ფილტვის კეროვანი დაზიანება პარაზიტებით
ისინი იბუდებენ ფილტვის პარენქიმაში, გადიან განვითარების ციკლს, მრავლდებიან, გამოყოფენ ტოქსინებს ან ლოკალურად აზიანებენ ირგვლივმდებარე ქსოვილს – ფილტვის კეროვან დაზიანებას იწვევენ, რაც შესაძლოა იყოს როგორც ერთეული, ისე მრავლობითი უბნის სახით.
პარაზიტების მიერ კეროვანი დაზიანებით მიმდინარე დაავადებათა ჯგუფს ქმნიან:
- ამებიაზი;
- ასკარიდოზი;
- პნევმოცისტოზი;
- ტოქსოპლაზმოზი;
- შისტოსომოზი:
- ექინოკოკოზი:
- ალვეოკოკოზი.
ამებიაზი
დაავადება გავრცელებულია ტროპიკულ ქვეყნებში, ინფექციის წყარო მიკროორგანიზმ ამებას მიერ გამოწვეული ამებიაზით დაავადებული და მისი მტარებელი ადამიანები არიან. ინფექცია გადაეცემა ფეკალურ-ორალული გზით, საკვებით, წყლით და საყოფაცხოვრებო კონტაქტით. ნაწლავებში მოხვედრილი ამება ახერხებს სისხლის მიმოქცევის წრეში გადასვლას და იქიდან ნებისმიერ ორგანოში შეუძლია შეაღწიოს.
ფილტვებში მოხვედრის შემდეგ დაზიანებულ ადგილზე ვითარდება ანთებითი პროცესი, ყალიბდება ე.წ. ინფილტრატი – ქსოვილი იზრდება და მკვრივდება ანთებითი პროდუქტებით გაჟღენთის შედეგად. მოგვიანებით ინფილტრატი ჩირქდება და ყალიბდება აბსცესი – შემოსაზღვრული ჩირქოვანი არე.
ამებიაზი საკმაოდ მწვავედ იწყება ცხელებით, ფერდში ტკივილით, სუნთქვის გაძნელებით და მშრალი ხველით, ამავე დროს ვლინდება წყლულოვანი კოლიტისთვის დამახასიათებელი ნიშნებიც, ფილტვთან ერთად შესაძლებელია ღვიძლის დაზიანებაც.
დაჩირქებული კერის გახსნის შედეგად ადამიანს უჩნდება უხვი, ყავისფერი ნახველი. ამებიოზური აბსცესი მოსალოდნელია გავრცელდეს პლევრაზეც და გამოიწვიოს მისი ჩირქოვანი ანთება – პლევრიტი.
რენტგენოლოგიური კვლევისას დგინდება ბუშტისმაგვარი წარმონაქმნები. მდგომარეობა საჭიროებს დიფერენციაციას ტუბერკულოზთან, ფილტვის სიმსივნესთან და სხვა მიზეზებით გამოწვეულ აბსცესებთან.
დიაგნოზის მიზნით ტარდება დაავადებულის ნახველისა და პლევრალური სითხის კვლევა, სადაც დაავადების გამომწვევებს ნახულობენ.
დიაგნოზი დასტურდება ენტამოება ჰისტოლყტიცა-ს ანტიგენის ან დნმ-ის აღმოჩენით განავალში ან პარაზიტის საწინააღმდეგო ანტისხეულების აღმოჩენით სისხლის შრატში.
ასკარიდოზი
ფილტვების ასკარიდოზი დაავადებაა, რომელიც იზოლირებულად არ გვხვდება, იგი ყოველთვის ვითარდება ნაწლავის დაზიანებასთან ერთად. გამომწვევია პარაზიტული ჭია – ასკარიდა, არსებობს ფილტვში პარაზიტის შეღწევის ორი შესაძლო გზა:
1. ასკარიდას ლარვები ნაწლავის კედლიდან გადადიან სისხლის მიმოქცევის წრეში და იქიდან ხვდებიან ფილტვებში;
2. უკვე მომწიფებული პარაზიტი გადადის სისხლის მიმოქცევის წრეში და იწვევენ ფილტვის არტერიის ტოტების თრომბოზს.
საკმაოდ იშვიათად შესაძლებელია ასკარიდა საყლაპავიდან გადავიდეს ხორხში, ტრაქეაში, ბრონქებში და გამოიწვიოს ასფიქსია – ადამიანის მოხრჩობა.
განასხვავებენ ინვაზიის მწვავე და ქრონიკულ სტადიებს.
