ბავშვი გადავაჩვიოთ დიდი ხნის განმავლობაში ტელევიზორის ყურებას. ეს ისევე რთულია, როგორც ნებისმიერი მავნე ჩვევის აღმოფხვრა. უფრო ადვილია, არ დავუშვათ ასეთი მიდრეკილებების ჩამოყალიბება. სწორედ ამიტომ გვირჩევენ სპეციალისტები, რომ ბავშვის დაბადებისთანავე შევამციროთ ტელევიზორის ყურების დრო, ვინაიდან საყოველთაოდაა ცნობილი, რომ ნებისმიერი მავნე მაგალითი გადამდებია. ტელევიზორის ნაცვლად პატარას ალტერნატიული გართობა უნდა შევთავაზოთ. ამ მხრივ უებარი საშუალებებია:

• ურთიერთობა - ეს არის უმთავრესი, რაც მოსიყვარულე მშობლებმა შეიძლება შვილებს მისცენ. ეცადეთ, რაც შეგიძლიათ მეტი დრო გაატაროთ შვილებთან. ერთად ითამაშეთ, გაერთეთ, იკითხეთ, იცეკვეთ, იმღერეთ და საოჯახო საქმეებიც ერთდ შეასრულეთ.
• სეირნობა თავისუფალ დროს. შეძლებისდაგვარად დიდხანს ისეირნეთ. სეირნობისას ტელევიზორის არსებობა ნამდვილად აღარ გაგახსენდებათ.
• წიგნები. საიდუმლო აღარავისთვის არის, რომ დღეს ბავშვები უფრო ნაკლებს კითხულობენ, ვიდრე წინათ. რა თქმა უნდა, დღეს არსებობს ინფორმაციის მიღების გაცილებით მარტივი გზა - ავიღოთ პულტი, ჩავრთოთ ტელევიზორი, ვიპოვოთ სასურველი არხი და ვუყუროთ! თუ ეს არ მოგწონთ, ბავშვს წიგნის სიყვარული დაბადებისთანავე უნდა გამოუმუშაოთ. წაუკითხეთ პატარა ბავშვს, უჩვენეთ მას ფერადსურათებიანი წიგნები, მიეცით საშუალება, გადაფურცლოს წიგნი თავისი ხელით.
• შემოქმედება. ხატვა, ძერწვა პლასტილინით ან მარილიანი ცომით, აპლიკაცია, საპნის ბუშტების გაშვება - ეს არასრული ჩამონათვალია ყოველივე იმისა, რითიც ბავშვი შეიძლება გავართოთ და ტელეეკრანთან ჯდომას გადავაჩვიოთ. შესაძლოა, მრავალმა დედამ თქვას, რომ საამისოდ უბრალოდ დრო არა აქვს და საერთოდ, ეს ყოველივე მაშინაა შესაძლებელი, როცა მშობლები სულ პატარების გვერდით არიან. ტელევიზორი კი საშუალებას გვაძლევს ვაკეთოთ რაღაც პირადი (საოჯახო საქმეები, ტელეფონზე საუბარი) ისე, რომ პატარაც დასაქმებული გვყავდეს. სპეციალისტების აზრით კი სავსებით რეალურია ბავშვს გამოვუმუშაოთ დამოუკიდებლობის გარკვეული ჩვევები ისე, რომ მის ჯანმრთელობას ზიანი არ მივაყენოთ. რა თქმა უნდა, ამისათვის აუცილებელია წარმოსახვა, მოთმინება და მოხერხებულობა. ბევრი რამ პატარას უბრალოდ უნდა ვასწავლოთ. სწავლისთვის კი აუცილებელია არსენალში ბევრი რამ გვქონდეს, რათა ბავშვისთვის ეს პროცესი საინტერესო იყოს.
