იცოდე ზუსტად, იმოქმედე სწორად, გადაარჩინე სიცოცხლე!
პირველი დახმარება იმით გამოიხატება, რომ მოვბანოთ ჭრილობა დასალევად ვარგისი ნებისმიერი უფერო სითხით და შევახვიოთ სუფთა ქსოვილით. 2) სისხლი ბევრია. ამ დროს არსებობს სისხლის დაკარგვის საშიშროება. დააფარეთ ჭრილობას რამდენიმე ფენად გაკეცილი ქსოვილი და გააკეთეთ დამწოლი ნახვევი. თუ სისხლი ისევ ჟონავს, ჭრილობაზე ქსოვილი კიდევ დაახვიეთ (სისხლით გაჟღენთილი არ მოხსნათ!) და ძლიერად დააწექით სისხლმდინარ არეს. 3) ჭრილობიდან სისხლი შადრევანივით ასხამს. ამ დროს სისხლი ძალიან სწრაფად იკარგება. ამის თავიდან ასაცილებლად არტერიის საპროექციო არეს (ჭრილობის ზემოთ) თითით (ან თითებით) უნდა დააწვეთ, შემდეგ კი ლახტი დაადოთ.
არტერიაზე ზეწოლის ადგილებია: მხრის ქვედა მესამედი და ბარძაყის ზედა მესამედი.
ლახტის დადების წესი:
- ლახტს მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში ადებენ, რადგან ის ხშირად შეუქცევად დაზიანებებს იწვევს.
- ლახტი ედება ჭრილობის ზემოთ.
- ლახტის დასადები ადგილი ტანსაცმლით უნდა იყოს დაფარული. თუ ჭრილობის ადგილი შიშველია, ლახტს ქვეშ რამე ქსოვილი უნდა დავუფინოთ.
- პირველი ნახვევი მჭიდრო უნდა იყოს (შეძლებისდაგვარად უნდა დამაგრდეს), შემდეგ ლახტი იჭიმება და ჭრილობის არეს დამატებით ედება 3-4-ჯერ (ლახტის მაგივრად შეიძლება გამოყენებულ იქნეს თოკი, ქამარი და სხვა).
- ლახტი სწრაფად ედება, მაგრამ იხსნება ნელა, თანდათანობით.
- დაშავებულს შუბლზე უნდა დაეწეროს (ნებისმიერი საშუალებით) ლახტის დადების თარიღი და დრო (რიცხვი, საათი, წუთი).
- ლახტი ზამთარში ერთი, ზაფხულში კი ორი საათით ედება. შემდეგ 5-10 წუთით უნდა მოვუშვათ და თავდაპირველი ადგილიდან ოდნავ ზემოთ დავადოთ.
- ლახტი აუცილებლად უნდა ჩანდეს.
- შეამოწმეთ, სწორად ადევს თუ არა ლახტი - სწორად დადების შემთხვევაში კიდურზე პულსი არ ისინჯება.
ლახტის დადების შემდეგ დაშავებული დაუყოვნებლივ უნდა წაიყვანოთ ექიმთან. თუ დამოუკიდებლად გადაადგილება არ შეგიძლიათ, გამოიძახეთ სასწრაფო დახმარება.
რა არ უნდა გავაკეთოთ:
- ჭრილობაში ხელი არ ჩავყოთ.
- ჭრილობიდან არაფერი ამოვიღოთ. თუ ჭრილობიდან გამოჩრილია უცხო სხეული, ვეცადოთ, ის მაქსიმალურად დავაფიქსიროთ (ნახვევი დავადოთ გამოჩრილი უცხო სხეულის ირგვლივ).
- სისხლით გაჟღენთილი ნახვევი არ მოვხსნათ.
პირველი დახმარება სხვა სახის სისხლდენების დროს
ცხვირიდან სისხლდენა: დაამშვიდეთ დაზარალებული; თავი ოდნავ წინ დაახრევინეთ და სთხოვეთ, ხელებით დაიჭიროს; ნესტოებთან ქსოვილის ნაჭერი მიადეთ; ცხვირზე დაადეთ ყინული ან ცივ სითხეში დასველებული ნაჭერი; თუ სისხლდენა 10-15 წუთში არ შეწყდა, გამოიძახეთ სასწრაფო დახმარება; არ შეიძლება თავის უკან გადაწევა - შესაძლოა, ამან სისხლიანი პირღებინება გამოიწვიოს.
შინაგანი სისხლდენა: გამოიძახეთ სასწრაფო დახმარება; მუცელზე დაადეთ ცივი; ჩაუტარეთ შოკის საწინააღმდეგო დახმარება; ტრანსპორტირება მჯდომარე მდგომარეობაში უნდა მოხდეს.
