ჭკვიანი მატყუარა
ტყუილი თუ ფანტაზია
ყოველდღიურ ცხოვრებაში ხშირად გვითქვამს ბავშვისათვის: "ნუ ტყუი!", "ნუ ფანტაზიორობ!" თუ ამ ფრაზების შინაარსს კარგად გავიაზრებთ, უნდა ვაღიაროთ, რომ ისინი ერთმანეთისგან საკმაოდ განსხვავდება. ზოგიერთი ფსიქოლოგის მტკიცებით, სიცრუე ფაქტების გამიზნული დამახინჯებაა, ხოლო ტყუილი - ნებისმიერი მტკიცება, რომელიც რეალობას არ შეესაბამება. ამ საკითხების ერთ-ერთი თვალსაჩინო სპეციალისტი, ცნობილი ამერიკელი ფსიქოლოგი პოლ ეკმანი თავის წიგნში "რატომ ცრუობენ ბავშვები" ტყუილსა და სიცრუეს სინონიმებად განიხილავს. ჯერ კიდევ ცოტა ხნის წინათ მიიჩნეოდა, რომ 4 წლის ასაკამდე ბავშვები საერთოდ ვერ განასხვავებენ ერთმანეთისგან ცნებებს "ტყუილი", "სიცრუე", "სიმართლის დამალვა". მოზრდილი ადამიანები კი ყოველდღიურ ცხოვრებაში ამ სიტყვებს სიმართლის ანტონიმებად მიიჩნევენ. მკვლევრები ამტკიცებენ, რომ ბავშვები ჩვენს მოტყუებას ჯერ კიდევ ექვსი თვიდან იწყებენ. როგორ შეიძლება, ასეთი პატარა ბავშვი იტყუებოდეს? - ჩნდება ბუნებრივი შეკითხვა. ძალიან მარტივად - ის მანიპულირებს უფროსებით, რათა დაიმსახუროს ჩვენი ხშირი, უკეთეს შემთხვევაში კი მუდმივი ყურადღება. როცა პატარა ბავშვი ხედავს, რომ დედა მის მიმართ ყურადღება არ იჩენს, ის თავის ფანტაზიას რთავს.
ჩექმებიანი კატა და ნაცარქექია
ალბათ გაგიგონიათ მოზრდილი ადამიანის მისამართით ნათქვამი საყვედურით სავსე ფრაზა "რა ბავშვივით იქცევი!" ვის და რას ვგულისხმობთ ამ სიტყვების წარმოთქმისას? უპირველეს ყოვლისა, პიროვნებას, რომელიც ყოველთვის რაღაცას იგონებს და თითქმის არასოდეს ამბობს სიმართლეს. მკვლევრების აზრით, ბავშვებს ფანტაზიორობასა და ტყუილის თქმას ჩვენ, უფროსები ვასწავლით და ეს ხდება... ზღაპრებთან პირველი ურთიერთობის დროს! ზღაპრების პერსონაჟები ყოჩაღები და მოხერხებულები არიან, მაგრამ უნდა ვაღიაროთ, რომ ყოველთვის კეთილსინდისიერად არ იქცევიან. მართალია, მათი ტყუილი კარგ საქმეს, სიკეთის გამარჯვებას ემსახურება, მაგრამ ტყუილი მაინც ტყუილია. თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ტყუილების რეკორდსმენი ჩვენი ნაცარქექიაა. არც ჩექმებიანი კატაა ნაკლები. ისინი ტყუილს ეფექტურად იყენებენ წარმატების მისაღწევად. სპეციალისტებმა 5-7 წლის ბავშვებისთვის სხვადასხვა ტიპის ზღაპრული ისტორია შექმნეს. ისტორია სურათებით იყო გადმოცემული. შერჩეულ იქნა სხვადასხვა ტიპის ტყუილი: ეგოისტური, ალტრუისტული, უნებლიე, არავერბალიზებული ანუ გაუხმოვანებელი. პარადოქსია, მაგრამ დაკვირვებამ გამოავლინა, რომ ზღაპარში ტყუილის მსხვერპლნი უფრო ხშირად მამრობითი სქესის პირები იყვნენ, ხოლო ცხოვრებაში - ქალები. ვარაუდობენ, რომ ამის მიზეზი საზოგადოების თანდათანობითი ფემინიზაციაა. ბავშვის ცხოვრების უმთავრესი პერსონაჟი ქალია - დედა, ბებია, მასწავლებელი, ექიმი. სწორედ მათ მიიჩნევენ რთული ცხოვრებისეული სიტუაციების წყაროდ. როგორ არ წავიდეთ ბაღში? უნდა ვთქვათ, რომ მუცელი გვტკივა. დაგვაგვიანდა გაკვეთილზე - მოვიგონოთ საპატიო მიზეზი. მოვატყუოთ ბებია, რათა მან ეზოში გაგვიშვას. 