სისტემური დაავადებების სამკურნალო მედიკამენტები
მძიმე შემთხვევებში აუცილებელია თერაპიაში პლაზმოფერეზის ჩართვა, აგრეთვე - იმ ლიმფური კვანძების დასხივება, რომლებშიც ანტისხეულები წარმოიქმნება. ავადმყოფის კომპლექსური მოვლის განსაკუთრებით მნიშვნელოვან ფაქტორად ითვლება ოჯახის წევრების ყურადღება და მხარდაჭერა. მრავალ ქვეყანაში ავადმყოფები ქმნიან თავიანთ კლუბებს და ჯანდაცვის სისტემის მუშაკების მხარდაჭერით ერთობლივად უმკლავდებიან სირთულეებს. ფარმაკოთერაპია (სამკურნალო პრეპარატებით მკურნალობა) რევმატული დაავადებების უმრავლესობათა ძირითადი თერაპიაა. ზოგიერთი სამკურნალო საშუალება (ჩვენ მათ ანტირევმატულებს ვუწოდებთ) რევმატული დაავადების სხვადასხვა ფორმისთვის გამოიყენება, ზოგიერთი კი რომელიმე ერთი დაავადებისთვის არის განსაზღვრული. წამლების დანიშვნა, ჩვეულებრივ, ექიმთან ვიზიტის დასასრულს ხდება და ხშირად ექიმს დრო არც კი რჩება საიმისოდ, რომ მათი გამოყენება და მოქმედების მექანიზმი პაციენტს ზედმიწევნით აუხსნას. ყველა პრეპარატის შესახებ ყველაფრის ცოდნა ძნელია, ამიტომ ამ სტატიაში ცალკეული ანტირევმატული საშუალებებისა და მათი სასურველი (სასარგებლო) თუ არასასურველი (მავნე) თვისებების აღწერით შემოვიფარგლებით. რევმატული დაავადებების სამკურნალოდ ბევრი წამალი გამოიყენება, მათ შორის - ჩვეულებრივი ანალგეტიკები (ტკივილგამაყუჩებლები), დაავადების მამოდიფიცირებელი წამლების ჯგუფი (მათ მხოლოდ რევმატოიდული ართრიტის სამკურნალოდ იყენებენ), დაბოლოს - პრეპარატები, რომლებიც ოსტეოართროზის სამკურნალოდ არის მოწოდებული - ანტიოსტეოართროტიკები. ანტირევმატული საშუალებების დახმარებით ექიმები ცდილობენ დათრგუნონ ანთებითი პროცესები და მისი შედეგი - ტკივილი. ეს გახლავთ რევმატული დაავადებების ფარმაკოთერაპიის ძირითადი მიმართულება. მამოდიფიცირებელი პრეპარატების საშუალებით ხდება დაავადების მიმდინარეობის მოდიფიცირება და დაზიანებული ძვლებისა და ხრტილის აღდგენა. ანტიოსტეოართროტიკები ის პრეპარატებია, რომლებმაც ოსტეოართროზის დროს ხრტილები დეფორმაციისგან უნდა დაიცვან. უპირველეს ყოვლისა, აუცილებელია, ანტირევმატული მკურნალობის ზოგიერთ ძირითად ასპექტს გავეცნოთ:
1. ერთმანეთისგან უნდა განვასხვაოთ ანალგეტიკები და ანთების საწინააღდეგო პრეპარატები. ანალგეტიკი ის პრეპარატია, რომელიც ასუსტებს ან აქრობს ტკივილს, ანთების საწინააღმდეგო კი ის, რომლის ეფექტიც ანთების გამოვლინებებს - შესივებას, შეწითლებას - და მის შედეგებს, მაგალითად, სახსრებში მოძრაობის შეზღუდვას, ამცირებს. ანალგეტიკური მოქმედება აქვთ პარაცეტამოლს, აცეტილსალიცილის მჟავას ანუ ასპირინის მცირე დოზებს, კოდეინსა და სხვებს. მათ სუსტ ანალგეტიკებს უწოდებენ და ძლიერი ანალგეტიკებისგან, მაგალითად, მორფიუმისგან, განსხვავებით, შეჩვევა არ ახასიათებთ. ანთების საწინააღმდეგო ეფექტი აქვთ არასტეროიდულ ანტირევმატულ საშუალებებს და ასპირინის დიდ დოზებს, რომელთაც დიდი ხნის განმავლობაში იღებენ.
2. საჭიროა, ერთმანეთისგან განვასხვაოთ აგრეთვე წამლის ალერგია და არასასურველი გვერდითი ეფექტები. ალერგია საკმაოდ იშვიათია, გვერდითი მოვლენები კი საკმაოდ ხშირი. ალერგიული რეაქციები ვლინდება გამონაყარით, ფილტვებში მსტვენი ხიხინით ან მოულოდნელი სურდოთი. შედარებით ხშირ გვერდით ეფექტებად ითვლება გულისრევის შეგრძნება, მუცლის ტკივილი, ყურების შუილი და თავის ტკივილი. თუ პრეპარატის პირველივე მიღებისას ალერგია გამოვლინდა, მაშინ ჯობს მისი განმეორებით მიღებისგან თავი შეიკავოთ, ხოლო თუ გვერდითი მოვლენები წარმოიშვა, მაშინ შეიძლება დარწმუნებული იყოთ, რომ პრეპარატის დოზის შემცირებისთანავე ისინი გაქრება.
