გენიალური თუ საშუალო?
სხვებისგან განსხვავებული
წარმოდგენა საშუალო მონაცემებისა და მათგან განსხვავებული შესაძლებლობების შესახებ ბავშვის ცხოვრებაში ხშირად მაშინ ჩნდება, როცა პატარამ ჯერ კიდევ არ იცის, რომ არსებობენ განსაკუთრებული ნიჭისა და ჩვეულებრივი შესაძლებლობების ადამიანები. მოზრდილები ბავშვებს თავს ახვევენ თავიანთ წარმოდგენას ნიჭიერების შესახებ: "ანა სამი წლისაა და უკვე კითხულობს", "გიო ოთხი წლისაა და უკვე ანგარიშობს", "გვანცა ექვსი წლისაა და უკვე ბეთჰოვენის სონატას უკრავს!" ბავშვებს კი ტალანტის შესახებ განსხვავებული წარმოდგენა აქვთ. თუ უფროსებმა ბავშვს საფუძველი არ მისცეს დაფიქრდეს თავის ნიჭსა თუ უნიჭობაზე, ბავშვი ფიქრობს, რომ ჩვეულებრივია და ამ ფაქტს აღიქვამს როგორც კანონზომიერებას. ეს სავსებით შეესაბამება რეალობას, რადგანაც ჩვენ ყველანი და ჩვენი შვილებიც ჩვეულებრივი ადამიანები ვართ. ნორმალური წარმოდგენა, რომელიც პატარა ბავშვს საკუთარი თავის შესახებ აქვს, ასეთია: საკუთარი თავისთვის და მშობლებისთვის ის ძალიან მნიშვნელოვანი პერსონაა, სხვებისთვის კი ისეთივეა, როგორიც სხვა ბავშვები - ჩვეულებრივი და არაფრით გამორჩეული. ეს ნორმალური, გაწონასწორებული მდგომარეობაა. მაგრამ ზოგჯერ ეს წონასწორობა ირღვევა. ეს მაშინ ხდება, როცა ბავშვი ოჯახში საკმარის სითბოს არ იღებს, ამჩნევს, რომ რაღაცით არ ჰგავს სხვა ბავშვებს ან, მოუხედავად იმისა, რომ მშობლები მას არაჩვეულებრივად თვლიან, თანატოლები მის განსაკუთრებულ ტალანტს არ აღიარებენ. ამ შემთხვევაში ჩვეულებრივობა თუ არაჩვეულებრივობა ბავშვისთვის პრობლემად იქცევა. თუმცა უნდა ვაღიაროთ, რომ ფართოდ გავრცელებული სწორედ ის შემთხვევებია, როცა ბავშვის საშუალო მონაცემები გულს სტკენს არა იმდენად ბავშვს, რამდენადაც მის ამბიციურ მშობლებს. როდის ჰგონია ბავშვს, რომ ის "მეტისმეტად ჩვეულებრივია"?
- მშობლები ბევრს ელოდნენ შვილისგან, მის განვითარებაზე უამრავ დროსა და ენერგიას ხარჯავდნენ, მაგრამ პატარა მაინც არაფრით გამოირჩევა თანატოლებისგან - არც სხვებზე მეტი იცის, ვერც ახალ მასალას ითვისებს სხვებზე სწრაფად, არც ლიდერის თვისებებს ამჟღავნებს... დედა გამუდმებით უთვალთვალებს სხვა ბავშვებს, ადარებს მათ თავის შვილს და ეჩვენება, რომ სხვა ბავშვები მის შვილზე უკეთესები, ჭკვიანები, ჯანმრთელები და ლამაზები არიან.
- ბავშვი დაბადებიდანვე თანატოლებზე სწრაფად ვითარდებოდა: სხვებზე ადრე აიდგა ფეხი, ამოიდგა ენა, გამოავლინა გამჭრიახობა, კარგად ხატავდა, ძერწავდა, იგონებდა ათასგვარ თამაშს... მიუხედავად ამისა, ექვსი წლისთვის ის სხვა ბავშვებს გაუთანაბრდა, თანატოლები დაეწივნენ და ერთ დროს ტალანტად აღიარებული საოცრება სხვებს დაემსგავსა. მიუხედავად ამისა, ბავშვს დარჩა სურვილი, მისი პიროვნება ყველას აღაფრთოვანებდეს და ძალიან უჭირს იმ ფაქტთან შეგუება, რომ ასე არ არის.
