მარიკა დვალი

საზოგადოების კულტურას ითვისებს, ფერის გარკვეული ეტალონები უნდა გაიცნოს, მან უნდა ისწავლოს არა მარტო ფერთა მრავალფეროვნების აღქმა, არამედ გამოსახოს მათი სიმდიდრეც.

რაც უფრო ვიწრო და სტანდარტული იქნება ”ფერთა ეტალონის” ნაკრები (მწვანე ბალახი, ყვითელი მზე, წითელი ვაშლი), მით უფრო მეტხანს დარჩება მოწიფულ ასაკში ”ბავშვური” აღწერილობების ტყვეობაში. რაც უფრო ფართო და მრავალფეროვანი იქნება მშობლების განმარტებები, მით უფრო მეტად კრეატიული იქნება ბავშვის აზროვნება მომავალში.

ფერის შეგრძნება შეიძლება გარესამყაროზე დაკვირვების, საღებავებთან ურთიერთობისა და შემოქმედებითი აღმაფრენის გარკვეული რეგლამენტის არარსებობის მეშვეობით განვითარდეს.

• რით დავიწყოთ?

ახლა ძალიან იშვიათად შეხვდებით შავ-თეთრ ტელევიზორს. თუ გავიხსენებთ, როგორ გამოიყურებოდა მისი ეკრანი, მივხვდებით, როგორ ხედავს სამყაროს ახალშობილი. მოზრდილი ადამიანის გრძნობათაგან მხედველობა ყველაზე მეტადაა განვითარებული, მოზრდილი ადამიანის ნავარჯიშებ თვალს 180-მდე ფერის გარჩევა შეუძლია. შესაბამისად, მხედველობა აღქმის პროცესში წამყვან როლს ასრულებს. ამის გამო ჩვენ, ჩვენი იდეალურად ფორმირებული მხედველობის აპარატით, გვიჭირს წარმოვიდგინოთ, რომ ვიღაც სხვანაირად ხედავს.

აი, ჩვილით ხელში სამშობიაროდან დაბრუნდით. რა თქმა უნდა, უკვე მზადაა ოჯახში მყუდრო კუთხე, რომელიც თვალს ახარებს. თუ მომავალი დედა ცრუმორწმუნე არაა, ყველაფერს წინასწარ შეარჩევს. სხვა შემთხვევაში ამაზე ოჯახის წევრები იზრუნებენ და დედას სიურპრიზი დახვდება. პაწაწინა საწოლის ირგლივ ბავშვის სქესის მიუხედავად ნაზი, პასტელის ტონები მეფობენ, მკვეთრი, მყვირალა ფერები კი არ ჩანს. ყველაფერი კომფორტული და სასიამოვნოა, თუმცა ყოველივე ამის ადრესატი ფერებს ჯერ ვერ აღიქვამს. მხედველობის სრულ ფორმირებამდე რამდენიმე თვეა.

სიცოცხლის პირველი თვის განმავლობაში ბავშვი 2-3 წამით ახდენს მზერის ფიქსირებას თავის ირგვლივ მდებარე საგნებზე. პაწაწინა არჩევს მკვეთრ, კაშკაშა ფერებს - წითელს, ყვითელს, ნარინჯისფერს, მწვანეს, ლურჯს, თუმცა უპირატესობას მაინც შავ-თეთრს ანიჭებს - სიცოცხლის პირველი ორი თვის განმავლობაში პატარას მაინც კონტრასტული შავ-თეთრი ურჩევნია. რა თქმა უნდა, არავინ გირჩევთ, ჩვილი ბავშვის ოთახი დალმატინელის სურათებით მორთოთ, მაგრამ ბავშვის მხედველობის არეში მოთავსებული რამდენიმე სურათი სიტუაციას შეცვლის.