• თამაშები. რა თქმა უნდა, ბავშვს საკმარისი რაოდენობის სათამაშო უნდა ჰქონდეს. ეს იმას არ ნიშნავს, რომ მას უამრავი ძვირადღირებული რამ ვუყიდოთ. გაცილებით მნიშვნელოვანია, სათამაშოები იყოს სხვადასხვანაირი - თოჯინები, მანქანები, ჭურჭელი, ექიმის ნაკრები, კონსტრუქტორი და ასე შემდეგ. ეს სათამაშოები მნიშვნელოვანია ორივე სქესის ბავშვისთვის. სპეციალისტების მტკიცებით, დროა უარვყოთ წარმოდგენა ბიჭის და გოგოს სათამაშოების შესახებ. თურმე სულაც არ არის აუცილებელი, ბიჭი მანქანებით ან თოფებით შემოიფარგლოს. ასწავლეთ მას, რომ აჭამოს დათუნიას, დაალევინოს ჩაი. ეს გამოცდილება ხელს შეუწყობს მომავალში ყურადღებიან და მზრუნველ მამად ჩამოყალიბებაში.
• არც ის სათამაშოები უნდა დაგვავიწყდეს, რომლებიც ბავშვის განვითარებას უწყობს ხელს. მართალია, ეს არ უნდა იყოს პატარას ერთადერთი გასართობი, მაგრამ ისინი აუცილებლად უნდა გვქონდეს. არც ის უნდა დავივიწყოთ, რომ პაზლისა თუ კონსტრუქტორის შეძენა როდი კმარა. მოგვიწევს დროის დაკარგვა, რათა პატარამ თამაში ისწავლოს. სამაგიეროდ, ის მალე თავისით გაერთობა და საკუთარი შედევრებით გაგახარებთ. შეგვიძლია ძველ ნაცად ხერხს მივმართოთ. გარკვეული სათამაშოები 3-4 კვირით დავმალოთ დ შემდეგ გამოვაჩინოთ. პატარა ბავშვი მას აღიქვამს როგორც ახალს.
• აუდიოდისკები. პატარა უნდა მივაჩვიოთ მოსმენას. კლასიკური მუსიკის საბავშვო ვარიანტი, სიმღერები, ზღაპრები, აუდიოწიგნები - დღეს არჩევანი ძალიან დიდია. რა თქმა უნდა, არ უნდა ველოდოთ, რომ პატარა ბავშვი პირველი მოსმენისთანავე აღფრთოვანებული დარჩება. დასაწყისში შვილის გვერდით უნდა იყოთ, სათანადო განმარტებები მისცეთ. რა თქმა უნდა, გავითვალისწინოთ ბავშვის ასაკი და მზაობა ასეთი გართობისთვის.
• ხატვა. თუ ბავშვი იმ ასაკისაა, რომ კედლებზე ხატვის სურვილი აღარ უჩნდება, მას თავისუფლად შეგიძლიათ ანდოთ ფანქრები. ხატვა ბავშვს უთქვენოდაც დიდხანს გაართობს. არჩევანი ნამდვილად ფართოა - ფერადი ფანქრები, ფლომასტერები, პასტები, აკვარელის საღებავები ან გუაში, პასტელები და ასე შემდეგ. შეგიძლიათ ხატოთ რაც გნებავთ - ტრაფარეტით, კონტურით. შეგიძლიათ წინასწარ შეიძინოთ გასაფერადებლები ან თქვენ დახატოთ რაიმე, რასაც შემდეგ თქვენი შვილი გააფერადებს.

ჩვენ ბევრი ვისაუბრეთ ტელევიზორის ალტერნატივის შესახებ, მაგრამ უფრო მეტიც შეიძლება ვთქვათ. მიუხედავად ამისა, ჩვენს ხელთ არსებულ საშუალებებს ნამდვილად ვერ ამოვწურავთ, რადგან ყველა დედა უამრავ რამეს მოიფიქრებს შვილის გასართობად. ერთი სიტყვით, ბავშვი ნამდვილად შეიძლება მოვაცილოთ ტელეეკრანს, მთავარია, ამის სურვილი გვქონდეს და მტკიცე გადაწყვეტილება მივიღოთ.