ლარვები ფილტვებში ან მის კაპილარებში ყოვნდებიან 10 დღემდე და შემდგომ გადადიან ალვეოლებში, ბრონქებში, ხორხში, საყლაპავში და კვლავ საჭმლის მომნელებელ ტრაქტში. ადამიანის ორგანიზმში პარაზიტები დაახლოებით 1 წელს ცოცხლობენ.
კლინიკურად იგი ამებიაზთან შედარებით სუსტად ვლინდება, გამოვლინება პოლიმორფულია, შესაძლოა მცირედ მოიმატოს სხეულის ტემპერატურამ, ე.წ. სუბფებრილიტეტი, ადამიანს აწუხებს სისუსტე, მშრალი ხველა. კანზე მოსალოდნელია გამონაყარის გაჩენა. ფილტვებში კი ვითარდება ინფილტრატი, იშვიათად შესაძლოა გაძნელდეს სუნთქვა, დაიწყოს ბრონქოსპაზმის შეტევები.
ანთებითი კერები შესაძლოა გაიწოვოს, და მის ადგილას დარჩეს ფიბროზი – მკვდარი ფილტვის ქსოვილი, რომელიც ფუნქციას უკვე ვეღარ ასრულებს.
სისხლის ლაბორატორიული კვლევით ვლინდება ანთებისთვის დამახასიათებელი ნიშნები: ლეიკოციტების და ეოზინოფილების მატება, ამასთან, ერითროციტების დალექვის სიჩქარე ნორმის საზღვრებშია.
საჭიროა ასკარიდოზის დიფერენცირება პნევმონიის და ბრონქოსპასტიკური სინდრომისგან.
ასკარიდოზზე დიაგნოზს სვამენ განავლის ნიმუშში კვერცხების ან თავად მოზრდილი ჭიების დანახვით, რომლებმაც პირის ღრუსა და ცხვირის ღრუმდე მიაღწიეს.
სხვა მიზეზით ჩატარებული კომპიუტერული ტომოგრაფიული ან ულტრაბგერითი კვლევით შესაძლებელია მოზრდილი ჭიების დანახვაც. პარაზიტის ფილტვებში მიგრირებული ლარვების დანახვა შესაძლებელია გულმკერდის რენტგენოლოგიური კვლევითაც.
პნევმოცისტოზი
პარაზიტული დაავადებაა, რომელიც ვითარდება დაავადების გამომწვევი ორგანიზმის, ცისტების შემცველი მტვრის შესუნთქვით. შესაძლებელია დაავადების გადაცემა პლაცენტითაც დედის ორგანიზმიდან ნაყოფზე.
დამახასიათებელია ალვეოლების ანთებითი დაზიანება, ფილტვების შეშუპება, სისხლში ჟანგბადის დონის მკვეთრი შემცირება.
გამოვლინდება მშრალი ხველით, ქაფიანი ნახველით, რომლის კვლევითაც შესაძლებელია მასში პნევმოცისტების აღმოჩენა, მოსალოდნელია დაბალი სიცხე, სუნთქვის გაძნელება.
ინფილტრატების ლოკაციაა ორივე ფილტვის კარი და ბაზალური სეგმენტები.
დიაგნოსტიკა საკმაოდ რთულია, ემყარება ნახველში პნევმოცისტების აღმოჩენას.
შისტოსომოზი
გავრცელებულია ტროპიკული და სუპტროპიკული კლიმატის მქონე ქვეყნებში, მათ შორის, იაპონიაში. შისტოსომების რეზერვუარია ადამიანი და ცხოველები, პარაზიტს გამოყოფენ შარდითა და განავლით. შუალედურ მასპინძელს მოლუსკები წარმოადგენენ. ისინი ქსოვილში იჭრებიან კანის გზით.
ფილტვებში შეღწევის შემდეგ, ქსოვილში აჩენენ ეოზინოფილურ ინფილტრატებს, ჩნდება მიკროინფარქტები და პნევმონია, რომლის შედეგადაც ფილტვის ჯანმრთელი ქსოვილი იღუპება და მას ანაცვლებს გრანულაციური, ფუნქციადაკარგული ფიბროზული ქსოვილი.
ფილტვებთან ერთად, შესაძლოა დაზიანდეს ღვიძლი და ტვინი.
მწვავე ფაზაში კანზე შეღწევის ადგილას ჩნდება ქავილი, ჭინჭრის ციება, ცხელება, მშრალი ხველა, ბრონქოსპაზმი.
