ნუ შეგაშინებთ მენოპაუზა
- ქალის სასქესო ჯირკვალი, საკვერცხე, მხოლოდ განსაზღვრული ხნის განმავლობაში - მოზარდობიდან მენოპაუზამდე ფუნქციონირებს. ამ პერიოდს რეპროდუქციულს უწოდებენ. მენოპაუზა, იგივე კლიმაქსი, რეპროდუქციული ფაზიდან არარეპროდუქციულისკენ გარდამავალი პერიოდია. ამ დროს ქალის რეპროდუქციულ სისტემაში მიმდინარეობს ინვოლუციური პროცესები, რომლებიც მენსტრუალური და გენერაციული ფუნქციების შეწყვეტით ვლინდება.
სტატისტიკური მონაცემებით, მენოპაუზა 45-დან 55 წლამდე ასაკში იწყება. ამ დროისთვის საკვერცხეების ბიოლოგიური ასაკი დასასრულს უახლოვდება, მცირდება ჰორმონების გამომუშავება, კვერცხუჯრედი უფრო და უფრო იშვიათად მწიფდება, ხოლო მენსტრუაციული ციკლი არარეგულარული ხდება, ზოგჯერ კი ერთბაშად, წინამორბედი დარღვევების გარეშე წყდება.
მენოპაუზის წინარე პერიოდშივე იჩენს თავს ვეგეტატიური სიმპტომები: ალები, ოფლიანობა, თავის ტკივილი, გაღიზიანებადობა, დეპრესია, უძილობა, - რომლებიც ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში რეგულატორული პროცესების დარღვევით და ესტროგენების დეფიციტით არის განპირობებული. ეს სიმპტომები უსიამოვნოა, თუმცა ჯანმრთელობას საფრთხეს არ უქმნის და გარდაქმნების დასრულების შემდეგ თავისთავად გაივლის.
გაცილებით მნიშვნელოვანია ის დარღვევები, რომლებიც ჰორმონების ხანგრძლივი დეფიციტის შედეგად ვითარდება და მენოპაუზიდან რამდენიმე წლის შემდეგ მჟღავნდება. ესენია გულ-სისხლძარღვთა სისტემის დაავადებები, ოსტეოპოროზი, შარდის ბუშტის პრობლემები (შარდის შეუკავებლობა) და სხვა. ეს პათოლოგიები, ფსიქოვეგეტატიური დარღვევებისგან განსხვავებით, მეტ-ნაკლებად ყველა ქალს გამოაჩნდება.
ოსტეოპოროზი ძვლების სიფაშრეა. ესტროგენები ძვლებში კალციუმის ჩალაგებას ასტიმულირებს. მენოპაუზის შემდეგ, როდესაც სისხლში ესტროგენების დონე მკვეთრად ეცემა, ძვლები კალციუმით ღარიბდება. ოსტეოპოროზისთვის დამახასიათებელია ძვლების ნელი ტემპით განლევა, რომელსაც არავითარი დამახასიათებელი ნიშანი არ სდევს თან. დაავადება მაშინღა მჟღავნდება, როდესაც თავს იჩენს მისი ყველაზე მძიმე შედეგი - ბარძაყის ყელის მოტეხილობა.
გულისა და სისხლძარღვთა დაავადებების მიზეზიც ესტროგენების დეფიციტია. რეპროდუქციულ ასაკში ეს ჰორმონები ხელს უწყობს კარგი ქოლესტერინის წარმოქმნას, აფართოებს სისხლძარღვთა სანათურს და აუმჯობესებს სისხლის მიმოქცევას. კლიმაქტერიულ პერიოდში ესტროგენების დეფიციტის გამო დამცავი მექანიზმები სუსტდება და ბოლოს მოქმედებას წყვეტს. მენოპაუზის პერიოდში ერთ-ერთი ყველაზე უსიამოვნო მოვლენაა შარდის შეუკავებლობა, რომელიც ესტროგენების დეფიციტის შედეგად შარდის ბუშტისა და შარდსადენის კუნთოვანი და ლორწოვანი შრეების ატროფიით არის განპირობებული.