თუ მხედველობაში მივიღებთ ფოკუსთან არსებულ პრობლემებს, უმჯობესია, გამოსახულება დიდი იყოს. იდეალურია გეომეტრიული ფიგურები (კვადრატი, წრე, სამკუთხედი, რომბი), რომელთა ზომაც 10 სმ-ს აღწევს. შეიძლება, თეთრი გამოსახულება შესრულებული იყოს შავ ფონზე ან პირიქით. ერთი-ორი დღის შემდეგ ილუსტრაციების შეცვლით უზრუნველყოფთ შთაბეჭდილებათა მრავალფეროვნებას. ეს პატარას დააინტერესებს და მის განვითარებასაც შეუწყობს ხელს. ყურადღება მიაქციეთ, რომ ბავშვის თვალიდან ექსპოზიციამდე სულ ცოტა 60 სანტიმეტრი იყოს. თუ სურათი ბავშვის საწოლის გვერდით კიდია, აუცილებლად ცვალეთ მხარეები.

• ვიზრდებით და ვვითარდებით

3 თვის ასაკისთვის ბავშვი 7-8 წამით აჩერებს ყურადღებას საგნებზე და მოძრავ საგნებსაც აყოლებს თვალს. სწორედ ამ დროს იძენს აქტუალობას საწოლზე დამაგრებული მოძრავი სათამაშოები. ფერების აღქმაც განიცდის სრულყოფას. ამ ასაკში პატარა უფრო ნაზ ფერებსაც არჩევს - ცისფერს, იასამნისფერს, მოყავისფროს. შეიძლება შევამჩნიოთ მხედველობითი მეხსიერების გამოვლინება. თუ ბავშვს საჭმელს მუდამ მწვანეთავსახურიანი ბოთლით აძლევდით, პატარა მას აუცილებლად იცნობს. ჩნდება პირველი საყვარელი სათამაშოებიც. მათ შეფერილობაში უმეტესად წითელი ჭარბობს.

4-5 თვისთვის პატარა ფერების უმრავლესობას ცნობს, 6 თვისთვის კი ფერების აღქმა მოზრდილისას უახლოვდება.

ერთ წლამდე ფერის აღქმა მის მატარებელ ობიექტზეა მიჯაჭვული. ეს იმას ნიშნავს, რომ თუ პატარას ეტყვით: ”სათამაშო ყვითელია” - და იხვს აჩვენებთ, ის მიხვდება, რა არის ყვითელი ფერი, მაგრამ არ ექნება ასოციაციები ყვითელი ფერის სხვა საგნებთან. აზროვნება ჯერ საკმარისად არ არის განვითარებული ასოციაციური კავშირების დასამყარებლად. მნიშვნელობა მხოლოდ იმას აქვს, რასაც პატარა თვალწინ ხედავს. გარდა ამისა, ამ მომენტისათვის ბავშვის აღქმა ისეთია, რომ მისი გონება საგნის დასახელებას უფრო ”იჭერს”, ვიდრე მის მახასიათებლებს (ფერს, ფორმას, ზომას), რომლებიც პატარას თითქმის შეუმჩნეველი რჩება.

ფერის მიმართ პაწაწინა არსების ყურადღება შეიძლება გავამახვილოთ, თუ მას ერთნაირ საგნებს ვაჩვენებთ. მაგალითად, წინ დავუწყობთ კუბებს და ვეტყვით, რომ ეს კუბებია, შემდეგ კი სათითაოდ დავუსახელებთ მათ ფერებს. მომდევნო ეტაპი იქნება ერთი ფერის კუბებისგან კონსტრუქციების აღმართვა. ფერის აღქმაში დიდ დახმარებას გაგვიწევს საახალწლო გირლანდებიც. კარგი იქნება, თუ სახლს ცოტათი ადრე მოვრთავთ და პატარას დიდ სიამოვნებას მივანიჭებთ.

• ჯადოსნური სურათები

ბავშვთან ფოტოგრაფობანას ან მოდელობანას თამაში შეიძლება საკმაოდ სასარგებლო იყოს.