შინაგანი სისხლდენის ნიშნები: ადამიანი სუსტდება, ფითრდება, ამცივნებს და ცივი ოფლი ასხამს, თავბრუ ეხვევა და თვალწინ მუქი რგოლები ერევა, სუნთქვა სუსტი და ზერელე აქვს. ხელის დაჭერისას მუცელი შებერილი, მაგარი და მტკივნეულია. ტკივილს შესაძლოა არც კი გრძნობდეს. შესაძლოა, მიიღოს ემბრიონის პოზა. მუცელზე შესაძლოა ჩალურჯებული ადგილები შეიმჩნეოდეს.
რა არ უნდა გავაკეთოთ: არავითარ შემთხვევაში არ მივცეთ ტკივილგამაყუჩებელი! არ ვაჭამოთ! არ დავალევინოთ წყალი!
მუცლის ღრუში შემავალი ჭრილობა: დაფარეთ ჭრილობა; მოიქეცით ისე, როგორც შინაგანი სისხლდენის დროს; თუ შინაგანი ორგანოები გარეთ არის გამოვარდნილი, ძალიან ფრთხილად მოათავსეთ ისინი ნაჭერში ან პაკეტში, პაკეტი მიამაგრეთ სკოჩით, ლეიკოპლასტირით ან ბინტით, არ მოუჭიროთ; ნაწლავებს შეგიძლიათ თავისუფლად შეეხოთ - ეს მტკივნეული არ არის; ნაწლავების გამოშრობის თავიდან ასაცილებლად ნახვევი განუწყვეტლივ უნდა დაასველოთ.
გულმკერდის ღრუში შემავალი ჭრილობა: ჰერმეტულად დახურეთ ჭრილობა; დაადეთ ცივი; დაჭრილს აუკრძალეთ საუბარი; სთხოვეთ, შეძლებისდაგვარად ღრმად ისუნთქოს; პაკეტი ან რამდენიმე ფენად (რაც შეიძლება სქლად) გაკეცილი ქსოვილი სკოჩით ან ლეიკოპლასტირით მიამაგრეთ ჭრილობის არეს. თუ არსებობს შემავალი ჭრილობა, სავსებით შესაძლებელია, არსებობდეს გამომავალიც. ცეცხლნასროლი ჭრილობის დროს გამომავალი ხვრელი შემავალზე დაახლოებით ათჯერ დიდია. თუ ისიც პატარა ზომისაა, შეიძლება მისი ლეიკოპლასტირით მჭიდროდ დახურვა.
თავის შემავალი ჭრილობა: შეახვიეთ სუფთა ქსოვილით; დაუყოვნებლივ გამოიძახეთ სასწრაფო; არ მობანოთ; ხელით არ შეეხოთ.
ტრავმული ამპუტაცია (კიდურის მოგლეჯა): მოგლეჯილი კიდური ცელოფანის პარკში ჩადეთ, ეს პარკი - მეორე პარკში და გააცივეთ; "კონტეინერი" პაციენტთან ერთად გაგზავნეთ - მოგლეჯილი კიდურის აღდგენა 6 საათის განმავლობაში შესაძლებელია (არსებობს იდაყვამდე მოგლეჯილი ხელის ან მუხლამდე მოგლეჯილი ქვედა კიდურის აღდგენის შანსი); დაუყოვნებლივ დაურეკეთ სასწრაფო დახმარებას, დაკავშირების დროს აუცილებლად უთხარით, რომ საქმე ამპუტაციასთან ექნებათ.
ხანგრძლივი ზეწოლის სინდრომი: ნანგრევებში მოყოლილი ადამიანის კიდურს მძიმე საგნის დაწოლის ადგილიდან ოდნავ ზემოთ ედება ლახტი და მხოლოდ ამის შემდეგ თავისუფლდება ზეწოლისგან; გაათავისუფლეთ, კიდურები მჭიდროდ შებანდეთ და ლახტი მოხსენით; მიეცით დიდი ოდენობით თბილი სითხე; ჩაუტარეთ შოკის საწინააღმდეგო ღონისძიებები და სასწრაფოდ გადაიყვანეთ საავადმყოფოში.