ყოველივე ამასთან ერთად, ესტროგენების დეფიციტი იწვევს კანისა და ლორწოვანი გარსების გამოშრობას. ჩნდება ნაოჭები, საშოს ლორწოვანის სიმშრალის გამო მტკივნეული ხდება სქესობრივი კავშირი, თვალის ლორწოვანის სიმშრალე კი ქრონიკული კონიუნქტივიტის მიზეზად იქცევა.
ესტროგენები ხელს უწყობს სახსრებში სინოვიური სითხის, სახსრების ერთგვარი საცხის წარმოშობას, ამიტომ ესტროგენების ნაკლებობა სახსრების ტკივილსაც განაპირობებს.
ჰორმონთა დონესთან უშუალო კავშირი აქვს ალცჰაიმერის დაავადებას - მოხუცებულთა გონებასუსტობას. დადგენილია, რომ ესტროგენები აუმჯობესებს თავის ტვინში სისხლის მომოქცევას, რაც იმის იმედს იძლევა, რომ ესტროგენებით ჩანაცვლებითი თერაპია ხანდაზმულებში ამ უკურნებელი სენის მძიმე შედეგებს თავიდან აგვაცილებს.
- შეიძლება თუ არა ამ უსიამოვნებათა თავიდან აცილება?
- სამწუხაროდ, ჩვენი ქალბატონები უსიტყვოდ ეგუებიან კლიმაქსს. საუკეთესო შემთხვევაში, მიდიან უროლოგთან, კარდიოლოგთან... ეს შეცდომაა, ვინაიდან ასეთი მკურნალობა მენოპაუზის შედეგების აღმოფხვრისკენ არის მიმართული და არა მიზეზის კორექციისკენ. მენოპაუზასთან დაკავშირებული მძიმე დარღვევების თავიდან აცილება შესაძლებელია სამი ძირითადი მექანიზმით:
- ჰორმონების დეფიციტის შევსებით;
- ჯანსაღი ბალანსირებული კვებით;
- სათანადო ფიზიკური აქტივობით.
ჰორმონთა დეფიციტის შევსებით იზრდება ძვლების სიმკვრივე, თითქმის ნახევრდება გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების განვითარების რისკი, ხოლო შარდის ბუშტთან დაკავშირებული და საშოს სიმშრალის პრობლემების მოგვარება ადგილობრივი მკურნალობითაც (ესტროგენშემცველი კრემებით, საშოს სანთლებით) შესაძლებელია.
ჯანსაღი ბალანსირებული კვება ამ პერიოდში გულისხმობს კალციუმით მდიდარი საკვების მიღებას (თუმცა ისიც უნდა ითქვას, რომ ესტროგენების გარეშე კალციუმი ძვლებში არ შეკავდება), ცხოველური ცხიმებისა და ცომეულის შეზღუდვას, ვიტამინებით მდიდარი მცენარეული საკვების მიღებას. აუცილებელია სიმსუქნის თავიდან ასაცილებლად ზრუნვაც, ვინაიდან ცხიმის ყოველი ზედმეტი კილოგრამი ზრდის დატვირთვას მენჯის ფუძის კუნთებზე და ხელს უწყობს შარდის ბუშტის ფუნქციის მოშლას.
რეგულარული ფიზიკური ვარჯიში აუმჯობესებს სისხლის მიმოქცევას, რაც ხელს უწყობს ძვლებში კალციუმის ცვლას და მნიშვნელოვანი სასიცოცხლო ფუნქციების მქონე ორგანოთა კვებას. შარდის ბუშტის ფუნქციის მოსაწესრიგებლად შემუშავებულია მენჯის ფუძის კუნთების სპეციალური ვარჯიშებიც.
- რას გვეტყვით ქალის სასქესო ორგანოების დაწევასა და გამოვარდნაზე?
