პაწაწინა მწერები და დიდი პრობლემები
გვესაუბრება ინფექციონისტი ივეტა მურუსიძე.
- რითია საშიში მოსკიტის ნაკბენი?
- მდედრ მოსკიტს გადააქვს საშიში დაავადების - ლეიშმანიოზის გამომწვევი ლეიშმანია. ლეიშმანიოზი მიეკუთვნება ადამიანისა და ცხოველების პროტოზოულ ტრანსმისიურ (სისხლში მოცირკულირე ცოცხალი პარაზიტები) დაავადებათა ჯგუფს.
მიმდინარეობს შინაგანი ორგანოების დაზიანებით, ცხელებით, ღვიძლისა და ელენთის გადიდებით, ანემიით, ლეიკოციტების რიცხვის დაქვეითებით (ლეიკოპენიით), კანისა და ლორწოვანი გარსების შემოფარგლული დაზიანებით, მათი დაწყლულებითა და ნაწიბურების განვითარებით (კანის ლეიშმანიოზი).
არსებობს დაავადების ორი ძირითადი ფორმა - ვისცერული (შინაგანი ორგანოების დაზიანებით მიმდინარე) და კანის.
- რამდენად გავრცელებულია ეს დაავადება საქართველოში? უპირატესად რომელი ფორმა გვხვდება?
- ვისცერული ლეიშმანიოზი გავრცელებულია ტროპიკულ და სუბტროპიკულ ქვეყნებში. ყველაზე აქტიური კერებია ჩინეთში, ინდოეთში, ბანგლადეშში, ირანში, თურქეთში, ცენტრალურ და სამხრეთ ამერიკაში, შუა აზიაში, ხმელთაშუა ზღვის ქვეყნებში, ამიერკავკასიაში, მათ შორის საქართველოში.
ვისცერული ლეიშმანიოზის წყაროსა და რეზერვუარს წარმოადგენენ მაწანწალა ძაღლები, გარეული ცხოველები - ტურა, მელა, იშვიათად - ავადმყოფი ადამიანიც;
კანის ქალაქის ტიპის ლეიშმანიოზის დროს - ავადმყოფი ადამიანი და ძაღლები; სოფლის ტიპის ლეიშმანიოზის დროს - მღრღნელები.
ლეიშმანიები მრავლდებიან საცხოვრებელი სახლების სარდაფებში, გამოქვაბულებში, ფრინველთა ბუდეებში, კლდის ნაპრალებში და სხვა. მათი გადამტანი, მდედრი მოსკიტი, ინფიცირდება ავადმყოფი ადამიანის ან ცხოველის სისხლის წოვის დროს.
ტროპიკულ ქვეყნებში მოსკიტები მთელი წლის განმავლობაში აქტიურობენ. ლეიშმანიოზით დაავადების სეზონურობა დაკავშირებულია მოსკიტის ბიოლოგიურ თვისებებთან. განსაკუთრებით ხშირია ავადობა იმ პირებში, რომლებიც ჩამოდიან ენდემურ კერებში. სიფრთხილის ზომების მიღებაა საჭირო მოგზაურობის მოყვარულებისთვის, რომლებიც დასვენებისთვის უპირატესობას ეგზოტიკურ გარემოს ანიჭებენ.
- როგორ უნდა მიხვდეს ადამიანი, რომ მოსკიტმა უკბინა?
- მოსკიტის ნაკბენ ადგილას რამდენიმე დღის ან რამდენიმე კვირის შემდეგ წარმოიქმნება პირველადი აფექტი - უმნიშვნელო პაპულა ან მქავანა წყლული, რომელიც ზოგჯერ ფუფხით იფარება. პირველადი აფექტი დამახასიათებელია კანის ლეიშმანიოზისთვის, ვისცერული ფორმის დროს კი ადგილობრივი კერა სუსტად არის გამოხატული ან სრულიად არ აღინიშნება, ამიტომ დაავადებულს უჭირს გახსენება, როდის უკბინა მოსკიტმა.
- როგორ ვლინდება დაავადება?
- ვისცერული ლეიშმანიოზის საინკუბაციო პერიოდი - დრო კბენიდან დაავადების გამოვლენამდე - გრძელდება 20 დღიდან წლამდე და მეტხანს, უმეტესად - 3-6 თვე.