3. უნდა იცოდეთ ისიც, როგორ ხდება საჭმლის მომნელებელი სისტემიდან წამლის ორგანიზმში შეწოვა და როგორ ურთიერთქმედებს ერთმანეთთან სხვადასხვა პრეპარატი. საკვები, ერთი მხრივ, ანელებს წამლის სისხლში შეწოვის პროცესს, მეორე მხრივ კი კუჭის ლორწოვანს იცავს ზოგიერთი პრეპარატის (განსაკუთრებით - ანტირევმატული არასტეროიდული საშუალებების) მავნე ზემოქმედებისგან. არსებობს პრეპარატები, რომლებიც სპეციალური გარსით არის დაფარული. ეს გარსი წვრილ ნაწლავში იხსნება, რაც თავიდან გვაცილებს კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის ლორწოვანის დაზიანებას. წამლები ქიმიური ნაერთებია, ამიტომ ერთდროული მიღების შემთხვევაში მათ შორის შესაძლოა ქიმიური რეაქცია დაიწყოს. ამ შემთხვევაში ექიმები მათ ურთიერთშეთავსებაზე ლაპარაკობენ. წესისამებრ, წამლები სისხლის ცილებს უერთდება. ორი ერთდროულად მიღებული წამალი ცილებთან შეერთებისას ერთმანეთს კონკურენციას უწევს და შესაძლოა, ერთმა მათგანმა მეორე განდევნოს სისხლიდან, ამის გამო სისხლში მისი შემცველობა არაპროპორციულად გაიზარდოს და გარკვეული ტიპის მოწამვლა გამოიწვიოს. ასეთი რამ შეიძლება მოხდეს, მაგალითად, ანტირევმატული საშუალებებისა და ანტიკოაგულანტების (ეგრეთ წოდებული სისხლის გამათხიერებლების), ასევე - შაქრიანი დიაბეტის საწინააღმდეგო პრეპარატების ერთდროული მიღების დროს. ამ პრეპარატების ერთდროულმა მიღებამ რიგ შემთხვევაში შესაძლოა სისხლდენა გამოიწვიოს, რიგ შემთხვევაში კი სისხლში შაქრის რაოდენობის საგრძნობი რყევა.
4. ამგვარი ურთიერთშეუთავსებლობის მრავალი შემთხვევაა ცნობილი და მისი თავიდან აცილება შესაფერისი ანტირევმატული საშუალებების შერჩევით შეიძლება. აუცილებელია, კარგად გავიაზროთ განსხავვება ცალკეულ ანტირევმატულ, განსაკუთრებით არასტეროიდულ საშუალებებს შორის, ასევე ვიცოდეთ მათი კომერციული და ზუსტი დასახელებები. ბაზარზე ათეულობით არასტეროიდული ანტირევმატული საშუალება იყიდება, რომლებიც როგორც სამკურნალო ეფექტით, ასევე არასასურველი გვერდითი მოქმედებით ძალიან ჰგავს ერთმანეთს. ისიც შეიძლება, ერთი და იგივე ქიმიური ნივთიერება სხვადასხვა სახელით შეგვხვდეს. მაგალითად, კარგად არის ცნობილი ანტირევმატული საშუალება ბრუფენი. მისი მთავარი მოქმედი ნივთიერება იბუპროფენია. ეს უკანასკნელი ბაზარზე სხვადასხვა კომერციული დასახელებით იყიდება: ბრუფენი, იბუპროფენი, დიგნოფლექსი, მოტრინი, რუფენი, ადვილი და სხვა, იმის მიხედვით, რა სახელი შეურჩია ამა თუ იმ ფირმამ ძირითად კომპონენტს - იბუპროფენს.