- უტეროვაგინალური პროლაფსი, უბრალო ენით - ქალის სასქესო ორგანოთა დაწევა და გამოვარდნა, ძალიან დელიკატური პრობლემაა, რომელიც, მართალია, სიცოცხლისთვის საშიში არ არის, მაგრამ არღვევს მეზობელი ორგანოების ფუნქციას და აუარესებს ცხოვრების ხარისხს.
განასხვავებენ საშვილოსნოს დაწევის სამ ხარისხს:
I - დესცენსუს უტერი - საშვილოსნოს დაწევა, როდესაც საშვილოსნოს ყელი არ სცილდება სასქესო ნაპრალს;
II - პროლაპსუს უტერი ინცომპლეტუს - საშვილოსნოს ნაწილობრივი გამოვარდნა, როდესაც საშვილოსნოს ყელი გამოსულია სასქესო ნაპრალიდან;
III - პროლაპსუს უტერი ცომპლეტუს - საშვილოსნოს სრული გამოვარდნა, როდესაც სასქესო ნაპრალს გარეთ არის მოქცეული საშვილოსნოს არა მარტო ყელი, არამედ ტანიც.
ამ პათოლოგიის განვითარებაში წამყვან როლს ასრულებს მენჯის ფუძის კუნთების ტონუსის დაქვეითება. არანაკლები მნიშვნელობა აქვს საშვილოსნოს იოგოვანი აპარატის სიჯანსაღეს. განსაზღვრული როლი აკისრია კონსტიტუციურ ტიპსაც.
მენჯის ფსკერის დამჭერი აპარატის სიმტკიცე ქალის სასქესო ჰორმონების - ესტროგენების არსებობაზეა დამოკიდებული. ამიტომაც იწვევს ესტროგენების დეფიციტი ორგანოთა დაწევასა და გამოვარდნას.
დაავადება შეუმჩნევლად იწყება და ნელა პროგრესირებს, ამიტომ ჩივილები ხშირად შეუმჩნეველია.
საშვილოსნოსა და საშოს კედლების ძლიერი დაწევისას ან გამოვარდნისას ქალი უჩივის:
- უცხო სხეულის შეგრძნებას შორისის მიდამოში;
- მქაჩავი ხასიათის ტკივილს წელის, გავისა და მუცლის ქვედა მიდამოში;
- თავს იჩენს შარდვისა და დეფეკაციის პრობლემები: შარდვის გახშირება, შარდის შეუკავებლობა ან შარდვის გაძნელება, შეკრულობა, აირების ან ფეკალური მასების შეუკავებლობა. ქალი იძულებულია, ბუნებრივი მოთხოვნილების დასაკმაყოფილებლად მიიღოს უჩვეულო მდგომარეობა ან დაიხმაროს ხელი;
- გამოვარდნილ ორგანოებში ირღვევა სისხლის მიმოქცევა, რის შედეგადაც ფართოვდება ვენები, იწყება ატროფია, ანთებითი ცვლილებები, ლორწოვან გარსებზე ჩნდება წყლულები.
- ბევრს ჰგონია, რომ სასქესო ორგანოების დაწევას უნდა შევეგუოთ, რადგან ეს ისეთი რამ არის, რაც ასაკთან ერთად ყველას ემართება. მართლაც ასეა? რა მოხდება, თუ პროლაფსს არ ვუმკურნალეთ?
- ნებაზე მიშვებული დაავადება პროგრესირებს, ირღვევა მეზობელი ორგანოების ფუნქცია. ამას ერთვის ფიზიკური და მორალური ტანჯვა, შრომისუნარიანობის დაქვეითება, სქესობრივი ცხოვრების გაძნელება, საბოლოოდ კი საქმე ინვალიდობამდე მიდის.
- როგორ მკურნალობენ ორგანოთა დაწევას?
- არსებობს ორი პრინციპულად განსხვავებული მიდგომა: კონსერვატიული და ქირურგიული. მენჯის ფუძის დარღვეული მთლიანობის მკურნალობისას განსაკუთრებით ეფექტურია ქირურგიული მეთოდი. მხოლოდ ოპერაციული ჩარევა გვაძლევს მენჯის ფუძის არსებულ დეფექტთა ლიკვიდაციის საშუალებას.