გაიხედ-გამოიხედეთ, ირგვლივ რამდენი ფოტოსურათია. ზოგი ჩვენი გადაღებულია, ზოგი კი გადაგვიღეს. უკვე დიდი ხანია, ეს პროცესი აღარ არის უბრალოდ ფაქტების დოკუმენტირების საშუალება. ფოტოგრაფირება დღეს ურთიერთობის საშუალებაც არის და გარესამყაროსთან ერთიანობის შეგრძნების გზაც. გარდა ამისა, ეს თერაპიაცაა.

დედა ჩაცუცქულა და პატარას სურათს უღებს. ”გაიღიმე, გაიღიმე, ჩემო ლამაზო!” - ამბობს დედა, მაგრამ ბავშვს ფეხები განზე გაუდგამს და შუბლიც შეუჭმუხნია ან პირიქით, სახე უცინის, მაგრამ კისერი არაბუნებრივად აქვს დაძაბული. დაგვეთანხმებით, ნაცნობი სურათია. რა არის ამის მიზეზი? რა თქმა უნდა, არა ის, რომ პატარას სურათის გადაღება არ სურს. უბრალოდ, ბავშვს არ შეუძლია გაიხსნას. პირიქით, ის საკუთარ თავში იკეტება, მოძრაობა და მიმიკა მოუხეშავი უხდება. ასე იკარგება კონტაქტი.

• შევუდგეთ საქმეს?

ჩვენს დროში საკმაოდ პოპულარულია მკურნალობა სხვადასხვა მეთოდით - ზღაპრებით, ჰიპნოზით... ჭურჭლის რეცხვასაც კი შეიძლება სამკურნალო ეფექტი ჰქონდეს, თუ ასეთი საქმიანობის შედეგად ადამიანის ფსიქიკა უფრო პოზიტიური და მდგრადი გახდება. ასე წარმოიქმნება ”სტრესისგან დამცავი” ბარიერი, რომელიც აუცილებელია სიცოცხლისთვის. მოდით, შევეცადოთ, მსგავსი ბარიერი ფოტოაპარატის მეშვეობით შევქმნათ.

მაშ ასე, მოქმედი პირები დედა, ბავშვი და ფოტოაპარატი არიან. მოდით, თქვენი პირველი გადაღება იყოს თქვენი ბავშვის კონცენტრირების უნარის პირველი ტესტირება და გამოცდა, დამცავი ”კედლის” საძირკვლის ჩაყრის მოკრძალებული მცდელობა. ასეთი ბარიერის მშენებლობა კი რამდენიმე ეტაპად ხდება. პირველი: თქვენ თხზავთ, იგონებთ ერთად, ეძებთ საინტერესო თემას, პოულობთ თამაშის ობიექტებს: სათამაშოს, მარცვლეულით სავსე ტომარას, წყლიან თასს, ზღვის კენჭებს... ბავშვი უკვე დაინტერესებულია. მას გაუჩნდა თანაავტორობის, პარტნიორობის სურვილი. მართალია, ინიციატივა დედის ხელშია, მაგრამ ბავშვი საქმიანობის სრულუფლებიანი მონაწილეა. ”აბა, ხელი აქ დააჭირე!”, ”მოდი, აქეთ წამოიღე!”, ”რომელი ფერი ჯობია?” - მუდმივად ისმის დედის სიტყვები.

---

3-4 წლის ბავშვისათვის ”ფოტოაპარატი” ახალი სიტყვა ნამდვილად არ არის. ამიტომ დედა-შვილის ერთობლივი ”მოღვაწეობა” საბოლოო შედეგზე უნდა იყოს ორიენტირებული. პატარას კონკრეტული ამოცანა უნდა დავუსახოთ - ”გადავუღოთ სურათი ბებოს”, ”გავაკეთოთ ლამაზი ალბომი”, ”გამოვიცნოთ, ვინ არის ამ სურათზე?” კოსტიუმები, აქსესუარები, სათამაშოები და, რა თქმა უნდა, იდეები უკვე მზად უნდა გვქონდეს და ფოტოგრაფირებისთვის ტერიტორიის მოწყობას 10 წუთზე მეტი არ უნდა დასჭირდეს.