- მასწავლებელმა სრულიად უსამართლოდ ჩათვალა, რომ ბავშვს საშუალო, არაფრით გამორჩეული მონაცემები აქვს.
- პატარა ჩვეულებრივი მოჩანს მისი მართლაც ძალიან ნიჭიერი თანატოლების გვერდით.
ნუ იქნებით სკეპტიკოსები
თუ ხედავთ, რომ თქვენი შვილი სხვა ბავშვების ფონზე მიიჩქმალა და სკოლაში თუ სპორტულ სექციაში საშუალო მონაცემების მოსწავლედ მიიჩნევენ, უპირველეს ყოვლისა, ეცადეთ, ამ გარემოებას დიდი მნიშვნელობა არ მიანიჭოთ. გაარკვიეთ, ვის უქმნის ეს ფაქტი პრობლემას - თქვენ თუ ბავშვს. შესაძლოა, პატარა არავითარ მნიშვნელობას არ ანიჭებდეს პედაგოგთა მხრიდან მის შეფასებას, წყნარად იჯდეს კუთხეში და პოეზიის შედევრს ქმნიდეს ან მისი ასაკისათვის რთულ ამოცანას ორიგინალურად წყვეტდეს. გახსოვდეთ, თუ ბავშვი ბედნიერი და კმაყოფილია, თქვენი ემოციები არაფერს ნიშნავს. სწორედ ამიტომ თავად უნდა გაუმკლავდეთ საკუთარ თავს და ბავშვს განწყობილება არ გაუფუჭოთ. ნუ ეტყვით, რომ მას სხვა სჯობნის. გულთან ახლოს ნუ მიიტანთ მის შეფასებას სხვების მიერ, ნუ ჩათვლით მათ სიტყვებს განაჩენად ან დირექტივად. გახსოვდეთ, ყოველგვარი აზრი სუბიექტურია. ერთნი შესაძლოა ფიქრობდნენ, რომ თქვენი პატარა ძალიან ჭკვიანი, ნიჭიერი და საყვარელია, მეორეთ კი ის მონსტრად მიაჩნდეთ. განურჩევლად სხვათა შეფასებისა, ბავშვი თქვენია და მის შესაძლებლობებსაც ყველაზე უკეთ თქვენ თვითონ იცნობთ.
აშკარა გენიოსი
არ დაგავიწყდეთ, რომ არსებობენ ელვარე, გამორჩეული პიროვნებები და პიროვნებები, რომელთაც მართლაც შეუძლიათ, შექმნან რაღაც არაორდინარული. ეს ორი თვისება - გამორჩეულობა და არაჩვეულებრივობა - ერთმანეთს ყოველთვის არ ემთხვევა, ერთმანეთზე არ არის დამოკიდებული. ჩვენ მიჩვეულნი ვართ ამ თვისებათა გაიგივებას, ალბათ იმიტომ, რომ თუ არაორდინარული პიროვნება ქცევით, გარეგნობით, ლიდერის თვისებებით გამოირჩევა ანუ მკვეთრი პიროვნებაა, ის თავის ტალანტსაც იოლად ავლენს. სინამდვილეში კი ყველა კომუნიკაბელური ბავშვი არ არის პოტენციური გენიოსი და არც ყველა წყნარი პატარაა უნიჭო. ბავშვს დახმარება მხოლოდ მაშინ სჭირდება, როცა თავად იტანჯება საკუთარი "საშუალო" მონაცემების გამო, თუ გრძნობს, რომ მისგან ბევრს არაფერს ელიან. რა თქმა უნდა, დახმარება არ გულისხმობს ხელშეწყობას, რათა ის რამით გამორჩეული გახდეს. სპეციალისტების აზრით, აზრი არ აქვს ვარჯიშისა და ხანგრძლივი მეცადინეობის წყალობით ისეთი შედეგების მიღწევას, რომ ბავშვი ერთხმად აღიარონ ლიდერად. დავუშვათ, ამ გზით მიაღწიეთ და შვილი წარმატებულად აქციეთ. ეს პრობლემას არ აღმოფხვრის - პატარა იძულებული იქნება, მუდმივად დაძაბული იყოს, რომ მოპოვებული წარმატება შეინარჩუნოს. ვერ უარვყოფთ, რომ ზოგჯერ მსგავსი მეთოდი მომავალი დიდი