კონსერვატიულ მკურნალობას ნიშნავენ პროლაფსის ადრეულ სტადიაში, როდესაც ანატომიური და ფუნქციური დეფექტები ჯერ კიდევ უმნიშვნელოდ არის გამოხატული ან ოპერაციული ჩარევა უკუნაჩვენებია: ქალი ორსულად არის ან უახლოეს მომავალში დაორსულება აქვს დაგეგმილი, მეტისმეტად არის დასუსტებული ან რომელიმე თანმხლებ დაავადებას უჩივის...
სასქესო ორგანოების უმნიშვნელო დაწევისას ნაჩვენებია სამკურნალო ფიზკულტურა, რომელიც მიზნად ისახავს მუცლის პრესისა და მენჯის ფუძის კუნთების გამაგრებას. მიზანშეწონილია ბანდაჟის ტარება. გარდა ამისა, ინიშნება ჩანაცვლებითი ჰორმონული თერაპია. შესაძლებელია საშვილოსნოს რგოლის - პესარიის გამოყენება. ეს რგოლი საშოში იდგმება, გარს ერტყმის საშვილოსნოს ყელს და მას აწეულ მდგომარეობაში აკავებს, რაც ქირურგიული ჩარევის თავიდან აცილების საშუალებას გვაძლევს. თუმცა ყველა ეს საშუალება დროებითი და ნაკლებეფექტიანია.
დაავადების რთული ფორმის დროს მკურნალობა ქირურგიულია. ქირურგიული მეთოდის არჩევისას ითვალისწინებენ პაციენტის ზოგად მდგომარეობას, ასაკს, ოჯახურ მდგომარეობას, სქესობრივი ფუნქციის შენარჩუნების აუცილებლობას, ჩივილების ხასიათს, თანმხლებ ექსტრაგენიტალურ და გინეკოლოგიურ პათოლოგიებს და სხვა.
- იკურნება თუ არა უტეროვაგინალური პროლაფსი?
- რასაკვირველია, იკურნება. სწორედ ამას ისახავს მიზნად ქირურგიული მკურნალობა, თუმცა არსებობს რეციდივის ალბათობაც. ეს უკანასკნელი დამოკიდებულია უამრავ მიზეზზე, რომელთა შორისაც, უწინარეს ყოვლისა, უნდა დავასახელოთ პაციენტის ორგანიზმის თავისებურება, ქირურგიული ტექნიკა, გამოყენებული მასალის ტიპი, პოსტოპერაციული პერიოდის მიმდინარეობა. ყველა ფაქტორის გათვალისწინება შეუძლებელია, მაგრამ უნდა აღინიშნოს, რომ თუ 20 წლის წინ რეციდივების რაოდენობა 30%-ს აღწევდა, დღეს წამყვან კლინიკებში ეს მაჩვენებელი 10%-ზე ნაკლებია. თანამედროვე საშუალებებისა და მეთოდიკების ეფექტურობა 95%-ს აღემატება.
- როგორ ავიცილოთ თავიდან უტეროვაგინალური პროლაფსი?
- სასქესო ორგანოების დაწევისა და გამოვარდნის თავიდან ასაცილებლად აუცილებელია მშობიარობისა და ლოგინობის პერიოდის სწორი მართვა, ჯანსაღი კვება. უნდა შეიზღუდოს ფიზიკური დატვირთვა, განსაკუთრებით - 45 წლის შემდეგ. ქალმა უნდა ივარჯიშოს, მისდიოს სპორტს. ორსულობამდე, ორსულობის დროს და მშობიარობის შემდეგ შეასრულოს ისეთი ვარჯიშები, რომლებიც ხელს უწყობს მუცლის პრესის, მენჯის ფუძის, იოგოვანი აპარატის გამაგრებას. რაც მთავარია, გახსოვდეთ: უტეროვაგინალური პროლაფსი ნორმა არ არის. ეს დაავადებაა და იკურნება. მისი მკურნალობის შემდეგ თავს კვლავ სრულფასოვან ადამიანად იგრძნობთ.