გამონადენი
მათ უმრავლესობას დამცველობითი როლი აქვს, ნაწილი კი ცხოველქმედების პროცესებში მონაწილეობს და თავისი წვლილი შეაქვს ორგანიზმის როგორც მთლიანი სისტემის ჰარმონიულ არსებობაში. ამ მხრივ აღსანიშნავია თვალის, ცხვირის, პირის ღრუს, ყურის, საშვილოსნოს ლორწოვანი გარსისა და წინამდებარე ჯირკვლების მიერ გამომუშავებული სეკრეტორული პროდუქტები, რომლებიც სიცოცხლის მთელი პერიოდის განმავლობაში გამომუშავდებიან და ერთი საერთო ტერმინით - გამონადენად მოიხსენიებიან.
მხედველობის ორგანოს სეკრეტი
ჩვენი თვალები დაფარულია თხელი ლორწოვანი ფირფიტით, რომელიც მუდამ სველია თვალბუდის ზედა ლატერალური კუთხის ფოსოში მდებარე საცრემლე ჯირკვალთა მიერ გამომუშავებული მხედველობის ორგანოს სეკრეტით - ცრემლით. თვალის ქუთუთოთა ჩაღრმავებები მუდმივად შეიცავს ცრემლს და ქუთუთოები მოძრაობისას თანაბრად ანაწილებენ მას რქოვანასა და სკლერაზე. ცრემლი შეიცავს ნატრიუმის ქლორიდს, აზოტოვან ნივთიერებებს, რომლებიც მას მლაშე გემოს აძლევს. სულ ახლახან გაირკვა, რომ იგი შეიცავს ლიპიდების კლასის წარმომადგენელ ოლეამიდს, ადრე კი ეგონათ, რომ ის მხოლოდ თავის ტვინის უჯრედებსა და ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში იყო. მისი როლი ჯერჯერობით დაუდგენელია. ცრემლი თვალს გამოშრობისა და დაავადების გამომწვევი მიკრობებისგან იცავს. დამცავ ღონისძიებათა რიცხვს მიეკუთვნება ცრემლდენაც - თვალიდან სეკრეტის გარეთ გამოსვლა. ცრემლთან ერთად ორგანიზმს ტოვებს სტრესის ჰორმონები, რაც ფსიქოემოციურ სფეროში დიდი განტვირთვის მომტანია.
ცხვირის ღრუს სეკრეტი
ცხვირის ღრუ ცხვირის შიგნით მოქცეული თავისუფალი სივრცეა, იგი საკმაოდ გრძელი არხია, რომელიც 5 გასასვლელით უკავშირდება თავის ქალას და 5 წიაღის დახმარებით გარე სამყაროს ცხვირ-ხახასთან აკავშირებს. ცხვირის ღრუ და მისი წიაღები ამოფენილია ლორწოვანი გარსით, რომლის ერთი ნაწილიც განსაკუთრებული დანიშნულების სასუნთქ ზონას უკავია. მისი მთავარი ფუნქცია ჰაერის დატენიანება და გაწმენდაა, რაც მოციმციმე წამწამოვანი ეპითელიუმით და ცხვირის ღრუს სეკრეტით - ლორწოთი ხორციელდება, რომელსაც სასუნთქი ზონის ლორწოვანი გარსის ჯირკვლისმაგვარი უჯრედები გამოიმუშავებს. ამ ზონის 1 სმ2-ზე დაახლოებით 150 ლორწოს გამომმუშავებელი ჯირკვალია.
სასუნთქი ზონის სეკრეტსაც დამცავი როლი აკისრია, იგი საიმედოდ აკავებს ცხვირის ღრუში ჰაერთან ერთად მოხვედრილ მტვრის ნაწილაკებს, მიკროორგანიზმებს და მათ მოციმციმე ეპითელიუმის დახმარებით გარეთ გამოდევნის. გარდა ამისა, ლორწოვანი გარსის სეკრეტი ორგანიზმიდან იმ მიკროორგანიზმების და უცხო აგენტების გამოდევნასაც უწყობს ხელს, რომლებმაც მოახერხეს ბრონქებში მოხვედრა, მაგრამ ამოსუნთქულ ჰაერთან ერთად, კვლავ ცხვირის ღრუში მოუწიათ გავლა.
სხეულის ყველა სხვა დანარჩენი ნაწილების მსგავსად, ზედა სასუნთქი გზების ლორწოვან გარსსაც აქვს მისთვის ჩვეული მიკროფლორა, რომელსაც სასარგებლო და პირობით პათოგენური მიკროორგანიზმები შეადგენენ. იმუნიტეტის დაქვეითება, სტრესი, ცუდი კვება, ანტიბიოტიკების ხანგრძლივი და უმართებულო მიღება, ინფექციური დაავადებები სასარგებლო და პირობით პათოგენურ მიკრობებს შორის ბიოლოგიურ წონასწორობას არღვევს, უკანასკნელნი მოქმედების ხასიათს იცვლიან და საშიშ დაავადებათა გამომწვევებად ყალიბდებიან, რის გამოც მეტად მნიშვნელოვანი ხდება ორგანიზმიდან მათი დროული გამოდევნა. ამისთვის სასუნთქი ზონის სეკრეტორული უჯრედები აქტიურდებიან და ჩვეულებრივზე გაცილებით დიდი რაოდენობით ლორწოს წარმოქმნიან, რაც თვალნათლივ ვლინდება სურდოსა და ცხვირის ღრუდან უხვი გამონადენის სახით.
