მარიკა დვალი

ჯანსაღი ძვლები განუწყვეტლივ განახლდება, განსაზღვრული ბიოლოგიური მექანიზმები კი უზრუნველყოფს, რომ ძვლის ქსოვილის განახლების პროცესი არ იყოს მეტისმეტად ინტენსიური და პირიქით, ძველი ძვლები მეტისმეტად ჭარბად არ დაიშალოს. ძვლოვანი სისტემის მუდმივი განახლება, რასაც მედიცინაში რემოდელირებას უწოდებენ, აუცილებელია ორგანიზმისთვის.

პეჯეტის დაავადების დროს ძვლების რემოდელირების მექანიზმი დარღვეულია, სათანადოდ არ არის დაბალანსებული. ძვლები დიდდება, მათი სიმკვრივე კი ქვეითდება, ძვლები თხელდება და ადვილად ტყდება. პეჯეტის დაავადება (სხვაგვარად - მადეფორმირებელი ოსტეიტი) ზრდასრულ ადამიანებს ემართებათ. დადგენილია, რომ ამერიკის შეერთებულ შტატებში ეს დაავადება ზრდასრული მოსახლეობის 1%-ს აქვს. გარდა ამისა, გვხვდება ძალიან იშვიათი შემთხვევები ბავშვთა შორისაც. მათ იუვენილურ პეჯეტის დაავადებას უწოდებენ.

რა იწვევს პეჯეტის დაავადებას

პეჯეტის დაავადების უშუალო მიზეზი უცნობია. უკანასკნელი მონაცემებით, ის ხშირია განსაზღვრული გენების, კერძოდ, მე-5 ქრომოსომაზე 1-ელი გენის სეკვესტროსომის არსებობისას. როცა პაციენტს აქვს აღნიშნული გენი, დაავადების აღმოცენებისთვის აუცილებელია ვირუსული ინფექციის როგორც გამშვები მექანიზმის ზემოქმედება. პეჯეტის დაავადების რისკი უფრო მაღალია, როცა:

• პაციენტის ასაკი აღემატება 40 წელს;
• პაციენტი მამრობითი სქესისაა;
• პაციენტი ევროპელია (ამერიკაში დაავადება ხშირია ინგლისელებს, შოტლანდიელებს, ბერძნებსა და ცენტრალური ევროპის ქვეყნებიდან იმიგრირებულებს შორის, ხოლო სკანდინავიელებსა და აზიელებს შორის - იშვიათი);
• დატვირთულია გენეტიკა (სისხლით ნათესავებს აქვთ ეს დაავადება).

ვინ იყო პეჯეტი

ინგლისელმა ქირურგმა სერ ჯეიმს პეჯეტმა ზემოხსენებული დაავადება 1876 წელს აღწერა. ის ამ პათოლოგიას მადეფორმირებელ ოსტეიტს უწოდებდა და დარწმუნებული იყო, რომ მას ანთებითი ხასიათი ჰქონდა. დღეს ამ მდგომარეობას პეჯეტის დაავადებას უწოდებენ.

როგორ ვლინდება პეჯეტის დაავადება

პეჯეტის დაავადება უმეტესად არავითარ სიმპტომს არ იწვევს და მას შემთხვევით აღმოაჩენენ ამა თუ იმ მიზეზით (მაგალითად, ტრავმის გამო) ჩატარებული რენტგენოგრაფიის დროს. იშვიათად პეჯეტის დაავადებას თან ახლავს დაზიანებული ძვლების ტკივილი, დეფორმაცია, მოტეხილობა, ართრიტი. უმეტესად ზიანდება ხერხემალი, ბარძაყის ძვალი, მენჯი, თავის ქალა, ლავიწის ძვალი, მხრის ძვალი. სიმპტომები დამოკიდებულია დაავადების სიმძიმეზე და იმაზე, რომელი ძვალია დაზიანებული.