ტრავმები
ღია მოტეხილობის შემთხვევაში ჯერ ზემოთ აღწერილი მეთოდებით უნდა მოვუაროთ ჭრილობას, შემდეგ კი ტრავმას. რაკი დაშავებულისთვის ადგილზე რენტგენოგრამის გადაღება შეუძლებელია, ამიტომ მოტეხილობის, ამოვარდნილობის, დაჭიმვის დროს ვიქცევით ისე, როგორც მოტეხილობის შემთხვევაში. ვიყენებთ ძ ასოს წესს: დეფორმირებული კიდური როგორშიც იმყოფება, იმავე მდგომარეობაში უნდა დაფიქსირდეს; არტაშანი ედება ისე, რომ დაფიქსირდეს სახსრები მოტეხილობის ზემოთ და ქვემოთ; არტაშნად შეიძლება გამოყენებულ იქნეს სამრეწველო ფენოპლასტის, სქელი მუყაოს, ფირფიცრის ნაჭრები (სასურველია, ცარიელი ადგილები ქსოვილის ნაჭრებით ამოავსოთ); ამოვარდნილობის ჩასწორება არ შეიძლება, ვიქცევით ისე, როგორც მოტეხილობის დროს; ტკივილის შესამცირებლად ტრავმირებულ ადგილზე ვადებთ ცივ საფენს (აქტუალურია ტრავმის მიღებიდან 6 საათის განმავლობაში, შემდეგ - აღარ). ცივი საფენი 15 წუთით დაადეთ, შემდეგ დაშავებული ხუთი წუთით შეასვენეთ და ისევ 15 წუთით დაადეთ ცივი; თუ ტკივილი გაძლიერდა, ყინულს პირდაპირ კანზე ნუ დაადებთ - რამეში გაახვიეთ.
ნიშნები და სიმპტომები: ტკივილი, შესივება, კიდურის არაბუნებრივი მდებარეობა, სისხლდენა, მოძრაობის დარღვევა.
რა არ უნდა გავაკეთოთ: არ ვეცადოთ კიდურის ბუნებრივ მდგომარეობაში დაბრუნებას.
როგორ მოვიქცეთ შემდგომ: დაზარალებული მივიყვანოთ ექიმთან; თუ დამოუკიდებლად გადაადგილება შეუძლებელია, გამოვიძახოთ სასწრაფო დახმარება.
თერმული დამწვრობა
პირველი დახმარება: მოაცილეთ დამაზიანებელი ფაქტორი; გააცივეთ დამწვარი ადგილი: I და II ხარისხის დამწვრობისას 10-15 წუთით შეუშვირეთ გამდინარე წყალს, III და IV ხარისხის დამწვრობისას შეახვიეთ სუფთა სველი ქსოვილით და შემდეგ ასე შეხვეული გააცივეთ დამდგარ წყალში; შეახვიეთ სუფთა სველი ქსოვილის ნაჭრით; დაამშვიდეთ დაშავებული და გამოიყენეთ შოკის საწინააღმდეგო მეთოდები.
ნიშნები და სიმპტომები: ტკივილი, კანის გაწითლება - I ხარისხი; ბუშტუკების გაჩენა - II ხარისხი; ჭრილობა, ბუშტუკების დასკდომა - III ხარისხი; გამურვა და მგრძნობელობის უქონლობა - IV ხარისხი.
რა არ უნდა გავაკეთოთ: დაზიანებულ ადგილზე არ უნდა წავუსვათ ზეთი, კრემი, მალამო, ცილა და სხვა. არ შეიძლება ახალდამწვარზე ქაფის (პანტენოლი) დასხმა, მიწებებული ტანსაცმლის აგლეჯა (ქსოვილი ირგვლივ უნდა შემოვჭრათ), ბუშტუკების ძალით გახეთქვა, ჭრილობაზე მოშარდვა.
სასწრაფოს ვიძახებთ მაშინ, როცა: დამწვარი ფართობი დაზარალებულის ხუთი ხელისგულისოდენაა; დამწვრობა ბავშვმა ან მოხუცებულმა მიიღო; დამწვრობა მესამე ხარისხისაა; დამწვარია ბოქვენის მიდამო, პირი, ცხვირი, თავი, სასუნთქი გზები ან ორივე კიდური.
დამატებითი ინფორმაცია: ადამიანის ხელისგული უდრის სხეულის ერთ პროცენტს. სასუნთქი გზების დამწვრობა უდრის სხეულის 30%-ის პირველი ხარისხის დამწვრობას.
ქიმიური დამწვრობა
პირველი დახმარება: დამწვრობის მიზეზის მოსაცილებლად კანის ზედაპირიდან გამდინარე წყლით ჩამორეცხეთ ქიმიური ნივთიერება არანაკლებ 20 წუთის განმავლობაში; თუ აგრესიულ ნივთიერებას ფხვნილისმაგვარი სტრუქტურა აქვს, კანიდან წინასწარ ჩამოფერთხეთ მისი ნარჩენი; გახადეთ ტანსაცმელი, მოხსენით სამკაულები, თუ მათზე ქიმიური ნივთიერება მოხვდა; დაზიანებულ ადგილზე დაადეთ ცივი სველი ნაჭერი ან პირსახოცი, რათა ტკივილი შეამციროთ; დამწვარი ადგილი ფაშარად (თავისუფლად) შეახვიეთ მშრალი სტერილური ბინტით ან სუფთა მშრალი ქსოვილით; თუ ჭრილობის პირველი ჩამორეცხვის შემდეგ წვის შეგრძნება იმატებს, დაზიანებული ადგილი განმეორებით ჩამორეცხეთ კიდევ რამდენიმე წუთის განმავლობაში. მცირე ქიმიური დამწვრობა მკურნალობის გარეშე ხორცდება.