პირის ღრუს სეკრეტი
ადამიანის პირის ღრუ მოფენილია ორი სახის: წვრილი და მსხვილი სანერწყვე ჯირკვლებით, რომლებიც დღე-ღამეში 1000-1200 მლ პირის ღრუს სეკრეტს - ნერწყვს გამოყოფენ. წვრილი სანერწყვე ჯირკვლები ტუჩებზე, ლოყებზე, ენასა და სასაზეა მიმოფანტული, მსხვილი სანერწყვე ჯირკვალი კი სამია: ყბაყურა ჯირკვალი - იგი ყველაზე დიდია, მდებარეობს ყბისუკანა ფოსოში და სადინარით მეორე ძირითად კბილთან იხსნება, ყბისქვეშა და ენისქვეშა ჯირკვლები სადინარებით ერთმანეთს უერთდებიან და ისე იხსნებიან ენის ქვეშ. ნერწყვის 95-99% წყალია, 1-1,5% კი - ორგანული და არაორგანული ნივთიერებები. ორგანულთაგან იგი შეიცავს ცილოვან-ლორწოვან ნივთიერებას - მუცინს (იგი სეკრეტს ერთგვარ მოლიპულობას სძენს, რისი წყალობითაც ნერწყვით გაჟღენთილი საკვები ადვილად გადადის საყლაპავში), გლობულინებს, ამინომჟავებს, კრეატინინს, შარდმჟავას და შარდოვანას, ხოლო არაორგანულთაგან - კალიუმს, კალციუმს და სხვა მარილებს.
ნერწყვშია ნახშირწყლების მომნელებელი ორი ფერმენტიც: ამილაზა ანუ პტიალინი, რომელიც სახამებელს შლის და გლუკოზას მომნელებელი მალტაზა. ნერწყვს საკვების მონელებასთან ერთად მიკრობებთან ბრძოლა და პირის ღრუს გაწმენდაც ავალია, რაც უმთავრესად მუცინის დამსახურებაა, სწორედ იგი აუვნებლებს და ხოცავს პირის ღრუში მოხვედრილ მიკრობებს და მათ გამრავლების საშუალებას არ აძლევს. ცენტრალური ნერვული სისტემის პათოლოგიები, პირის ღრუს ან კუჭის ანთებითი პროცესები, საყლაპავი მილის დაავადებები, ინფექციები, სიმსივნეები არღვევენ ნერწყვის ნორმალურ გამოყოფას - სეკრეტის გამოყოფა ან სუსტდება, ან ძლიერდება, რაც ერთ შემთხვევაში (შემცირებისას) სათავეს უდებს პირის ღრუს მიკროფლორის გააქტიურებას და პირის ღრუს ლორწოვან გარსში ინფექციების განვითარებას, ენაზე ნადების წარმოქმნას, სტომატოლოგიური პათოლოგიების გაჩენას, მეორე შემთხვევაში კი (მომატებისას) არღვევს კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ფუნქციებს და იწვევს ნივთიერებათა ცვლის დარღვევას.
ყურის ჯირკვალთა სეკრეტი
ყურის ჯირკვალთა სეკრეტი ყურის სასმენი მილის ლორწოვან გარსში განლაგებულ გოგირდოვან ჯირკვალთა პროდუქტია. იგი შედგება საკუთრივ გოგირდისგან, ცხიმის ჯირკვალთა სეკრეტისგან, აქერცლილი კანის უჯრედებისგან. ის მოყვითალო ფერის ან შეიძლება მუქი ყავისფერიც იყოს. კონსისტენციით დასაწყისში რბილი, ფიჭისმაგვარია, მოგვიანებით კი მკვრივდება, სქელდება და ქვავდება კიდეც. გოგირდოვანი სეკრეტი დამცველობით ფუნქციას ახორციელებს. იგი იცავს დაფის აპკს ყოველგვარი დაზიანებისგან, იქნება ეს მექანიკური ფაქტორი თუ მიკროორგანიზმების და მტვრის ნაწილაკების შეღწევა. როდესაც სასმენ მილში შემთხვევით მოხვდებიან ქარის მოტანილი მტვრის ნაწილაკები თუ მწერები, ისინი ეფლობიან სქელ გოგირდოვან მასაში, ვეღარ მიიწევენ წინ და ვეღარ აღწევენ დაფის აპკამდე. გოგირდოვანი სეკრეტი ლაპარაკისა და ღეჭვის დროს სასმენი მილის შიგნითა ნაწილიდან გარეთ - ყურის ნიჟარისკენ გადაადგილდება და ყურს პერიოდული ჰიგიენური გაწმენდის შემდეგ სცილდება. ხდება ისეც, რომ გარკვეული ფაქტორების გავლენით ირღვევა გოგირდოვანი სეკრეტის პერიოდული მოცილება, მილის შიგნითა ნაწილში ხანგრძლივი დროით დარჩენილი სეკრეტი მაგრდება და წარმოქმნის გოგირდოვან საცობს, რომელიც ერთი მხრივ აუარესებს სმენით ფუნქციას, მეორე მხრივ კი სასმენ ორგანოში ინფექციური პროცესის განვითარებას უდებს სათავეს.