5 წლის ბავშვისთვის ყველაფერი, რაც სწორი ინფორმაციის დამალვას ან დამახინჯებას უკავშირდება, ტყუილია. თუ ბავშვი აცნობიერებს, რომ ტყუილი თქვა, ძალიან განიცდის. 5 წლის პატარები, უფროსებისგან განსხვავებით, ტყუილად მიიჩნევენ სიმართლის დამახინჯებას მაშინაც კი, როცა ეს კეთილი მიზნით კეთდება. ასაკის მატებასთან ერთად სიტუაცია იცვლება. 7 წლის ბავშვები ტყუილად მიიჩნევენ ყველაფერს, რაც კი ფაქტების დამახინჯებასთან არის დაკავშირებული. აქ იგულისხმება ფაქტების უნებლიე დამახინჯებაც. უფრო დიდი ბავშვები განასხვავებენ ალტრუისტულ ტყუილს, კეთილშობილურ ტყუილს, სიმართლის დაფარვას სიკეთის გამო. ერთი შეხედვით შეიძლება დაგვრჩეს შთაბეჭდილება, რომ ზღაპარი, რომელიც უამრავ ტყუილთანაა დაკავშირებული, პატარებს საერთოდ არ უნდა წავუკითხოთ. მაგრამ ეს არ არის მართალი. პედაგოგებისა და ფსიქოლოგების დიდი ნაწილი მიიჩნევს, რომ ზღაპარი არ უნდა განვიხილოთ როგორც სიკეთისა და ბოროტების სახელმძღვანელო. სამწუხაროდ, თანამედროვე მშობლები ბავშვის აღზრდის პროცესში ნაკლებ დროს უთმობენ ამ ჟანრს. ეს არ არის კარგი. ზღაპარი, რომელიც მოზრდილთა ფანტაზიის ნაყოფია, დიდ ინფორმაციას შეიცავს. ზღაპრის მეშვეობით პატარები უკეთ იგებენ ძველ და თანამედროვე კულტურას, მსოფლიოს სხვადასხვა ხალხების წეს-ჩვეულებებს და მთლიანად ცხოვრებას. ზღაპრის გმირი არაჩვეულებრივი ადამიანია. ის მრავალ წინააღმდეგობას გადალახავს და მიზანს აღწევს. რთული თავგადასავლების შემდეგ ის ცხოვრებისგან უდიდეს საჩუქარს იღებს - არაჩვეულებრივი სილამაზის ცხოვრების თანამგზავრს. ალბათ არ არის ცუდი, თუ პატარა ბავშვს გაუჩნდება სურვილი, მოხერხებულ და ყოვლისშემძლე გმირს მიბაძოს.
ტყუის, ესე იგი იზრდება
ზღაპარი ნამდვილად არ არის მიზეზი იმისა, რომ ბავშვები ტყუილს ამბობენ. სპეციალისტების აზრით, ბავშვის სიცრუის მთავარი დამნაშავეები უყურადღებო და ეგოისტი მშობლები არიან, რომლებიც შვილებს საკმარის დროს არ უთმობენ. მრავალი მათგანი დროს ვერ პოულობს, რომ აღფრთოვანებული თვალებით უყუროს ბავშვის მიერ ნაპოვნ ლამაზ კენჭს თუ ფოთოლს, რომ პატარა ლამაზი ნახატებისთვის შეაქოს. ტყუილი კი უმალ იპყრობს მშობლების ყურადღებას. ამრიგად, ტყუილი მოწმობს, რომ პატარას პრობლემები აქვს, უჭირს და დახმარება სჭირდება. მშობლებმა, რომლებიც შვილს ტყუილში გამოიჭერენ, არ უნდა დაიწყონ ბავშვზე ზეწოლა. დადგენილია, რომ პატარა ცრუპენტელების მხილებისა და აღიარების მოპოვება ნაკლებეფექტურია - პატარა მატყუარა შუბლზე ხელს იდებს, თვალებში გიცქერით და ახალ ტყუილებს იგონებს. მშობლებმა უნდა გაითვალისწინონ, რომ მათი ზედმეტი ცნობისმოყვარეობა და ხშირი აკრძალვები ასაზრდოებენ პატარა ბავშვის ფანტაზიას და ის შეზღუდვების თავიდან აცილების ხერხებს ეძებს. უმეტესად ეს 3 წლის ასაკში ხდება - პერიოდში, როცა ვითარდება მეტყველება და წარმოსახვის უნარი. ამიტომ არ ღირს მკაცრი ღონისძიებების გატარება ბავშვური ტყუილების წინააღმდეგ. ჯობს, აქტიურად ჩავერთოთ სიტუაციაში და შვილს დავეხმაროთ. სავსებით