5. ყველა ანტირევმატული საშუალების - არასტეროიდების, დაავადების მიმდინარეობის მამოდიფიცირებელი პრეპარატებისა და კორტიკოსტეროიდების - მიღებას ძალზე სერიოზულად უნდა მოვეკიდოთ და ზედმიწევნით გავიკეთოთ ექიმის მიერ გამოწერილი საკონტროლო ანალიზები. არასტეროიდული ანტირევმატული პრეპარატების დიდი დოზებით და ხანგრძლივად მიღების შემთხვევაში უნდა გვახსოვდეს, რომ არსებობს საჭლის მომნელებელი ტრაქტიდან სისხლდენის განვითარების საშიშროება, განსაკუთრებით მაშინ, როცა პაციენტი ხანდაზმულია. ასეთ სისხლდენას სხვა სიმპტომები, მაგალითად, მუცლის ტკივილი, უმეტესად თან არ ახლავს, რაც კიდევ უფრო საშიშია. დიდი რისკი ემუქრებათ მწეველებს, რომლებიც არასტეროიდებთან ერთად კორტიკოსტეროიდებს იღებენ, და რევმატოიდული ართრიტის მძიმე ფორმების მქონე პაციენტებს, რომლებიც დიდი ხანია საწოლს არიან მიჯაჭვულნი. რისკის ქვეშ იმყოფებიან ის ავადმყოფებიც, რომელთაც ამ წამლების მიღების ფონზე უკვე ჰქონიათ კუჭიდან სისხლდენა. ხსენებული საფრთხის გამო ამ პრეპარატების მიღება სასურველია წყლულის საწინააღმდეგო ან ანტაციდურ საშუალებებთან ერთად, მცირე დოზებით.
პერსპექტიული მეთოდები
სისტემური დაავადებების წარმოშობის მექანიზმი ჯერჯერობით უცნობია. სპეციალისტებმა ვერ ახსნეს, რითია განპირობებული იმუნური სისტემის გაუკუღმართებული ზემოქმედება საკუთარ ქსოვილებზე. არადა, ამ სისტემის ნორმალური მუშაობის დარღვევის პროვოცირება შესაძლოა ტრავმამ, სტრესმა, ორგანიზმის გადაცივებამ, სხვადასხვა ინფექციურმა დაავადებამ და უამრავმა სხვა მიზეზმა მოახდინოს. როგორც ზემოთ მოგახსენეთ, აუტოიმუნურ (სისტემურ) დაავადებებს ანთების საწინააღმდეგო პრეპარატებითა და იმ წამლებით მკურნალობენ, რომლებიც პაციენტის იმუნურ სისტემას თრგუნავს. გარდა იმისა, რომ ამ პრეპარატებს გვერდითი მოვლენების მთელი წყება ახასიათებს, ისინი ძალზე ტოქსიკურები არიან, თანაც ასეთი თერაპია ინფექციების განვითარებასაც უწყობს ხელს. ზემოთ ჩამოთვლილი წამლები მოქმედებენ არა დაავადების მიზეზზე ან უშუალოდ დაავადებულ ორგანოზე, არამედ მთელ ორგანიზმზე. ამიტომაც ცდილობენ მეცნიერები, დაამუშაონ პრინციპულად ახალი მეთოდები, რომლებიც ლოკალურად იმოქმედებს. სისტემური დაავადებების წინააღმდეგ ახალი პრეპარატების ძებნას სამი ძირითადი მიმართულება აქვს. შედარებით უფრო პერსპექტიული ჩანს გენოთერაპია, რომლის დახმარებითაც შესაძლებელი იქნება დეფექტური გენის შეცვლა, თუმცა მის პრაქტიკულ გამოყენებამდე ჯერ კიდევ შორია, ხოლო მუტაციები, რომლებიც ამა თუ იმ კონკრეტულ დაავადებას შეესაბამება, ყველა შემთხვევისთვის ჯერ არ არის აღმოჩენილი. იქ, სადაც მიზეზი ორგანიზმის მიერ იმუნური სისტემის უჯრედებზე კონტროლის დაკარგვაა, ზოგიერთი მკვლევარი ამ უჯრედების ახლით შეცვლას გვთავაზობს, მაგრამ მანამდე უნდა ჩატარდეს ხისტი იმუნოდეპრესიული თერაპია. ეს მეთოდიკა უკვე გამოსცადეს და მან დამაკმაყოფილებელი შედეგი აჩვენა სისტემური წითელი მგლურასა და გაფანტული სკლეროზის მკურნალობის დროს, მაგრამ უცნობია, რამდენ ხანს გასტანს ეფექტი და უსაფრთხოა თუ არა ორგანიზმისთვის "ძველი" იმუნიტეტის დათრგუნვა. სავარაუდოდ, სხვებზე ადრე ხელმისაწვდომი იქნება ის მეთოდიკები, რომლებიც დაავადების მიზეზს კი არ აღმოფხვრის, არამედ დამიზნებით მოაშთობს მის გამოვლინებას. ეს, უპირველეს ყოვლისა, გახლავთ ისეთი პრეპარატების გამოყენება, რომლებიც ანტისხეულების საფუძველზეა დამზადებული. მათ ძალუძთ, დაბლოკონ იმუნური სისტემის მიერ საკუთარ ქსოვილებზე განხორციელებული შეტევა. კიდევ ერთი უახლესი მეთოდია ისეთი პრეპარატების გამოყენება, რომლებიც იმუნური პროცესის ფაქიზ რეგულაციაში მონაწილეობს. ლაპარაკია არა იმ ნივთიერებებზე, რომლებიც იმუნურ სისტემას თრგუნავს, არამედ ბუნებრივი რეგულატორების ანალოგებზე, რომლებიც უჯრედების მხოლოდ განსაზღვრულ ტიპზე მოქმედებს.