სასქესო ორგანოების სეკრეტი
ქალის ორგანიზმი
სასქესო ორგანოებიდან გამონადენი ნებისმიერი ასაკის ქალს აქვს. გამონაკლისია ფიზიოლოგიური სიმშვიდის პერიოდი, რომელიც 1 თვიდან 8-9 წლამდე დროს მოიცავს. 9 წლის შემდეგ ჩნდება გამონადენი საშოდან, რომელიც ძირითადად ორი სახისაა - ლორწოვანი და ბრინჯის ნახარშისმაგვარი.
ჯანმრთელ ქალს ყოველთვის აქვს ზომიერი გამონადენი საშვილოსნოდან, რომელიც განსაკუთრებით ძლიერდება მენსტრუალური ციკლის მეორე ფაზაში (მენსტრუაციამდე 2 კვირით ადრე), რაც სასქესო ორგანოების არეში მომატებული სისველით შეიგრძნობა. ეს ოვულაციის დადგომისა და ესტროგენების მაქსიმალური პროდუქციის მაუწყებელია. მენსტრუაციის შემდეგ გამონადენი მინიმალური ხდება.
ნორმალური გამონადენი არ იწვევს დისკომფორტს, ქავილს და წვას, არ აღიზიანებს სასქესო ორგანოებს.
მთლიანობაში სასქესო ორგანოების სეკრეტი აერთიანებს ლიმფისა და პლაზმის ნაწილს, საშოს ჩამოფცქვნილ ეპითელურ ქსოვილს, სისხლის ფორმიან ელემენტებს. ფიზიოლოგიური გამონადენი მომატებული რაოდენობით შეიცავს ლეიკოციტებს, უჯრედების ფრაგმენტებს, რომლებიც დაიშალნენ, საშვილოსნოს ყელის არხისა და საშოს შესასვლელის ჯირკვალთა სეკრეტებს, მიკროორგანიზმებს. ჩვეული ფლორიდან მასში ჩხირები ჭარბობს. ქალის სასქესო ორგანოების სეკრეტს ახასიათებს:
- დღე-ღამეში 2 მლ-მდე მოცულობა;
- მჟავა გარემო;
- რძისფერი, ლორწოვანი კონსისტენცია;
- არ აქვს ცუდი სუნი და არ იწვევს უსიამოვნო შეგრძნებებსა და დისკომფორტს გარეთა სასქესო ორგანოების არეში.
მამაკაცის ორგანიზმი
მამაკაცებს ნორმალური გამონადენი ეწყებათ სქესობრივი მომწიფების შემდეგ, ნიშნად იმისა, რომ ისინი უკვე მზად არიან დაკისრებული ბიოლოგიური ფუნქციის შესასრულებლად. ნორმალურ მამაკაცს სქესობრივი სიმწიფის შემდეგ ყოველთვის აღენიშნება გარკვეული გამონადენი საშარდე მილიდან, თუმცა ქალბატონებისგან განსხვავებით, გამონადენს მუდმივი ხასიათი არ აქვს და ის ვლინდება მხოლოდ განსაკუთრებულ მომენტებში:
- სქესობრივი აგზნებისას (პრელუდია, ალერსი), სქესობრივ აქტამდე - ეს წინამდებარე ჯირკვლის სეკრეტია.
- სქესობრივი აქტის დროს - ეს სპერმაა.
- მოშარდვის შემდეგ - ეს ურეთრული ჯირკვლების სეკრეტია.
მამაკაცებს ხშირად ერთმანეთში ერევათ წინამდებარე ჯირკვლის სეკრეტორული სითხე და სპერმა.
სეკრეტორული სითხე ოდნავ ლორწოვანია და ჩნდება სქესობრივ აქტამდე და ეაკულაციის შემდეგ. მას დამცავი ფუნქცია აკისრია. ტუტე თვისების სეკრეტის გამოყოფა წინ უძღვის სქესობრივ აქტს და წინასწარ წმენდს საშარდე მილის შარდით განპირობებულ მჟავა არეს, რათა მან ეაკულაციის დროს დამღუპველად არ იმოქმედოს სპერმატოზოიდებზე და მათ განაყოფიერების უნარი არ დაუკარგოს.