რენტგენოლოგიური კვლევით ფილტვებში დგინდება ინფილტრატები.
ქრონიკული სტადიისთვის დამახასიათებელია შარდვის მოშლასთან დაკავშირებული პრობლემები, სისხლი შარდში, დიარეა, ღვიძლის დაზიანება. ვლინდება მტანჯველი ხველა, ლორწოვანი და სისხლიანი ნახველი, სუნთქვის გაძნელება.
პროცესის პროგრესირებისას ძლიერდება გულ-ფილტვისმიერი უკმარისობისთვის დამახასიათებელი ნიშნები.
დიაგნოსტიკა ემყარება, რეგიონში ინფექციის არსებობის გათვალისწინებით, ლაბორატორიულ კვლევებს, ასევე საჭიროა ტუბერკულოზის, ფილტვის აბსცესისა და პნევმონიის გამორიცხვა.
ალვეოკოკოზი
პარაზიტული დაავადებაა, რომელიც ვითარდება ცხოველთა ნაწლავებში მოპარაზიტე ცესტოდან. უპირატესად ზიანდება ღვიძლი. პარაზიტი დიდდება, მკვრივდება და იხვევა.
პათოლოგიური პროცესი ღვიძლიდან იშვიათად გადადის ფილტვის ქვედა განყოფილებებში, შესაძლებელია სისხლის მიმოქცევის გზით ფილტვებში მეტასტაზირება.
დიფერენციული დიაგნოსტიკა საკმაოდ რთულია. ითვალისწინებს ღვიძლსა და ფილტვში ავთვისებიანი ახალწარმონქმნების გამორიცხვას.
ამებიაზი, ასკარიდოზი, პნევმოცისტოზი, შისტოსომოზი და ალვეოკოკოზი არ არის ჩვენში დიდი სიხშირით გავრცელებული დაავადებები.
დიაგნოსტიკისთვის საჭიროა ამ დაავადებების დეტალური ეპიდემიოლოგიური და კლინიკური ნიშნების ცოდნა, მათი ენდემური ზონების არსებობა, დაავადების განსაზღვრა, დიფერენცირება მსგავსად მიმდინარე დაავადებებისგან, საჭიროა სეროლოგიური კვლევების ჩატარება და ანტიჰელმინთური პრეპარატებით კონსერვატიული მკურნალობა.
ექინოკოკოზი
გავრცელებულია მსოფლიოს ყველა ქვეყანაში. ფილტვის ექინოკოკოზი, სიხშირის მიხედვით, მეორე ადგილს იკავებს ღვიძლის ექინოკოკოზის შემდეგ. გვხვდება როგორც ბავშვებს შორის, ისე მოზარდებსა და მოზრდილებთან, შედარებით ნაკლებად ხანდაზმულთა შორის.
პათოლოგიის გამომწვევი მიზეზები კარგადაა შესწავლილი.
ექინოკოკი ლენტისებრი ფორმის ჰელმინთია და ბინადრობს შინაური და მტაცებელი ცხოველების: ძაღლის, მგლის, ტურას, მელას ნაწლავებში. ისინი პარაზიტის კვერცხებს ფეკალურ მასებთან ერთად გამოყოფენ გარემოში.
ადამიანისთვის ინფექციის ძირითადი წყარო ძაღლია. მის ბეწვზე, საოჯახო ნივთებზე, წყალში, საკვებში, ხილზე, მწვანილზე, ბალახზე, ნიადაგში დიდხანს ძლებს, იქიდან კი ხვდება შუალედური მასპინძლის – ცხვრის, მსხვილფეხა რქოსანი საქონლის, ღორის კუჭ-ნაწლავში და ექინოკოკოზით აავადებს.
დაბინძურებული საკვების, წყლისა და ჭუჭყიანი ხელების საშუალებით ექინოკოკის კვერცხები ხვდება ადამიანის საჭმლის მომნელებელ ტრაქტშიც. იქ მოხვედრილი კვერცხების გარსი იშლება და ლარვები გამოდიან. ნაწილი კი იჭრებიან კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის კედლებში და სისხლის ნაკადის მეშვეობით ღვიძლს ან ფილტვებს, იშვიათად კი თავის ტვინს, ელენთას, თირკმელებს, კუნთებს, ძვლებს – აზიანებენ, სადაც ვითარდება პარაზიტის კისტურ-ბუშტუკოვანი სტადია. კისტა შეიცავს სითხეს და ათასობით შვილეულ ბუშტუკს, რომლებშიც, თავის მხრივ, მოთავსებულია მისი ჩანასახი – სკოლექსი. შვილეული ბუშტუკიდან წარმოიქმნება პარაზიტის თავისუფალი, მოძრავი ფორმა E. მულტილოკულარის-ი, პარაზიტი უკონტროლო ზრდისას წარმოქმნის მცირე (2-5მმ) დიამეტრის მქონე ბუშტუკებს და მეზობელ ორგანოებში სიმსივნესავით მოითესება. ექინოკოკოზის ეს ფორმა უფრო მძიმედ მიმდინარეობს და მისი მკურნალობაც შედარებით პრობლემურია.