შესაძლებელია, რომ მატყუარას აკლდეს სიყვარული, ალერსი, მზრუნველობა... დათრგუნეთ საკუთარი მრისხანება და უფრო ხშირად აღფრთოვანდით ბავშვით, დაანახეთ მას თქვენი სიყვარული. უნდა ვებრძოლოთ თუ არა ბავშვის ტყუილს? უნდა ვაღიაროთ, რომ მისი დამარცხება ჯერ არავის მოუხერხებია. არიან სპეციალისტებიც, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ საზოგადოდ ტყუილთან და მით უფრო ბავშვურ ტყუილთან ბრძოლა უაზრობაა, რადგან ტყუილი ჩვენი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია. ნახევარსიმართლე, კომპრომისი, გარკვეულ სიტუაციაში ჭეშმარიტი გრძნობებისა და აზრების დაფარვა - ამ ყოველივეს ჩვენ ყოველდღიურად ვაკეთებთ ტაქტის, კარგი ტონის, ირგვლივ მყოფ ადამიანთა ინტერესების გათვალისწინებით. პატარა ბავშვის პირველი გულუბრყვილო ტყუილი ნამდვილად არ გვაძლევს შეშფოთების საფუძველს. პირიქით, ის ბავშვის განვითარების ნიშანია. ამერიკელების აზრით, თუ ბავშვის ინტელექტი და სოციალური ქცევა ნორმალურია, მისი გამონაგონი და ტყუილი ჩვენზე ზემოქმედების გაცილებით სრულყოფილი და ლოგიკური ფორმებია, ვიდრე ემოციური ზეწოლის ხვა ფორმები - ისტერიკა, ცრემლები, მუდარა. მეცნიერთა აზრით, თუ ბავშვი ფანტაზიორობს, ესე იგი ის ინტენსიურად ვითარდება, ნელ-ნელა "ჭკვიანდება". პატარა სწავლობს ცხოვრებას რეალურ სამყაროში, აღარ ეშინია მისი. სწორედ ამაში ეხმარებიან ბავშვებს ზღაპრები - ისინი რეალურ ცხოვრებაში ადაპტაციას გვასწავლიან. ჩვენი ცხოვრების ყველა სფეროში შემოაღწია კონკურენციამ და შეჯიბრებამ. ყველა მშობელს სურს, მისი შვილი წარმატებული იყოს. ნუ შეშფოთდებით, თუ თქვენმა პატარამ უწყინარი ტყუილი თქვა. ეცადეთ, ეს სიტუაცია მის სასარგებლოდ გამოიყენოთ. მაგალითად, ხშირად ჰკითხეთ, როგორ მოიქცეოდა ამა თუ იმ პერსონაჟის ადგილზე. გაითვალისწინეთ, რომ ბავშვობაში გამომუშავებული ლამაზად მოტყუების ჩვევა ადამიანს პროფესიულ საქმიანობაში შეიძლება ძალიან გამოადგეს.
როგორ მოვიქცეთ, თუ ბავშვი ტყუის
გახსოვდეთ, რომ არსებობენ ბავშვები, რომლებიც მწვავედ რეაგირებენ მშობელთა მხრიდან ყურადღების დეფიციტზე. თუ ასეთ ბავშვებს უხეშად ვუსაყვედურებთ ტყუილების გამო, შეიძლება ისინი ძალზე დავთრგუნოთ. არ ღირს ფანტაზიორის მკაცრად დასჯა. ჯობს კარგად დავაკვირდეთ ცრუპენტელას მანერებს, რათა ადვილად მივხვდეთ, როდის ტყუის ის და დროზე შევაჩეროთ. ჯობს ბავშვმა თავიდანვე იგრძნოს, რომ თქვენი მოტყუება შეუძლებელია. არ უნდა შევქმნათ სიტუაცია, რომლის გამოც პატარას ტყუილის თქმის სურვილი გაუჩნდება. კარგად უნდა ვიცნობდეთ საკუთარ შვილს და ჩვენი ტაქტიკა მისი პიროვნული თვისებების გათვალისწინებით ავირჩიოთ. საკუთარ ფანტაზიებში ბავშვი ხშირად ამარცხებს მოძალადეს, აღადგენს სამართლიანობას. სამწუხაროდ, რეალობა ყოველთვის ასეთი როდია. როცა მოვლენის ბავშვურ ვერსიას ისმენთ, მორალურად მხარი უნდა დაუჭიროთ პატარას, მაგრამ ნელ-ნელა ასწავლოთ დანაშაულის აღიარება. პატარამ უნდა იცოდეს, რომ მართალ ადამიანებს პატივს სცემენ იმიტომ, რომ ისინი სიმართლეს ამბობენ და ამისა არ ეშინიათ.