გადიდებული ძვალი შესაძლოა აწვებოდეს ახლომდებარე ნერვს, რაც დაბუჟების, ჭიანჭველების ცოცვის მსგავს შეგრძნებას იწვევს. ზოგჯერ დეფორმირდება ფეხები. მუხლის ან ბარძაყის დაზიანებას შესაძლოა მოჰყვეს სახსრის ანთება, კოჭლობა, ტკივილი, მოძრაობის შეზღუდვა. თავის ქალას ძვლების დაზიანებისას გამორიცხული არ არის თავის ტკივილი, მხედველობის დარღვევა, სმენის დაქვეითება.

როცა პროცესი ფართოდაა გავრცელებული ორგანიზმში, გულის დატვირთვა იმატებს და შესაძლოა, აღმოცენდეს გულის უკმარისობა.

პეჯეტის დაავადების დიაგნოსტიკა

პეჯეტის დაავადების დიაგნოსტიკა უმთავრესად რენტგენოლოგიურ გამოკვლევას ეფუძნება, თუმცა მისი აღმოჩენა შესაძლებელია სხვაგვარადაც - ძვლების სკანირებით, მაგნიტურ-რეზონანსული ან კომპიუტერული ტომოგრაფიით. ხშირად სისხლში მომატებულია ტუტე ფოსფატაზას აქტივობა. ამ ფერმენტის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი წყაროა ძვალი, მისი აქტივობის მატება კი ძვლების რემოდელირების დარღვევის შედეგია. გარდა იმისა, რომ ტუტე ფოსფატაზას აქტივობა დაავადების სადიაგნოზო ნიშანია, მას მკურნალობის ეფექტურობის შეფასების მიზნითაც აკონტროლებენ.

ძვლების სკანირება, რომლის დროსაც მთელი ჩონჩხის გამოსახულება მიიღება, დაავადების გავრცელებას აჩვენებს. ამ გზით ადგენენ, რომელი ძვლებია დაზიანებული.

---

პეჯეტის დაავადების მკურნალობა

პეჯეტის დაავადების მკურნალობის მიზანია დაავადების აქტივობის კონტროლი და მისი გართულებების მართვა. როცა პეჯეტის დაავადება უსიმპტომოდ მიმდინარეობს და სისხლში ტუტე ფოსფატაზას აქტივობა ნორმალურია ან უმნიშვნელოდაა მომატებული, მკურნალობა აუცილებელი არ არის. ძვლების ტკივილის დროს შეიძლება ანთების საწინააღმდეგო არაჰორმონული პრეპარატების ან ტკივილგამაყუჩებლების გამოყენება.

ძვლების დეფორმაციის დროს სპეციალურ ორთოპედიულ მოწყობილობებს იყენებენ. სახსრების დაზიანების, მოტეხილობის, ძვლების მძიმე დეფორმაციის ან ჰიპერტროფირებული (გადიდებული) ძვლების მიერ ნერვზე ზეწოლის შემთხვევაში შესაძლოა აუცილებელი გახდეს ქირურგიული ჩარევა, ოპერაციულ ჩარევამდე კი მიზანშეწონილად ჩაითვალოს მკურნალობა ოსტეოპოროზის საწინააღმდეგო საშუალებებით - ბისფოსფონატებით ან კალციტონინით. ეს გართულებებს ამცირებს.

ბისფოსფონატები შეიძლება დაინიშნოს ტაბლეტირებული ფორმით ან ინტრავენური გადასხმისთვის. ტაბლეტები მიიღება დილით, ჭამამდე. აუცილებელია 2 დიდი ჭიქა წყლის დაყოლება.

ტაბლეტირებული ბისფოსფონატებით მკურნალობისას გამორიცხული არ არის კუჭის ან საყლაპავის გაღიზიანება. ინტრავენური გამოყენებისას ეს გვერდითი ეფექტი არ აღინიშნება; ნაცვლად ამისა, მოსალოდნელია კუნთებისა და სახსრების გარდამავალი ტკივილი.