თუ ექინოკოკი ზრდის პროცესში გზაზე წინააღმდეგობას წააწყდება მსხვილი ბრონქის ან სისხლძარღვის სახით, ვერ ახერხებს მის გადაწევას, კისტის ღრუ იღებს არასწორ ფორმას და ფორმირდება რამდენიმესაკნიანი ბუშტუკები, მეტად გავრცელებულია ერთკამერიანი ბუშტუკები. ფილტვებში მოსალოდნელია ერთდროულად რამდენიმე ბუშტუკის ჩამოყალიბება, ზოგჯერ ფილტვის ექინოკოკოზი ორმხრივიც არის.
ბუშტუკის ქიტინის გარსი საიმედოდ იცავს მის შიგნით მობინადრე პარაზიტს, თუმცა ზოგჯერ მოსალოდნელია ქიტინის გარსის დარღვევა და შვილეული და შვილიშვილეული ბუშტუკების ამოხველება, კარგი დრენირების შედეგად, იშვიათად, მაგრამ მაინც შესაძლებელია ბუშტის სრული ამოხველება და სპონტანური განკურნება.
შემთხვევათა უმრავლესობაში კი ექონოკოკი იწვევს ფილტვის აბსცესს.
საკმაოდ დიდი ხნის განმავლობაში დაავადება უსიმპტომოდ მიმდინარეობს, შემდეგ კი თავს იჩენს ორგანიზმის მოწამვლის ნიშნები: დაღლილობა, სისუსტე, ღებინება, გულისრევის შეგრძნება. ზრდის პარალელურად ექინოკოკი აწვება ფილტვის ქსოვილს, იწვევს ე.წ. ატელექტაზიებს, სისხლძარღვების ეროზიებს. ამას კი თან სდევს სხეულის ტემპერატურის ზრდა, ხველა, გულმკერდის არეში ტკივილი, სისხლიანი ამოხველება. პერიოდულად მოსალოდნელია ჭინჭრის ციებაც. ფილტვის ქსოვილზე მასიური ზეწოლის შედეგად რთულდება სუნთქვა, ექინოკოკი იჭრება შუასაყარში და ირღვევა გულის მუშაობა.
საგრძნობლად უარესდება მდგომარეობა ექინოკოკის ბრონქში შეჭრისას, ვითარდება შეტევისმაგვარი, მგუდავი ხველა და ძლიერი ქოშინი, ზოგჯერ ასფიქსიის თავიდან ასაცილებლად რეანიმაციული ღონისძიებების გატარებაა საჭირო.
პაციენტი ამოახველებს დიდი რაოდენობის სითხეს, რომელშიც ცურავენ ბუშტუკის კედლები და შვილეული ბუშტუკები.
ბუშტის პლევრაში შეჭრა იწვევს პნევმოპლევრიტს.
ფიზიკური კვლევის შედეგები დამოკიდებულია ექინოკოკის ზომებსა და მისი განვითარების სტადიაზე. დიდი ზომის ბუშტის აღმოჩენა შესაძლებელია სუნთქვის პარამეტრების გაუარესებითა და გულმკერდის ღრუში შესაბამის მხარეს ამობურცულობის დაფიქსირებით. მოსმენისას ისმინება სუნთქვის შესუსტება და მშრალი ხიხინი.
რენტგენოლოგიური კვლევა ავლენს სხვადასხვა ზომის სითხით ავსებულ კისტას, ექინოკოკური ბუშტის დაჩირქებას თან სდევს ფილტვის აბსცეცსისთვის დამახასიათებელი სიმპტომები.
სადიაგნოსტიკოდ გამოიყენება ბრონქოსკოპია, კათეტერული ბიოფსია, ტომოგრაფია, რენტგენოგრაფია, სადიაგნოსტოკი თორაკოტომია.
