პრურიტი
ფხანა უფრო აძლიერებს ქავილს, სიწითლეს და კანის ანთებას, რაც კვლავ მოქავების სურვილს იწვევს. ამგვარად, ადამიანი მანკიერ წრეში ებმება, საიდანაც თავის დაღწევა არც ისე ადვილია. ქავილი საკმაოდ სერიოზული სიმპტომია. იგი სახეცვლილი ტკივილია, რომელიც გამოწვეულია კანის იმ ნერვულ დაბოლოებათა გაღიზიანებით, რომლებიც ასევე რეაგირებენ ტკივილზე.
ქავილის მექანიზმი
ადამიანის კანი ერთგვარი რეცეპტორებით დანაღმული ველია - მის ერთ კვადრატულ სანტიმეტრზე 5000-მდე მგრძნობიარე ნერვული დაბოლოება, ტკივილის ორასი, სიცივის თორმეტი, სითბოს ორი და წნევაზე მორეაგირე ოცდახუთი რეცეპტორია, რომელთაც უშუალო კავშირი აქვთ უმაღლეს ნერვულ სისტემასთან. რეცეპტორებით განსაკუთრებით მდიდარია სახის, თავისა და კიდურების კანი. ისინი დაუყოვნებლივ რეაგირებენ (თავის ტვინს ინფორმაციას გადასცემენ) გარემოს ნებისმიერ ცვლილებაზე, რომელსაც ორგანიზმისთვის ზიანის მოტანა შეუძლია და ამით მას საიმედოდ იცავენ. ქავილის რეცეპტორები კანის მხოლოდ ზედა შრესა და ლორწოვან გარსზე (თვალები, ყურები, ცხვირი და ყელი, ანალური ხვრელი, ურეთრა და გენიტალიები) მდებარეობს. ისინი საერთოდ არ არიან კუნთებში, სახსრებსა და შინაგან ორგანოებში, ამიტომაც ადამიანს არასოდეს ექავება სხეულის ეს ნაწილები. სულ ცოტა ხნის წინათ გაირკვა, რატომ აქრობს ფხანა ქავილის შეგრძნებას - თურმე მოქავებისას ზურგის ტვინში იბლოკება იმ ნერვულ უჯრედთა მოქმედება, რომლებიც თავის ტვინს ქავილის შესახებ სიგნალებს გადასცემენ. კანმა თავდაცვითი ფუნქცია სრულფასოვნად რომ შეასრულოს, აუცილებელია, მისი ზედა შრე მუდმივად ნოტივდებოდეს ოფლისა და ცხიმოვანი ჯირკვლების მიერ გამოყოფილი სეკრეტით. არასაკმარისი დატენიანებისას კანი შრება და იქერცლება, შიშვლდება მისი ზოგიერთი უბანი და აღმოცენდება ქავილი, ზედმეტად დატენიანებისას კი იჯირჯვება და მიკროორგანიზმებისთვის ადვილად შესაღწევი ხდება. ყველაზე ხშირად ზიანდება ის ადგილი, სადაც ერთი უბნის კანის ზედაპირი მეორე უბნისას ეხება: შორისის მიდამო, ბოქვენის არე, სარძევე ჯირკვლების ქვეშ, ზედა და ქვედა კიდურების თითებშუა, ნაწოლების და წყლულების ირგვლივ არსებული მიდამო.
ქავილის შესაძლო მიზეზები
კანის სიმშრალე
კანის სიმშრალე ქავილის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული მიზეზია. იგი გამოწვეულია ოფლისა და ცხიმის ჯირკვლების ფუნქციათა დაქვეითებით. ყველაზე ხშირად ასეთი რამ ხანში შესულ ადამიანებს ემართებათ წლის ცივ პერიოდში, როდესაც კანი გარემო პირობების გამო ისედაც მშრალია და ადვილად იქერცლება. კანის სიმშრალე აგრეთვე ახასიათებს ჰიპოვიტამინოზებს, კერძოდ, A, C და B ჯგუფის ვიტამინთა დეფიციტს.
ფსიქოემოციური მოვლენები
კანის ქავილი საკმაოდ ხშირია სტრესის, მღელვარების, მომატებული აგზნებადობისა და შფოთვის დროს. სტრესი ხშირად აძლიერებს ქავილს, რომელიც სულ სხვა მიზეზით არის გამოწვეული. მაგალითად, ფსიქიკის ზოგიერთი დარღვევისა და ფსიქოსტიმულატორების ბოროტად გამოყენების დროს შესაძლოა ადამიანს სხეულში, კანქვეშ, მწერების ცოცვის შეგრძნება გაუჩნდეს, თანაც იმდენად ძლიერი, რომ პარაზიტის მოსაცილებლად სხეულის პინცეტით ან ლანცეტით დასახიჩრებასაც კი არ მოერიდოს.