ძალიან მნიშვნელოვანია, ფოტოგადაღების დროს პატარა საქმიანობის მთავარ ფიგურად იქცეს. გამოპრანჭული პატარა დედის მიერ შექმნილ არტ-ზონაში ზის. აქ ზედმეტი არაფერია, მხოლოდ ბავშვი და მაქსიმუმ ერთი საგანი, რომლითაც ის თამაშობს. ჩართეთ წინასწარ შერჩეული სასიამოვნო მუიკა. მთავარია, ის თქვენ მოგწონდეთ, რადგანაც სქმიანობით დაკავებული პატარა მელოდიას თითქმის არც უსმენს. მუსიკა ხომ სამყაროს ნაწილია, იმ სამყაროსი, რომელიც თქვენ საგანგებოდ შექმენით გადაღებისთვის. თანაც მელოდია ქმნის ტემპს და პატარა ”მოდელს” ადგილზე აკავებს, რასაც გადაღებისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს.

ასე მდიდრდება დედა-შვილის ურთიერთობა პარტნიორობის ახალი გამოცდილებით, რომელიც ხელს უწყობს მათი შემოქმედებითი კავშირის ჩამოყალიბებას. უეჭველია, რომ პატარასთან ერთად თქვენ ხატავთ, ძერწავთ, მღერით, მაგრამ ყოველივე ეს თქვენ გაცილებით უკეთ შეგიძლიათ, ვიდრე თქვენს პირმშოს, თქვენ მასწავლებლის როლი გრჩებათ. სულ სხვაგვარადაა საქმე ფოტოსესიისას - თქვენ თანაავტორები ხართ.

გადაღება იწყება. რა თქმა უნდა, თქვენ მოფიქრებული გაქვთ მისი 3-4 ვარიანტი მიუხედავად ამისა, მნიშვნელოვანი მაინც იმპროვიზაციის უნარია. უყურეთ, უკარნახეთ მას, რა აკეთოს. მაგალითად, დაათვალიეროს წიგნი, მოხსნას ძაფზე ჩამოკიდებული ბუმბული, ხელი დაუქნიოს ჩიტს.

პატარასდ ფოტოსესია, რომელიც 20 წუთზე მეტხანს არ უნდა გაგრძელდეს, აუცილებლად უნდა დასრულდეს ემოციების აფეთქებით - ხტუნვით, სირბილით. აუცილებლად აჩვენეთ ბავშვს გადაღებული კადრები. ეს ძალიან მნიშვნელოვანი მომენტია. ის უნიკალურობას სძენს ჩვენს ერთობლივ საქმიანობას. საკუთარი თავის შორიდან თვალიერების საშუალება, პიროვნულობის შეგრძნების განუმეორებლობის გაცნობიერების გზა სწორედ ფოტოსურათი გახლავთ. ბავშვი ორმაგ განცდას იღებს - ემოციურსა და ესთეტიკურს. არ არის აუცილებელი, ყველა ფოტო დეტალურად გაარჩიოთ. საკმარისია, მხოლოდ ზოგიერთ მათგანზე შეჩერდეთ. კომენტარები გულახდილი უნდა იყოს, თქვით მხოლოდ სიმართლე: ”რა მხიარული სურათია!”, ”აქ კი მოწყენილი სახე გაქვს...”. ”აი, დაფიქრებული ხარ...”, ”ეჰ, ამ სურათზე თვალები დაგიხუჭავს...” გაითვალისწინეთ, რომ ფოტოების დათვალიერებამ მეტისმეტად არ უნდა გაგიტაცოთ. 5-8 კადრზე მეტს ბავშვი ყურადღებას მაინც ვერ მიაქცევს.