დაავადების მიმდინარეობაში გამოყოფენ სამ პერიოდს:
- საწყის;
- კლინიკის სრული გაშლისა;
- კახექსიის პერიოდებს.
ზრდასრულ პაციენტებში პირველი პერიოდი თანდათანობით იწყება, მცირე ასაკის ბავშვებში კი დასაწყისი მწვავეა. დაავადების თანდათანობითი დაწყებისას შეინიშნება ზოგადი სისუსტე, უმადობა, სუბფებრილური ტემპერატურა. სიმპტომები თანდათან პროგრესირებს, სხეულის ტემპერატურა იმატებს და ტალღისებური ხდება.
მეორე პერიოდში ანუ კლინიკური სურათის სრული გაშლის დროს ტემპერატურა მაღალია, ხანგრძლივი, დღე-ღამეში შეინიშნება 2-3 პიკი (39-40 გრადუსი) 2-3-საათიანი შუალედებით, რომლებსაც თან სდევს ძლიერი შემცივნება და ოფლიანობა. ცხელების პერიოდი გრძელდება 2 კვირიდან 1-2 თვემდე და იცვლება სხვადასხვა ხანგრძლივობის უსიცხო პერიოდებით. შემდგომ ტემპერატურა შესაძლოა ნორმას დაუბრუნდეს, მაგრამ ზოგადი სისუსტე იმატებს, თავს იჩენს ელენთის გადიდებასთან დაკავშირებული ნიშნები - დისკომფორტი მუცელში, სწრაფად დანაყრების შეგრძნება. გასინჯვა ავლენს გადიდებულ ღვიძლსა და ელენთას. ელენთა აღწევს მცირე მენჯს და იკავებს მუცლის ღრუს დიდ ნაწილს. გადიდებული ღვიძლი და ელენთა მკვრივია, სადაზედაპირიანი. ლიმფური კვანძები ნაკლებად დიდდება. თმა თანდათან თხელდება და მსხვრევადი ხდება. ვითარდება ანემია.
თუ ლეიშმანიოზის მეორე პერიოდში სპეციფიკური მკურნალობა არ ჩატარდა, დაავადება პროგრესირებას იწყებს. ავადმყოფი საკვებზე უარს ამბობს - დაავადება გადადის კახექსიის სტადიაში, რომლის დამახასიათებელ ნიშნად ითვლება მკვეთრი გახდომა და შეშუპება. მოსალოდნელია აგრეთვე ღვიძლის ციროზის ჩამოყალიბება, ასციტი, სისხლჩაქცევები კანში, სისხლდენა კუჭ-ნაწლავის ტრაქტიდან, ცვლილებები შეინიშნება სხვა ორგანოებსა და სისტემებშიც.
- საკმარისია თუ არა დიაგნოზის დასასმელად დამახასიათებელი კლინიკური ნიშნების არსებობა?
- ვისცერული ლეიშმანიოზის დიფერენციაცია საჭიროა ისეთი დაავადებებისგან, როგორიც არის სეფსისი, ლეიკოზი, ინფექციური მონონუკლეოზი, მალარია, ბრუცელოზი და სხვა. გასათვალისწინებელია, რომ ასეთი მკვეთრი ჰეპატოსპლენომეგალია და მის ფონზე მიმდინარე პროგრესირებადი ანემია და კახექსია ცხელების პერიოდებით არაერთი ზემოხსენებული ინფექციისთვის არაა დამახასიათებელი. როდესაც დიაგნოზის დასმა გაძნელებულია, გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება სპეციალურ ლაბორატორიულ მონაცემებს, რომლებიც მიიღება ძვლის ტვინის პუნქციით და მიღებული ქსოვილის დათესვით სპეციალურ ნიადაგზე.
- შესაძლებელია თუ არა განკურნება?
- მკურნალობის გარეშე დაავადების პროგნოზი მძიმეა, დროულად ჩატარებული სპეციფიკური მკურნალობა კი სრული გამოჯანმრთელებით სრულდება. სპეციფიკური ეტიოტროპული საშუალებებიდან გამოიყენება ხუთვალენტიანი სტიბიუმის პრეპარატები. მკურნალობა მინიმუმ 15-20 დღე გრძელდება. 2-3 თვის შემდეგ საჭიროა გამოკვლევის ჩატარება შესაძლო რეციდივის გამოსავლენად.