ორსულობა
ორსულობისას, განსაკუთრებით - მის მეორე ნახევარში, ზოგჯერ თავს იჩენს ქავილი. იგი შესაძლოა უკავშირდებოდეს ღვიძლის გადატვირთვას ან სხვა მიზეზს. მშობიარობის შემდეგ ქავილი თავისთავად გაივლის.
ულტრაიისფერი სხივები
ქავილი თავს იჩენს მზით დამწვრობისა და ფოტოდერმატიტის დროს, როდესაც მზის სინათლის გავლენით კოსმეტიკის, მედიკამენტებისა და კვებითი დანამატების შემადგენელი ნივთიერებები გარდაიქმნებიან ისეთ ნაერთებად, რომლებიც პროვოცირებას უწევენ კანის პიგმენტაციასა და ქავილს.
პარაზიტები მწერები
ქავილის მიზეზია ადამიანის სხეულზე მოსახლე პარაზიტები: ტილები, მიკროსკოპიული ტკიპა, რომელიც პირდაპირ კანში დებს კვერცხებს. პრურიტი აგრეთვე ახასიათებს პარაზიტული ჭიებით ინვაზიას.
კანის სოკო
სოკო აზიანებს ფრჩხილებს, ხელისგულებს, ტერფებს, შორისისა და ბოქვენის არეს, თავისა და ტანის თმიან ნაწილს, რაც სხვადასხვა ინტენსივობის (დაწყებული უმნიშვნელოთი, დამთავრებული ძლიერ ინტენსიურით) ქავილს იწვევს.
მოხუცებულთა ქავილი
მოხუცებულთა ქავილს ოფლისა და ცხიმოვანი ჯირკვლების ასაკობრივი გადაგვარება და კანის სიმშრალე იწვევს. ქავილის ეს ტიპი უნივერსალურია. განსაკუთრებით ინტენსიურია მუხლების, თეძოებისა და ხერხემლის არეში. არცთუ იშვიათია ანალური და სასქესო ორგანოთა ქავილიც. ხანში შესულთა ქავილი შეტევისმაგვარია და უმეტესად ბანაობის ან შხაპის მიღების შემდეგ იწყება. მას კანის სიმშრალე და ავიტამინოზი იწვევს, თუმცა არ არის გამორიცხული, მიზეზი ღვიძლის ფუნქციათაAდარღვევაც იყოს.
შინაგანი დაავადებები
ალერგია ქავილის ერთ-ერთი პირველი მიზეზია. ეს არის ორგანიზმის გადაჭარბებული რეაქცია ზოგიერთ მედიკამენტთან, მცენარესთან, მწერის ნაკბენთან, ქიმიურ ნივთიერებასთან კონტაქტზე და სხვა.
კანის დაავადებები - ეგზემა, ფსორიაზი, სებორეა, მუნი, პედიკულოზი - სწორედ ქავილით ვლინდება. ზოგჯერ ის ამ დაავადებათა ერთადერთი სიმპტომიც კია.
ენდოკრინული მოშლილობანი - ამ მიზეზით გამოწვეული ქავილი საკმაოდ დიდხანს გრძელდება. მას ქრონიკული ხასიათი აქვს და მხოლოდ ძირითადი დაავადებისგან განკურნების შემდეგ გაივლის.
ღვიძლის დაავადებები - ნაღვლის დინების შეფერხებისას აღმოცენდება კანისა და ხილული ლორწოვანი გარსების სიყვითლე და ძლიერი ქავილი.
სისხლის დაავადებები - პრურიტი თან სდევს როგორც კეთილთვისებიან, ისე ავთვისებიან პათოლოგიებს.
სისტემური აუტოიმუნური დაავადებები და ავთვისებიანი სიმსივნეები - ქავილს იწვევს სისტემური მელანომა, მრავლობითი მიელომა, რეტიკულოზი, თავისა და ზურგის ტვინის სიმსივნეები.
გინეკოლოგიური დაავადებები - საშოს ქავილის მიზეზია ბაქტერიული ვაგინოზი, საშოს ჩვეული მიკროფლორის დარღვევა. თავს იჩენს არასაკმარისი ან გადაჭარბებული პირადი ჰიგიენის დროს.
სწორი ნაწლავის დაავადებები - ანალური ქავილი თან სდევს ბუასილს, სწორი ნაწლავის ნაპრალსა და ნახეთქებს.
ფსიქონერვული მოშლილობანი - ნეირორეგულაციური ფაქტორებით სისხლძარღვთა სანათურის პერიოდული სპაზმი და გაფართოება აღიზიანებს კანის რეცეპტორებს და იწვევს ქავილს, რომელიც კანის ცვლილებების გარეშე ვლინდება.