სასწრაფო დახმარება გამოიძახეთ, თუ: თავი იჩინა შოკის მოვლენებმა (გონების დაკარგვა, სიფითრე, ზერელე სუნთქვა); ქიმიური დამწვრობა გავრცელდა კანის პირველ ფენაზე უფრო ღრმად, რის შედეგადაც ჩამოყალიბდა მეორე ხარისხის დამწვრობა, რომელმაც 7,5 სანტიმეტრზე მეტი ფართობი მოიცვა; დამწვარია თვალი, ხელები, ფეხები, სახე, ბოქვენის მიდამო, დუნდულები ან მსხვილი სახსრები; დაშავებული გრძნობს ძლიერ ტკივილს, რომელსაც არ ხსნის ურეცეპტოდ გასაცემი ტკივილგამაყუჩებელი საშუალებები (ტილენოლი, ანალგინი, იბუპროფენი და სხვა). თუ დარწმუნებული არ ხართ დამაზიანებელი ნივთიერების ტოქსიკურ მოქმედებაში, სჯობს, მისი ნაწილი ქილაში მოათავსოთ და გადაუდებელი დახმარების განყოფილებაში წაიყოლოთ ან იდენტიფიკაციისთვის აღნიშნულ დაწესებულებაში მიიტანოთ ამ ქიმიური ნივთიერების სრული აღწერილობა.
ელექტროტრავმა
ელექტროდენით დაზიანების ხარისხი დამოკიდებულია ძაბვაზე, იმაზე, როგორ და რა საშუალებით გაივლის სხეულში დენი, დაზარალებულის ჯანმრთელობის მდგომარეობაზე და იმაზე, რამდენად დროულად გაეწევა პირველი დახმარება.
დაუყოვნებლივ გამოიძახეთ სასწრაფო დახმარება, თუ: გაჩერდა გული; დაირღვა გულის რიტმი; დაირღვა ან შეწყდა სუნთქვა; თავი იჩინა კუნთების ტკივილმა ან უნებლიე კუმშვამ; დაიწყო კრუნჩხვითი შეტევა; აღმოცენდა ნემსის ჩხვლეტის მაგვარი ტკივილი ან დაიკარგა მგრძნობელობა; დაშავებულმა დაკარგა გონება.
სასწრაფოს მოსვლამდე მიიღეთ შემდეგი ზომები: შეაფასეთ სიტუაცია; დაშავებულს მაშინვე ნუ მიეკარებით - შესაძლოა, მასზე ელექტროდენი ისევ მოქმედებდეს და თუ ხელით შეეხებით, დენი თქვენც დაგარტყამთ; თუ არის საშუალება, გამორთეთ დენის წყარო, თუ ეს შეუძლებელია, დაშავებული დენის წყაროს მოაშორეთ ისეთი მშრალი საგნის მეშვეობით, რომელიც დენს არ ატარებს - მუყაოთი, პლასტმასით, ფიცრით (ოღონდ არა შეღებილით!!!), ხის ტოტით; დააკვირდით. სუნთქავს თუ არა დაშავებული და თუ არ სუნთქავს, დაუყოვნებლივ დაიწყეთ გულ-ფილტვის რეანიმაცია (ხელოვნური სუნთქვის ჩატარება); შოკი თავიდან რომ აიცილოთ. დაშავებული ისე დააწვინეთ, რომ მისი თავი სხეულზე დაბლა მდებარეობდეს, ფეხები კი მაღლა აუწიეთ.
- განურჩევლად იმისა, როგორ გრძნობს თავს დაშავებული, მისი საავადმყოფოში გადაყვანა მაინც აუცილებელია, რადგან ელექტროდენის ზემოქმედებიდან 24 საათის შემდეგაც კი არსებობს გულის მოულოდნელი გაჩერების საშიშროება. შიშველი ხელით არ შეეხოთ დაზარალებულს, რომელიც ელდენის ზემოქმედების ქვეშ იმყოფება. დენის გათიშვამდე არ მიუახლოვდეთ მაღალი ძაბვის სადენებს. დადექით მათგან დაახლოებით 6 მეტრის მანძილზე (თუ გაწყვეტილი მავთული ხტის და ნაპერწკლებს ისვრის, უფრო შორს). თუ დაშავებულს უშუალო საფრთხე არ ემუქრება, სასწრაფო დახმარების ბრიგადის მოსვლამდე ადგილზე დატოვეთ.
