ლალი ჩხიკვაძე

ასაკის მატებასთან ერთად, ადამიანებისთვის უფრო და უფრო ძნელი ხდება თავის იძულება ისწავლონ ან რაიმე ახალში ჩაერთონ, აღნიშნა კვლევის წამყვანმა ავტორმა, პროფესორმა ენ გრეიბელმა. მოტივაციის დაკარგვა, სიახლისა და უჩვეულოს შიში და სწავლისადმი უხალისობა ძალიან ცუდად აისახება ხანდაზმული ადამიანების სოციალურ ცხოვრებაზე.

რამდენიმე ათეული წელია, გრეიბილი და მისი კოლეგები სწავლობენ სტრიოსომებს, სტრიატუმში – ტვინის სტრუქტურაში, განაწილებული უჯრედების კლასტერს, რომელიც არეგულირებს მოძრაობის ფუნქციებს, შინაგანი ორგანოების ფუნქციონირებას და პირობითი რეფლექსების ფორმირებას.

ცოტა ხნის წინ, მეცნიერებმა შეძლეს დაედგინათ, რომ სტრიოსომები მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ რთული გადაწყვეტილებების მიღებისას, როდესაც მათ უნდა აწონონ კარგი და ცუდი შედეგები. მაგალითად, როდესაც უნდა გადაწყვიტოთ, მიიღოთ თუ არა მაღალანაზაურებადი სამუშაო, რომელიც მოითხოვს ხანგრძლივ განშორებას ოჯახის წევრებთან და მეგობრებთან. სტრიოსომებსა და ტვინის სხვა ნაწილის, შავი სუბსტანციის უჯრედებს შორის, რომლებიც „სიამოვნების ჰორმონს“, დოფამინს, გამოიმუშავებენ, აქტიური ნერვული კავშირებია, სწორედ მათი წყალობით, სირთულეების დაძლევის შემდეგ, ვიღებთ ჯილდოს.

ამჯერად, თაგვებზე ჩატარებულ ექსპერიმენტებში, რომლებსაც ნასწავლი ჰქონდათ არჩევანის გაკეთება ცუდი ან კარგი შედეგის მქონე ახალ დავალებებს შორის, მკვლევარებმა დაადგინეს, რომ სტრიოსომების აქტივობა განსაზღვრავს, თუ რომელი გადაწყვეტილება მიიღება საბოლოოდ – ანუ, გადაწონის თუ არა პოტენციური ჯილდო იმ პრობლემებს, რომლებიც იქნება მიზნისკენ მიმავალ გზაზე. „იმისთვის, რომ გადარჩე, უნდა გქონდეს სწავლის უნარი, კერძოდ, ისწავლო იმის გაგება, თუ რა გამოიწვევს კარგ და ცუდ შედეგებს. ერთი ადამიანი გადაწყვეტს, რომ მოსალოდნელი სარგებელი იმდენად მაღალია, რომ მზად არის გაუძლოს შესაძლო ხარჯებს და უხერხულობას, მაგრამ მეორისთვის ეს სირთულეები სჭარბობს და ის უარს ამბობს ყველა ჯილდოზე“, – განმარტავენ მეცნიერები.

ექსპერიმენტებმა აჩვენა, რომ ხანდაზმული თაგვები, რომელთა ასაკი შეესაბამებოდა ადამიანს 60+, კარგავენ მოტივაციას და არ სურთ ახლის სწავლა, თუნდაც კარგი ჯილდოს ფასად.

ამ ქცევას ხანდაზმულ ცხოველებს შორის თან ახლდა, ახალგაზრდა ცხოველებთან შედარებით, სტრიოსომების აქტივობის დაქვეითება. თუმცა, როდესაც მეცნიერებმა ხელოვნურად გაზარდეს ამ უჯრედების აქტივობა, თაგვებმა კვლავ გამოავლინეს ინტერესი ახალი რთული ამოცანების შესრულების მიმართ. როდესაც სტრიოსომის აქტივობა შეჩერდა, ცხოველებმა კვლავ დაკარგეს ინტერესი სწავლის მიმართ.

ამჟამად, გრეიბილი და მისი კოლეგები ავითარებენ წამლებს, რომლებსაც შეუძლიათ გაააქტიურონ ნერვული კავშირების აქტივობა სტრიოსომებსა და შავი სუბსტანციის უჯრედებს შორის. ასეთი წამლები პოტენციურად შეიძლება დაეხმაროს არა მხოლოდ ხანდაზმულებს, არამედ დეპრესიის, შფოთვისა და პოსტტრავმული სტრესული აშლილობის მქონე პაციენტებს, რომლებიც ასევე განიცდიან მოტივაციის დაკარგვას და გადაწყვეტილების მიღების უუნარობას.