პეჯეტის დაავადების პროგნოზი

დაავადება, ჩვეულებრივ, ნელა პროგრესირებს. პროგნოზი უმეტესად კარგია, განსაკუთრებით მაშინ, თუ მკურნალობა ძვლების მნიშვნელოვან დაზიანებამდე დაიწყო.

პეჯეტის დაავადება არ არის სიმსივნე, ის არ ვრცელდება ყველა ძვალზე. მკურნალობით შესაძლებელია მისი კონტროლი და სიმპტომების შემცირება, სრული განკურნება კი, სამწუხაროდ, არა.

დიაგნოზის დასმის შემდეგ

როგორც აღვნიშნეთ, დაავადება ქრონიკულია. გართულებების თავიდან აცილების მიზნით რეკომენდებულია:

• თავი ვარიდოთ დაცემას, ტრავმას - პეჯეტის დაავადების დროს იმატებს მოტეხილობის რისკი;
• ვიკვებოთ დაბალანსებულად - რაციონი აუცილებლად უნდა შეიცავდეს სათანადო რაოდენობის კალციუმსა და D ვიტამინს. განსაკუთრებით მაშინ, თუ ტარდება მკურნალობა ბისფოსფონატებით. შესაძლოა დაინიშნოს კალციუმისა და D ვიტამინის პრეპარატებიც.
• რეგულარულად ვივარჯიშოთ - ეს აუცილებელია სახსრების ნორმალური ფუნქციისა და ძვლების ძალის შესანარჩუნებლად.

კალციუმის სადღეღამისო მოთხოვნილება

• 1-დან 3 წლამდე - 500 მგ;
• 4-დან 8 წლამდე - 800 მგ;
• 9-დან 18 წლამდე - 1300 მგ;
• 19-დან 50 წლამდე - 1000 მგ;
• 51 წლიდან - 1200 მგ.

უნდა გავითვალისწინოთ, რომ 1200-1500 მგ-ზე მეტ კალციუმს ორგანიზმი ვერ ითვისებს. დიეტური კალციუმის სასურველი დოზის მისაღებად რეკომენდებულია, დღის განმავლობაში მივირთვათ 3-4 ულუფა ქვემოთ ჩამოთვლილი საკვები:

• 200 მლ რძე;
• 1 ჭიქა იოგურტი;
• 30 გრამი მაგარი ყველი;
• 200 მლ კალციუმდამატებული სოიის რძე;
• 60 გ სარდინი;
• 4 ნაჭერი თეთრი პური;
• 1 ულუფა კალციუმით მდიდარი ბურღულის რძიანი ფაფა.

კალციუმის შემცველობა საკვებში (მილიგრამი 100 გ პროდუქტზე)

რძის ნაწარმი: რძე 3%-იანი - 100; რძე 1%-იანი - 120; ხაჭო - 95; მდნარი ყველი - 300; მაგარი ყველი - 600; შვეიცარიული ყველი - 1000; პარმეზანი - 1300; თხის ყველი - 300; არაჟანი - 100; იოგურტი - 120; დიეტური იოგურტი - 85; კვერცხი - 27.

ხილი და თხილეული: ფორთოხალი - 3; ვაშლის ჩირი - 45; ლეღვი - 57; კურაგა - 170; ქიშმიში - 56; ნუში - 254; არაქისი - 70; კუნჯუთი -1150; ბანანი - 26; მსხალი, ვაშლი - 10; გოგრა - 100; მზესუმზირა - 100.

მწვანილი და ბოსტნეული: სალათის ფურცლები - 83; კომბოსტო - 60; ხახვი - 60; ნიახური - 240; ლობიო - 40; ზეთისხილი - 60.

თევზი და ხორცი: გამოყვანილი ძვლიანი თევზი - 3000; ძვლიანი სარდინი - 350; ზეთში ჩაწყობილი სარდინი - 420; მოხარშული თევზი - 20-30; საქონლის ხორცი - 10-30.

პური: ჭვავის - 60; ხორბლის - 30.