მოყინვა
მოაშორეთ სიცივეს (ყინვაში დაზელა ან გათბობა უშედეგო და საშიშია); დაზიანებული ადგილი (გათბობის სიჩქარის შესანელებლად) მშრალი ქსოვილის ნაჭრით შეახვიეთ; თანდათანობით გაათბეთ შენობაში; უხვად მიეცით თბილი და ტკბილი სითხე (შიგნიდან გასათბობად).
მოყინვის ნიშნები და სიმპტომებია: მგრძნობელობის დაკარგვა; წიწკვნისა და ჩხვლეტის შეგრძნება; კანის გათეთრება - მოყინვის I ხარისხი; ბუშტუკების გაჩენა - II ხარისხი (ბუშტუკები მხოლოდ გათბობის შემდეგ ჩნდება. შესაძლოა, 6-12 საათის შემდეგაც კი იჩინოს თავი); გამუქება და კვდომა - III ხარისხი (ამ ნიშანსაც მხოლოდ გათბობის შემდეგ შეამჩნევთ. შესაძლოა, ბუშტუკები 6-12 საათის შემდეგაც კი გაჩნდეს).
რა არ შეიძლება: იგნორირება; დაზელა (ეს კანის სიკვდილს და კანზე თეთრი ლაქების გაჩენას გამოიწვევს); სწრაფად გათბობა; ალკოჰოლის მიცემა.
რა უნდა გავაკეთოთ შემდგომ: ერთი დღე-ღამის განმავლობაში თვალყური უნდა ვადევნოთ მოყინულის საერთო მდგომარეობას და მოყინვის ადგილს.
დაზარალებული ექიმთან მიგვყავს მაშინ, როდესაც: მოყინვა II-III ხარისხისაა; დაშავებული ბავშვი ან მოხუცია; თუ მოყინული ადგილი დაშავებულის ხელისგულზე დიდია.
გადაცივება
თუ თქვენ თვითონ აღმოჩნდით სიცივის მსხვერპლი, უნდა შეჩერდეთ და გათბეთ. ნუ ეცდებით, უკანასკნელი ძალ-ღონის დაძაბვით განაგრძოთ გზა. შედით სახლში, კარავში, წყვილად ჩაძვერით საძილე ტომარაში... თანდათანობით გათბით (არ შეიძლება ცხელი აბაზანის მიღება!). მიიღეთ თბილი და ტკბილი საკვები და სასმელი. თუ დაზარალებულმა გონება დაკარგა, სითბოში მოათავსეთ, სხეულით გაათბეთ, თუ შესაძლებელია, გამოიძახეთ სასწრაფო დახმარება.
გადაცივების ნიშნები და სიმპტომები: ინტენსიური კანკალი; კოორდინაციის დარღვევა; მეტყველების გაძნელება; განწყობის მკვეთრი ცვლა (გაღიზიანება აპათიაში გადადის); მოძრაობის შენელება, სუსტი პულსი, სუნთქვის გაიშვიათება; გონების დაკარგვა.
რა არ უნდა გავაკეთოთ: დაზარალებულს არ უნდა დავუზილოთ კიდურები; არ უნდა ვაიძულოთ, იმოძრაოს ენერგიულად; არ დავალევინოთ ალკოჰოლური სასმელი (იგი სითბოს დაკარგვას უწყობს ხელს და შესაძლოა განმეორებითი გადაცივება გამოიწვიოს); არ უნდა ჩავაწვინოთ ცხელ აბაზანაში; არ დავადოთ ცხელი სათბურა.
როგორ მოვიქცეთ შემდეგ: 6-12 საათის განმავლობაში დაზარალებული ინტენსიური დაკვირვების ქვეშ უნდა იყოს. მდგომარეობის გაუარესების შემთხვევაში უნდა წავიყვანოთ ექიმთან. თუ დამოუკიდებლად გადაადგილება შეუძლებელია, გამოიძახეთ სასწრაფო.
მწვავე მუცელი
პირველი დახმარება: სასწრაფოდ გადაიყვანეთ საავადმყოფოში; დაადეთ ცივი; არაფერი აჭამოთ და დაალევინოთ; ზედმეტად არ გაანძრიოთ. ეს ძალიან საშიში მდგომარეობაა, რომელიც ხშირად გადაუდებელ ოპერაციულ ჩარევას მოითხოვს.
ნიშნები და სიმპტომები: ძლიერი ტკივილი მუცლის არეში; დაჭიმული (ფიცრისებური) მუცელი; ემბრიონის პოზა ან წრიალი (ავადმყოფი საწოლში ადგილს ვერ პოულობს); სისუსტე; შემცივნება.
რა არ უნდა გავაკეთოთ: მუცელზე არ უნდა დავადოთ სათბური; არ მივცეთ საკვები და წყალი; არ მივცეთ ტკივილგამაყუჩებელი საშუალება; მოვითმინოთ, იმის იმედით, რომ "მალე გაივლის".