ზოგადად ექინოკოკოზისთვის დამახასიათებელია ხანგრძლივი უსიმპტომო მიმდინარეობა, ბურთისებრი წარმონაქმნის ნელი ზრდა, ირგვლივმდებარე ფილტვის ქსოვილის დაუზიანებლად;
ექონოკოკიზის მკურნალობის ერთადერთი მეთოდი ქირურგიულია.
ოპერაცია ინიშნება დიაგნოზის დაზუსტების შემდგომ.
ოპტიმალურ ვარიანტად მიიჩნევა იდეალური ექინოკოკექტომია, ანუ მთლიანი ბუშტის ამოღება მისი ქიტინის გარსის დაურღვევლად. ბუშტის ამოღების შემდგომ, ღრუ მუშავდება ანტისეპტიკური ხსნარებით.
თუ ბუშტი საკმაოდ დიდი ზომისაა, დასაწყისში ატარებენ მისი შიგთავსის ასპირაციას – ამოწოვას პუნქციით, დახურული სისტემითა და ელექტროამომწოვი აპარატით, ამის შემდგომ კი იღებენ როგორც ქიტინს, ისე ფიბროზულ გარსს. ამასთან, დაუშვებელია სითხის მოხვედრა პლევრაზე, რამაც შესაძლოა გამოიწვიოს ანაფილაქსია.
გიგანტური კისტების ამოღების შემდგომ დარჩენილი ღრუები კი ამოივსება სპეციალური ციანაკრილური წებოთი.
არის შემთხვევები, როცა შეუძლებელია ფილტვის ქსოვილისგან ექინოკოკის ქიტინის გარსის მოცილება, ასეთ დროს ტარდება რადიკალური ექინოკოკექტომია ფილტვის ქსოვილის ნაწილობრივ ამოკვეთით. შემდგომ მუშავდება ყველა სისხლძარღვი და ბრონქი, რომელიც დაკავშირებული იყო კაფსულასთან.
ორგანოშემანარჩუნებელი ოპერაციის ჩატარების შეუძლებლობისას, ტარდება როგორც ფილტვის სეგმენტის, ისე მისი წილისა და მთლიანი ფილტვის რეზექცია.
ორმხრივი ექინოკოკისას ტარდება ან ერთმომენტიანი ან ორეტაპიანი ქირურგიული მკურნალობა, ინტერვალით 1-2 თვე, ოპერაცია ჯერ კეთდება მეტად დაზიანებულ ფილტვზე.
3 სმ-მდე კისტების ოპერაციამდე და ოპერაციის შემდეგ პაციენტებს ენიშნებათ ანტიპარაზიტული მედიკამენტური თერაპია.
ტოქსოპლაზმოზი
ტოქსოპლაზმოზისას იზოლირებული დაზიანება აპრაქტიკულად არ არსებობს, ის ერთდროულად აზიანებს ლიმფურ კვანძებს, ნერვულ სისტემას, თვალებს. დაავადება ვითარდება ტოქსოპლაზმებით ინფიცირებისას.
ინფექციის წყაროა შინაური და გარეული ცხოველები, აგრეთვე ფრინველები. ტოქსოპლაზმოზი შესაძლოა იყოს როგორც შეძენილი, ისე თანდაყოლილი. მუცელშიდა განვითარების პერიოდში ინფიცირებისას, ტიპურ დაზიანებებს დაერთვის ჰიდროცეფალია, მიკროცეფალია.
შეძენილი ფორმისას ინფექცია გადაეცემა ადამიანს საკვები პროდუქტებით.
ტოქსოპლაზმოზის ძირითადი ნიშანია გრანულომა, რომელიც შედგება ლიმფოციტებისა და პლაზმოციტებისგან, შემაერთებელქსოვილოვანი უჯრედების კეროვანი წარმონაქმნია ანთებითი წარმოშობის, მცირე ზომის დანეკროზებული ქსოვილოვანი კვანძები.
დაავადებას ახასიათებს ცხელება, კანზე გამონაყარი, კონიუნქტივიტი. რენტგენოლოგიური კვლევისას ფილტვებში ჩანს კეროვანი ჩრდილები. სახეზეა ქრონიკული ინტოქსიკაცია, რომელიც არ ემორჩილება ანტიბაქტერიულ თერაპიას.
დიაგნოსტიკა ემყარება კლინიკურ-რენტგენოლოგიურ მონაცემებს, დიაგნოზი ზუსტდება იმუნოლოგიური ტესტებით.