კალციუმი როგორც ნერვულ პროცესთა რეგულატორი

ორგანიზმში წარმოდგენილ ელემენტებს შორის კალციუმს მეხუთე ადგილი უპყრია (ნახშირბადის, ჟანგბადის, წყალბადისა და აზოტის შემდეგ), საკვებ ნივთიერებებს შორის შემცველობის მიხედვით კი მეოთხე ადგილზეა ცილების, ცხიმებისა და ნახშირწყლების შემდეგ. მართალია მისი 99% ძვლებსა და კბილებშია გადანაწილებული მათი სტრუქტურული და ფუნქციური სრულყოფილებისათვის, მაგრამ დარჩენილ 1%-საც მეტად მნიშვნელოვანი ფუნქცია აქვს. საქმე ის გახლავთ, რომ კალციუმი უდიდეს როლს თამაშობს ნეირონებს (ნერვულ უჯრედებს) შორის იმპულსთა გადაცემაში, ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში ამაგზნებელ და შემაკავებელ პროცესთა დაბალანსებაში, უჯრედთა ბირთვული აპარატის მუშაობაში. აღნიშნული მინერალი ეხმარება ღრუბლისებრი უჯრედების სტაბილიზაციას, აფერხებს ჰისტამინის გამოთავისუფლებას, შესაბამისად, ამცირებს ალერგიულ რეაქციათა გამოვლენას, ანთებითი პროცესებისა და ტკივილის სინდრომის განვითარებას.

კალციუმის იონების არსებობა აუცილებელია არა მხოლოდ კუნთოვანი სისტემის კოორდინირებული ფუნქციობისათვის (შეკუმშვითი ფუნქციის რეგულაციისათვის), არამედ ჰორმონთა ცვლისათვის, ზრდის პროცესთა ნორმალურად წარმართვის, მჟავა-ტუტოვანი წონასწორობის შენარჩუნების, ფერმენტთა გააქტივების, ნეირორეგულატორების (ნეირონთაშორისი კომუნიკაციის აღმასრულებელი ქიმიური ნივთიერებები) გამოყოფისა და საზოგადოდ, ნერვული სისტემის ნორმალური ფუნქციობისათვის. ამ თვისების გამო ზოგიერთი ნეიროფიზიოლოგი კალციუმს საუკეთესო ბუნებრივ დამამშვიდებელ საშუალებად მიიჩნევს.

ამ კუთხით კალციუმი ბუნებაში უძველესი დროიდან იყო ცნობილი. ცხოველებზე დაკვირვებით დადგენილია, რომ, მაგალითად, ბაჭიები, გადატანილი სტრესის შემდეგ (მაგალითად, მტრისაგან თავის დაღწევის, გაქცევისა და სხვა უბედური შემთხვევის შემდეგ) ინსტინქტურად ეძებენ კალციუმით მდიდარ მცენარეებს, კერძოდ: კამას, სალბს, როზმარინს, მაიორანს, ბეგქონდარას, რომლებიც “ნერვების დამაწყნარებელი კალციუმის”, სულ მცირე, 2-2,5%-ს მაინც შეიცავს.

კალციუმმა რომ იმოქმედოს, აუცილებელია D ვიტამინი. ის, რომ კალციუმის დანამატები აწესრიგებენ ღამის ძილს, ესეც ნეირომეცნიერულ დასაბუთებამდე, იონურ-მოლეკულურ დონეზე პროცესთა შესწავლამდე ბევრად ადრე იყო დადგენილი და პრაქტიკაში დანერგილი. D ვიტამინი არის ის “ნივთიერება გუშაგი”, რომელიც გულდასმით აკონტროლებს სისხლში კალციუმის კონცენტრაციას, ანუ იმ განსაზღვრულ დონეს, რომლის ქვემოთაც არ უნდა დაეშვას მინერალის შემცველობა. სხვადასხვა ფაქტორთა გამო კალციუმის ზღვრულ ნორმაზე ქვემოთ დაცემის შემთხვევაში ირთვება ე. წ. დამაბალანსებელი მექანიზმები: ნაწლავების ლორწოვანი გარსის უჯრედები კალციუმისა და ფოსფატების სისხლში დიდი რაოდენობით გადასროლის “ბრძანებას იღებენ”, თირკმელები გაძლიერებულად აკავებენ ამ მინერალს სისხლში და არ უშვებენ მას ორგანიზმიდან შარდთან ერთად. სისხლში კალციუმი, საჭიროებისამებრ, ძვლებიდანაც გადანაწილდება. ამ რთული პროცესების მთავარი მიზეზი და არსი ის არის, რომ უპირველესად დაკმაყოფილდეს ნერვული უჯრედების მოთხოვნა კალციუმზე. სისხლში კალციუმის ერთპროცენტიანი დონე არავითარ შემთხვევაში არ უნდა დაქვეითდეს, წინააღმდეგ შემთხვევაში, კუნთები შეწყვეტენ შეკუმშვას, რამაც შესაძლოა გულის გაჩერება გამოიწვიოს. ამიტომაც, ორგანიზმს ყველა საჭირო მექანიზმი და დაცვის ბერკეტი აქვს მობილიზებული, ასე, მაგალითად, კალციუმის “განკარგულებაშია” ნაწლავებში არსებული სპეციალური ტრანსპორტული ნივთიერებები, ე. წ. კალბინდინები, რომლებიც საჭიროებისას უზრუნველყოფენ მინერალის სწრაფტრანსპორტს სისხლში და უერთებენ მას სათანადო აქტიურ ფერმენტებსა და პროტეინებს. ამგვარად, როგორც ბიოქიმიკოსები ხუმრობენ ხოლმე, გარკვეულ ვიტამინებსა და მინერალებს, მათ შორის, კალციუმს, “პირველი კლასით მგზავრობა უწევს”.