გადავდივართ თამაშის უკანასკნელ ეტაპზე: უნდა შევარჩიოთ 5-9 ფოტოგრაფია და პატარა ალბომი გავაკეთოთ. შეგვიძლია, მათ თემაზე მოკლე ისტორიაც შევთხზათ. არ არის გამორიცხული, ის თქვენი შვილის უსაყვარლესი მოთხრობაც კი გახდეს.

• რას მივიღებთ სანაცვლოდ?

1. ფოტოსესიის დროს ბავშვი მშობლის დიდ ყურადღებას იღებს. ეს შესანიშნავი საშუალებაა, რათა პატარა დაცული იყოს სხვადასხვა შიშისა და კომპლექსისგან. ურთიერთობა განსაკუთრებით ეფექტური მაშინაა, როცა ყურადღება გულწრფელია და არა მოგონილი.
2. პატარა გაივლის გზას უბრალო დამხმარიდან მთავარ მოქმედ გმირამდე, შეიძენს შემოქმედებითი ინიციატივის საკუთარ თავზე აღების უნარს. ის მშობლის პარტნიორი გახდება. ყოველივე ეს კი ძალიან გამოადგება გარდატეხის ასაკში, როცა დამოუკიდებლობის სურვილი ძალიან ძლიერია, მაგრამ დედა ასე საჭიროა...
3. ბავშვი შეიძენს თამაშის გამოცდილებას და ობიექტების კვლევასაც ისწავლის.
4. ბავშვი საკუთარ თავს შეიცნობს, შორიდან დაინახავს. იცოდეთ, პატარა საინტერესოა არა მარტო თქვენთვის, არამედ საკუთარი თავისთვისაც. ფოტოების თვალიერების პროცესი მარტო თქვენი შვილის სილამაზისადმი მიძღვნილი ჰიმნი როდია. ეს ცნობისმოყვარე არსების მიერ ჩატარებული ანალიზია. ამ დროს პატარა ისევე შეიცნობს საკუთარ თავს, როგორც მთელ სამყაროს. გაითვალისწინეთ, რომ ფოტოზღაპარი ემოციური მახსოვრობის ახალი ვარჯიშია.

• სამახსოვრო ფოტოხელოვანთათვის

არ შეიძლება, თქვენი მიზანი კარგი სურათების გადაღება იყოს. ასე პატარას მეტისმეტად შეაწუხებთ. მართალია, თქვენ რეჟისორი ხართ, მაგრამ არა ის ფოტოგრაფი, რომელიც მოდების ჟურნალის ყდას იღებს. ის, რაც გსურთ, აუცილებლად გამოგივათ, - შეუძლებელია, ბავშვი ვერ გადაიღოთ. იხტუნეთ, რათა რაკურსი შეარჩიოთ, ამოძრავეთ ხელები, მაგრამ პატარას არასოდეს უბრძანოთ.

ნუ გაახანგრძლივებთ გადაღებას - ფოტოსესია აუცილებლად სასიამოვნო უნდა იყოს. გაითვალისწინეთ, რომ თუ დიდხანს გაგრძელდა, საყვარელი თამაშიც კი მოსაბეზრებელია. ეცადეთ, კადრში არ მოხვდეს ზედმეტი საგნები, იატაკზე ჭრელი ქაღალდები დააფინეთ, სურათები გადაიღეთ ზღაპრულ და არაჩვეულებრივ გარემოში. სულაც არ არის აუცილებელი, პატარას გადაღების დროს სადღესასწაულო კაბა ან თეთრი პერანგი ეცვას. საკმარისია დედის ქუდი ან მამის სვიტერი. რაც მთავარია, არ შეჩერდეთ, გადაიღეთ!