გველის, ტკიპის, ძაღლისა და სხვა ცხოველების ნაკბენი
გველის ნაკბენის დროს: ნაკბენის ზემოთ დაადეთ მჭიდრო ნახვევი; თუ კიდურია დაკბენილი, იმობილიზაციისთვის დაადეთ არტაშანი; დაადეთ ცივი; უხვად მიეცით სითხე; თუ დაკბენილი ცუდად გახდა, გამოიწვიეთ ღებინება. არ არის სასურველი ნაკბენის ამოწოვა, მოწვა, ლახტის დადება.
ტკიპის ნაკბენის დროს: ნაკბენზე წაუსვით ზეთი, ცხიმიანი მალამო, კრემი; პინცეტით, ძაფით ან თითებით ტკიპა დაატრიალეთ; თუ თავი მაინც მოსძვრა, ამოაძრეთ კანიდან ისევე, როგორც აძრობთ ხიჭვს; მოახდინეთ ნაკბენი არის დეზინფექცია; აჩვენეთ ექიმს.
ძაღლისა და სხვა ცხოველების კბენის შემთხვევაში: შესაძლოა ცხოველი ავად იყოს, ამიტომ უნდა მოძებნოთ მისი პატრონი და დაწვრილებით გამოჰკითხოთ, რომელი აცრები აქვს ჩატარებული ცხოველს; ნაკბენი ადგილი ჭრილობასავით დაამუშავეთ (არ გამოიყენოთ სპირტი, არაყი); ნაკბენი, თუნდაც უმნიშვნელო იყოს, აუცილებლად აჩვენეთ ექიმს და უთხარით, რომელმა ცხოველმა გიკბინათ. არ შეიძლება ნაკბენის ამოწოვა, მოწვა, ლახტის დადება. ადამიანის ნაკბენი ცხოველისაზე საშიშია იმ ზოგიერთი ვირუსისა თუ ბაქტერიის გამო, რომლებიც შესაძლოა ადამიანის პირის ღრუში იმყოფებოდეს. თითების სახსრებზე კანის დაზიანება სხვა ადამიანის კბილებზე მორტყმისას ნაკბენად ითვლება.
თუ კბენის დროს კანი დაზიანდა: შეაჩერეთ სისხლდენა ჭრილობაზე დაწოლით; გულმოდგინედ მობანეთ ჭრილობა საპნითა და წყლით; ინფექციის პროფილაქტიკისთვის წაუსვით ანტიბაქტერიული მალამო; გადაახვიეთ სუფთა სახვევით. თუ ჭრილობიდან სისხლი ისევ დის, სისხლდენის შეწყვეტამდე სტერილური ბინტი ან სუფთა ქსოვილის ნაჭერი დააჭირეთ; მიმართეთ გადაუდებელ სამედიცინო დამხმარებას. თუ ტეტანუსის აცრიდან 5 წელზე მეტია გასული, შესაძლოა ექიმმა ტეტანუსის ანატოქსინით აქტიური იმუნიზაცია გირჩიოთ. ასეთ შემთხვევაში ანატოქსინის ინექცია უნდა გაკეთდეს კბენიდან არა უგვიანეს 48 საათის განმავლობაში.
შოკი
თუ დაზარალებული გონზეა, დაამშვიდეთ, გაათბეთ - ტანსაცმელი, პლედი ან სხვა რამ გადააფარეთ (ზაფხულშიც კი შოკში მყოფ ადამიანს შეამცივნებს, კანკალი აიტანს), დააწვინეთ ზურგზე და ფეხები მაღლა აუწიეთ (თუ გონზეა და არ მიუღია თავის, კისრის ან ხერხემლის ტრავმა), დაალევინეთ თბილი ტკბილი სითხე. ყურადღებით ადევნეთ თვალი მის მდგომარეობას.
ნიშნები და სიმპტომები: I ფაზა - აღგზნება: სახე წითელია; დაზარალებული აქეთ-იქით აწყდება; ყვირის, ილანძღება; აღენიშნება სავსე პულსი - 80-90; სუნთქვა ხშირი და ღრმაა; რეაქცია არაადეკვატურია; II ფაზა - შეკავება: სახე ფერმკრთალია; ცხვირ-ტუჩის სამკუთხედი ლურჯი ფერისაა; ადამიანს ამცივნებს; მოდუნებულია და ძილად მივარდნილი; უმოძრაოა; კანი კიდურებზე ცივია; პულსი სუსტია, სუნთქვა - ზერელე, რეაქცია - არაადეკვატური. შოკის პირველი ფაზა შექცევადია, მაგრამ თუ შეკავების ფაზა ჩამოყალიბდა, აუცილებელია კვალიფიციური სამედიცინო დახმარება (ექიმის ჩარევა) და მედიკამენტები.