პროფესიული წარმატებების საფუძველია, მაგრამ უფრო ხშირად ასეთი მცდელობით მხოლოდ ნევროზს თუ მივიღებთ. სპეციალისტების აზრით, ბავშვის წარმატების აუცილებელი პირობა თქვენი უპირობო სიყვარულია. სწორედ თქვენი სიყვარული დაეხმარება მას თანატოლთა შორის საკუთარი ადგილის პოვნაში. არაჩვეულებრივი ნიჭის მქონე ბავშვებისთვის აუცილებელია მათი ნიჭის ობიექტური შეფასება, საშუალო მონაცემების პატარებისთვის კი სუბიექტური დამოკიდებულება და ისეთი ამოცანების დასახვა, რომელთაც დაძლევენ. თუ პატარა ბავშვი უყვართ და აფასებენ, ხოლო ოჯახის უფროსი წევრები ყოველთვის მხარში უდგანან ერთმანეთს, ბავშვს აზრადაც არ მოუვა, რომ ის ცუდია, უნიჭოა, "არაფრით გამოირჩევა". მშობლების ამოცანა განსაკუთრებით მაშინ არის რთული, როცა ოჯახში ორი ბავშვი იზრდება და ერთი მეორესთან შედარებით აშკარად ნიჭიერია. მშობლებმა აუცილებლად უნდა დაიცვან წონასწორობა, რათა უპირატესობა არ მიანიჭონ უფრო ნიჭიერ პატარას. ამ შემთხვევაში "ჩვეულებრივ" ბავშვსაც ექნება შანსი, საკუთარი შესაძლებლობები მაქსიმალურად გამოავლინოს.
როგორც ხედავთ, "საშუალო მონაცემები" ბავშვის პრობლემა სულაც არ არის. ეს უფრო იმ მშობლების პრობლემაა, რომელთაც სურთ, თავიანთი შვილი ვუნდერკინდთა სიაში იხილონ. ქვემოთ მოყვანილი ტესტი დაგეხმარებათ გააცნობიეროთ, რამდენად გაღელვებთ ის ფაქტი, რომ "საშუალო" და "არაფრით გამორჩეული" შვილი გყავთ.
1. გრძნობთ, რომ თქვენი შვილი სხვებს არ ჰგავს?
ა) არა;
ბ) კი.
2. გაქვთ თუ არა სურვილი, ატაროთ ბავშვი სხვადასხვა წრეზე?
ა) კი;
ბ) არა.
3. ბავშვობაში ვუნდერკინდად მიგიჩნევდნენ?
ა) არა;
ბ) კი.
4. გეუფლებათ თუ არა წყენა, როცა თანატოლები თქვენს შვილს ჯობნიან?
ა) არა;
ბ) კი.
5. უბრაზდებით თუ არა შვილს, როცა ის გამჭრიახობას ვერ იჩენს?
ა) არა;
ბ) კი.
6. ბევრ დროს ხარჯავთ შვილის ინტელექტუალური განვითარებისთვის?
ა) კი;
ბ) არა.
7. ხშირად აქებთ თქვენს პატარას?
ა) კი;
ბ) არა.
8. ძალიან გინდათ, თქვენი შვილი გენიოსი გახდეს?
ა) არა;
ბ) კი.
9. გრძნობთ თუ არა პედაგოგებისგან თქვენი შვილისადმი უარყოფით დამოკიდებულებას?
ა) არა;
ბ) კი.
10. მიგაჩნიათ, რომ თქვენს შვილს ძალიან სწყინს წარუმატებლობა?
ა) არა;
ბ) კი.
თუ პასუხებში ჭარბობს ა, თქვენ საკმაოდ თავდაჭერილი დამოკიდებულება გაქვთ ბავშვის ტალანტის მიმართ, ხედავთ, რომ პატარა ეტაპობრივად ვითარდება და მოთმინებას იჩენთ. თანამიმდევრულად მოეკიდეთ აღზრდას და ნუ დააჩქარებთ მოვლენებს. თუ ჭარბობს ბ, ესე იგი თქვენ კარგ გარემოს უქმნით ბავშვს განვითარებისთვის, თუმცა განიცდით, რომ ის თანატოლთა ფონზე უღიმღამოდ გამოიყურება. მოიკრიბეთ მოთმინება და დაიმახსოვრეთ, რომ ნიჭი ინდივიდუალურია და სხვადასხვა დროს ვლინდება.