კალციუმის ძირითადი გამოვლინებანი

კალციუმის დეფიციტის შედეგები შესაძლოა აისახოს როგორც მთელ ორგანიზმზე, ასევე გამოვლინდეს ორგანიზმის ცალკეული სისტემების დონეზე:

• ზოგადი სისუსტე, ადვილად დაღლა;
• კუნთების ტკივილი და კრუნჩხვები;
• ძვლების ტკივილი, სიარულის მანერის დარღვევა;
• ზრდის პროცესთა დარღვევა;
• ჰიპოკალცემია, ჰიპოკალცინოზი და სხვა...

კალციუმის სიჭარბის ძირითადი გამოვლინებანი

• კუნთოვანი და ნერვული ბოჭკოების აგზნებადობის დათრგუნვა;
• გლუვი კუნთების ტონუსის დაქვეითება;
• კუჭის მჟავიანობის მომატება;
• გასტრიტისა და წყლულოვანი პათოლოგიის განვითარება-გამწვავება;
• კალცინოზი, კალციუმის ჩალაგება ქსოვილებსა და ორგანოებში (კანში, კანქვეშა ქსოვილში, კუნთებსა და მყესებში, ნერვებსა და სისხლძარღვთა კედლებში და სხვა);
• ბრადიკარდია, სტენოკარდია;
• ორგანიზმიდან მაგნიუმის, ფოსფორის, თუთიისა და რკინის გამოდევნა.

* * *
ცერებრო-ვასკულარული (ტვინის სისხლძარღვოვანი) დარღვევების პათოგენეზში ძირითადი რგოლი კალციუმის ტრანსპორტირების პროცესთა მოშლაა. სისხლძარღვოვანი ტონუსის მთავარი მარეგულირებელი მექანიზმია კალციუმის იონების დაბალანსებული მიწოდება სისხლძარღვების ნერვული და გლუვკუნთოვანი უჯრედებისათვის. ამ მექანიზმის მოშლის შემთხვევაში სხვადასხვა სახის ცერებრო-ვასკულარული პათოლოგია ვითარდება. მაგალითად, იშემიური ინსულტის დროს ძლიერდება კალციუმის იონების ნაკადი ნეირონებისადმი, რაც იწვევს მათი მემბრანების დეპოლარიზაციას. უჯრედშიდა გარემოში კათიონების დაგროვება ეხმარება ნეირონთა ფუნქციების გადატვირთვა-გამოფიტვას. ცერებრო-ვასკულარული დარღვევების დროს კალციუმის ანტაგონისტების დანიშვნა მიზნად ისახავს სწორედ ნეირონებში კალციუმის იონთა შეღწევის დაბლოკვას, რითაც ბალანსდება უჯრედული მეტაბოლიზმი და რეგულირდება სისხლძარღვოვანი ტონუსი.


ახალშობილთა ტეტანია

სიცოცხლის პირველ დღეებში ჰიპოკალცემია (სისხლში კალციუმის დაბალი დონე) და კრუნჩხვითი მდგომარეობა უხშირესად დღენაკლულ ახალშობილებს, ტყუპებს, ინფექციური და სიყვითლით მიმდინარე პათოლოგიით შეპყრობილ პატარებს აღენიშნებათ. დიდი მნიშვნელობა აქვს ორგანიზმისათვის კალციუმის მიწოდების რეჟიმს, პერიფერიული რეცეპტორების რეზისტენტობას, კალციტონინის სეკრეციის (გამოყოფის) გაძლიერებას.

სიცოცხლის პირველ კვირებში ჰიპოკალცემია ბავშვებთან შესაძლოა განპირობებული იყოს კვების თავისებურებათა დარღვევით, კალციუმისა და ფოსფორის მიწოდების წონასწორობის დარღვევით, დედის ორგანიზმში D ვიტამინისა და მინერალის ნაკლებობით. კლინიკურად ახალშობილებთან ჰიპოკალცემია ვლინდება გენერალიზებული ნერვ-კუნთოვანი აგზნებადობით, კრუნჩხვებით, რესპირატორული სიმპტომებით, ტაქიკარდიით, ღებინებით.