რა არ უნდა გავაკეთოთ: არ უნდა მივცეთ წყალი, თუ აქვს თავის მძიმე ტრავმა ან მუცლის ღუში შემავალი ჭრილობა, სტკივა გული, გვაქვს ეჭვი შინაგან სისხლდენაზე.
რა უნდა გავაკეთოთ შემდეგ: მივიყვანოთ დაზარალებული ექიმთან. დამოუკიდებლად გადაადგილების შეუძლებლობის შემთხვევაში გამოვიძახოთ სასწრაფო დახმარება.
უცხო სხეული სასუნთქ გზებში
სასუნთქ გზებში უცხო სხეულის მოხვედრისას აუცილებლად მიაკითხეთ ექიმს! თუ უცხო სხეულმა მოხრჩობა გამოიწვია, გამოიყენეთ ტაქტიკა "ხუთს პლუს ხუთი": დაზარალებულს ხუთჯერ მკვეთრად დაჰკარით ხელისგული ბეჭებს შორის, ამის შემდეგ ხუთჯერ მოახდინეთ ზეწოლა დიაფრაგმის ქვეშ ჰეიმლიხის მეთოდით, შემდეგ ისევ ხუთჯერ დაჰკარით ბეჭებს შორის და ისევ ჰეიმლიხის მეთოდი გამოიყენეთ. თუ დამხმარე კიდევ გყავთ, გაუშვით სასწრაფო დახმარების გამოსაძახებლად. თუ მარტო ხართ, შეასრულეთ დახმარების ერთი ციკლი, შემდეგ გამოიძახეთ სასწრაფო და ისევ განაგრძეთ პირველი დახმარების გაწევა.
ჰეიმლიხის მეთოდი: დადექით დაზარალებულის უკან, შემოეხვიეთ მას და ოდნავ წინ გადახარეთ; ცალი ხელი მომუჭეთ და მოათავსეთ დაზარალებულის ჭიპის ზევით; მეორე ხელი მუშტს შემოხვიეთ და სწრაფი და ძლიერი მოძრაობით დააწექით მუცელს იმგვარად, თითქოს ცდილობთ, მაღლა ასწიოთ დაზარალებული; შეასრულეთ ეს მოძრაობა ხუთჯერ (თუ ეს აუცილებელი გახდა). თუ უცხო სხეული, რომელმაც მოხრჩობა გამოიწვია, ადგილიდან არ დაიძრა, მთელი ციკლი თავიდან გაიმეორეთ.
ტრანსპორტირება
პირველი დახმარების გაწევისას უპირველეს ყოვლისა იმაზე უნდა ვიზრუნოთ, რომ დაზარალებულს თავიდან ავაცილოთ დამაზიანებელი ფაქტორების ზემოქმედება და მოხერხებულად მოვათავსოთ, ამის შემდეგ კი დგება დაშავებულის ტრანსპორტირების საკითხი, რომელიც სამ ალგორითმად შეიძლება დაიყოს:
1) სასწრაფო ტრანსპორტირება: არსებობს საფრთხე სიცოცხლისთვის - ტრანსპორტირება ხდება ნებისმიერი ხერხით - 5-30 წამის განმავლობაში უსაფრთხო ადგილზე;
2) მოკლე მანძილზე სასწრაფო ტრანსპორტირება: დაზარალებულის გადაყვანა უნდა მოხდეს ფრთხილად - საკუთარი ძალებით - 50-300 მეტრის მანძილზე სახლამდე, მანქანამდე და სხვა;
3) ხანგრძლივი ტრანსპორტირება: კომფორტულად - სპეციალისტების ძალებით - 500 მეტრზე მეტ მანძილზე, სასწრაფო დახმარების მანქანით, საავადმყოფომდე.
როდის არის საჭირო დაზარალებულის გადაყვანა: მხოლოდ მაშინ, როცა არ გვაქვს სამედიცინო დახმარების სწრაფად მოსვლის იმედი ან დაზარალებული აუცილებლად უნდა მოვაშოროთ სიცოცხლისთვის საშიშ პირობებს, მაგალითად, გზას, რომელზეც ბევრი მანქანა მოძრაობს და მათი მოძრაობის შეჩერება შეუძლებელია; ავარიულ შენობას, როდესაც არსებობს მისი ჩამოქცევის საფრთხე; ცეცხლს ხანძრის შემთხვევაში; გაზით ან მომწამვლელი აირით (ნახშირჟანგით) გავსებულ შენობას. თუ დაზარალებულის სხვაგან გადაყვანა აუცილებელია, უპირველეს ყოვლისა შეაფასეთ ტრავმის ხარისხი და ბუნება. განსაკუთრებით ეხება ეს ხერხემლისა და კისრის ტრავმას. ყურადღებით დაათვალიერეთ თავი, კისერი, მკერდი და მუცელი, ყველა კიდური, რომლებიც დაზიანების შემთხვევაში აუცილებლად ხელით უნდა გეჭიროთ; თუ ტრავმები სერიოზულად მოგეჩვენათ, თუნდაც დაზარალებული გონზე იყოს და თავისუფლად სუნთქავდეს, ეცადეთ, მისი ტრანსპორტირება ზუსტად იმავე პოზაში მოახდინოთ, რომელშიც ის იმყოფება; ხანგრძლივი ზეწოლით მიღებული ტრავმისას შეძლებისდაგვარად გადადეთ ტრანსპორტირება - ამან შესაძლოა დაზარალებულის მდგომარეობა ძალიან გაართულოს.