დამწვრობა - განსაკუთრებით ძლიერი ქავილი ჩნდება დამწვრობის შემდგომი დაზიანების, ჭრილობების აქტიური შეხორცების ფაზაში.
ქავილის ტიპები
ქავილი დაავადება არ არის, იგი კანის, შინაგანი ორგანოებისა და ნერვული სისტემის მრავალი დაავადების ერთ-ერთი, ხშირად კი ერთადერთი სიმპტომია. განასხვავებენ ფიზიოლოგიურ და პათოლოგიურ, გენერალიზებულ და ლოკალურ ქავილს. ფიზიოლოგიური ქავილი აღმოცენდება კანზე რომელიმე გარეგანი გამღიზიანებლის ზემოქმედების, მაგალითად, მწერის ნაკბენის, საპასუხოდ. პათოლოგიურია ქავილი, რომელიც პათოლოგიური პროცესის მაუწყებელ სიგნალად ჩნდება.
გენერალიზებული ქავილი
გენერალიზებულია ქავილი, რომელიც მთელ სხეულს მოიცავს. მას შემდეგი მიზეზები აქვს:
- ქოლესტაზით (ნაღვლის შეგუბებით) მიმდინარე დაავადებები;
- ღვიძლის უკმარისობა, ქრონიკული ჰეპატიტი, ღვიძლის ციროზი;
- სისხლის დაავადებები: ლიმფოგრანულომა, ლეიკოზი, პოლიციტემია, რკინადეფიციტური ანემია, ერითრემია (დაავადება, რომლის დროსაც იზრდება ერითროციტული მასა);
- თირკმლის ქრონიკული უკმარისობა;
- ქალებს არცთუ იშვიათად უჩნდებათ კლიმაქსის პერიოდში, აგრეთვე - საკვერცხეების ამოჭრის შემდეგ;
- ენდოკრინული დაავადებები: შაქრიანი დიაბეტი, ჰიპოთირეოზი, თირეოტოქსიკოზი,
- ჰიპერპარათირეოიდიზმი;
- ფსიქიკური მოშლილობანი: შიში, სტრესი, პარაზიტოფობია, შფოთვა, დეპრესია, ფსიქოზი, ნევროზი;
- მოხუცებულთა სკლეროდერმია;
- მედიკამენტების - ანტიბიოტიკების, ალკალოიდების, ოპიატების, კოკაინის, ქინიდინის, ქლოროქინის, ფსიქოსტიმულატორების - მიღება.
- თან სდევს ავთვისებიანი სიმსივნის სამკურნალოდ ჩატარებულ ქიმიო-, რადიო- და სხივურ თერაპიას;
- საკვების აუტანლობა, ცხარე საკვები, შაშხი, შებოლილი თევზი, სოკო, ღორის ხორცი და სხვა;
- გარემო ტემპერატურის ცვლილება (ე. წ. სეზონური - სიცივისა და სიცხის - ქავილი).
ლოკალური ქავილის სახეობანი
ლოკალურია ქავილი, რომელიც სხეულის რომელიმე ნაწილში აღმოცენდება და, ჩვეულებრივ, შეტევისმაგვარი ხასიათისაა. თავის ქავილი სებორეის (კანის სოკოვანი დაზიანება) და პედიკულოზის (დატილიანება) შედეგია. ანალური ქავილი პათოლოგიური მდგომარეობაა, ახასიათებს ანუსის მიდამოსა და მის ირგვლივ მდებარე კანის მყარი ქავილი. ქალებში ხშირად გარეთა სასქესო ორგანოებსაც მოიცავს. უმთავრესად შუახნისა და ხანში შესული მამაკაცების პრობლემაა. ქვედა კიდურების ზომიერი ქავილი ახასიათებს ქვედა კიდურების ვენათა ვარიკოზულ დაავადებას და გულ-სისხლძარღვთა სისტემით გამოწვეულ ვენურ სტაზს. გენიტალური ქავილი მოიცავს სათესლეებს, საშოსა და სასქესო ბაგეებს, ხშირია სოკოვანი ინფექციის, ქლამიდიოზისა და ტრიქომონიაზის დროს. ნეიროპათიური ქავილი ნერვულ დაბოლოებათა დაზიანებით გამოწვეული ქავილია. ახასიათებს თავის ტვინის სიმსივნეებს, მრავლობით სკლეროზს, პერიფერიულ დიაბეტურ ნეიროპათიას, ჭრილობის გამო ნერვთა დაზიანებას. ფსიქოგენური ქავილი ჩნდება მაშინ, როდესაც საკუთარ თავში დაურწმუნებლობა ან მოულოდნელობა ადამიანს ცხვირის ან კეფის ფხანას აწყებინებს, ასევე - ზოგიერთი ფსიქიკური დაავადების დროს.