ტრანსპორტირების ზოგიერთი სახე. ნებისმიერი ტრანსპორტირებისას აუცილებელია ხელმძღვანელი. ხელმძღვანელობს ის, ვისაც დაზარალებულის თავი უჭირავს. მაგალითად: "მზად ხართ? ვწევთ სამ დათვლაზე. ერთი, ორი, სამი. მიგვყავს. კარებში გავდივართ. ზურგით ერთმანეთისკენ. დაბლა ვუშვებთ. ერთი, ორი, სამი". მშველელს ხელები დაზარალებულის იღლიის ქვეშ უნდა ჰქონდეს ამოდებული. შეიძლება მეორე ვარიანტიც: ერთი ხელი - იღლიის ქვეშ, მეორე ხელით გვიკავია დაზარალებული ხელი (მხართან), რომელიც იდაყვშია მოხრილი და გულმკერდზეა მიკრული. მშველელის ცერა თითები გარეთ უნდა იყოს მიმართული. როცა დამხმარე ორია, დაზარალებულის ტრანსპორტირება გადაჯვარედინებული ხელებითაც შეუძლიათ. ასევე შეიძლება, დაზარალებული სკამზე დასვან და ისე გადაიყვანონ. როცა ოთხი დამხმარეა, შეიძლება გამოყენებულ იქნეს საკაცე ან ფართო ფიცარი, სქელი ნაჭერი, რომლის გვერდებსაც ხელში დავაგორგოლავებთ (ხელის მოსაკიდებლად უფრო მოხერხებული რომ იყოს). გადაყვანა შეიძლება მოხდეს "ნიდერლანდური ხიდით" (ხერხემლის ტრავმის დროს გადასაყვანი ხერხი) - საჭიროა 8 ადამიანი. ორივე მხარეს დგება სამ-სამი გადაჯვარედინებული ხელებით, ერთ დამხმარეს გადაჯვარედინებული ხელებით დაზარალებულის ბეჭები უჭირავს, ხოლო დაზარალებულის თავი ამ დროს დამხმარის მოხრილ იდაყვზე დევს (მერვე დამხმარე საკაცეზე მუშაობს). ასწიეთ დაზარალებული, ქვეშ შეუცურეთ საკაცე და წედ დააწვინეთ.
სასწრაფო დახმარების გამოძახება
სასწრაფო დახმარების გონივრულად გამოძახება ამოკლებს ბრიგადის მოსვლის დროს, რაც, შესაბამისად, დაზარალებულს გადარჩენის მეტ შანსს აძლევს. თუ დაზარალებული რამდენიმეა, ეს აუცილებლად აცნობეთ დისპეტჩერს, მაგალითად, "დაშავებული ბევრია, სამზე მეტი..." გახსოვდეთ: ერთი ბრიგადა - ერთი დაშავებულია! სასწრაფოს სადისპეტჩეროში სპეციალური პროგრამით აღჭურვილი კომპიუტერები დგას და ვიდრე დისპეტჩერი ამ პროგრამის ყველა ფანჯარას არ შეავსებს, ქვესადგურზე ინფორმაცია არ მივა, ამიტომ მოთმინებით აღიჭურვეთ და ზედმიწევნით ზუსტად უპასუხეთ ყველა კითხვას. დაიმახსოვრეთ დისპეტჩერისა და სასწრაფო დახმარების ბრიგადის ნომერი (შესაძლოა მომავალში გამოგადგეთ). ტელეფონის ყურმილი დისპეტჩერის შემდეგ დაკიდეთ.
დაბოლოს: სასწრაფო დახმარება ჯერჯერობით ერთადერთი უფასო სამედიცინო სამსახურია. თუ სამედიცინო დაზღვევა არ გაქვთ, ეს არ არის გამოძახებაზე უარის თქმის მიზეზი!
დაიმახსოვრეთ ისიც, რომ როდესაც ეხმარებით სხვას, საფრთხე არ უნდა შეუქმნათ საკუთარ თავს, რადგან თუ თქვენც გამოუვალ სიტუაციაში ჩავარდით, მშველელი აღარავინ იქნება!