ცემენტის მტვრის მავნე ზეგავლენა
"ცემენტი" ლათინური წარმოშობის სიტყვაა და ჰიდრავლიკურ-მჭიდი ნივთიერებების დიდი ჯგუფის კრებით სახელწოდებას წარმოადგენს. ის ერთ-ერთი უმთავრესი საშენი მასალაა, რომელსაც იყენებენ ბეტონისა და დუღაბის დასამზადებლად, ნაგებობების ცალკეული დეტალებისა და ელემენტების ჩამოსასხმელად, ჰიდროსაიზოლაციოდ და სხვა.
ცემენტის გადამამუშავებელ ქარხანაში დასაქმებულ პირებს, შესაბამისი საწარმოო და კლიმატური პირობებიდან გამომდინარე, სხვადასხვა პროფესიული დაავადება ემუქრებათ. მთავარი პრობლემა ის არის, რომ ცემენტის გადამუშავებისას დიდძალი მტვერი წარმოიქმნება, რომლის ჩასუნთქვის, ჩაყლაპვის, აგრეთვე კანსა და თვალებზე ზემოქმედების შედეგად განსაზღვრულ დაავადებებს ეყრება საფუძველი. ამ პროფესიულ დაავადებათა რისკჯგუფში, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ძირითადად ქარხანაში მომუშავე პერსონალი შედის. ბუნებრივია, საწარმოო უსაფრთხოებისა და სხვა უამრავი სათანადო წესის (დატვირთვა-ჩამოტვირთვის, ტრანსპორტირების და სხვა) დაუცველობის გამო საქართველოში გარემოს ცემენტის მტვრით დაბინძურება მეტად აქტუალური პრობლემაა.
სამწუხაროდ, ცემენტის მავნე ზემოქმედების ობიექტი არა მხოლოდ გადამამუშავებელ ქარხანაში მომუშავე პერსონალი, არამედ ქარხნის მახლობელ ტერიტორიაზე მცხოვრები მოსახლეობაც არის. რა თქმა უნდა, ცემენტის მტვრით დაბინძურებული ჰაერის ყოველდღიურად ჩასუნთქვა არასასურველი და მავნებელია, მაგრამ ჰაერში ცემენტის კონცენტრაცია ქარხნის მახლობელ მიდამოებში გაცილებით ნაკლებია, ვიდრე თვით ქარხნის ტერიტორიაზე. ასე რომ, თუ ცემენტის ქარხანაში არ მუშაობთ, ქვემოთ აღწერილ დაავადებებს მეტისმეტად ნუ შეუშინდებით.
სასუნთქი გზების დაავადებები
სასუნთქი გზების პათოლოგიები ცემენტის წარმოებაში მომუშავეთა პროფესიულ დაავადებებს შორის ყველაზე ფართოდ გავრცელებულ და განსაკუთრებულად მნიშვნელოვან ჯგუფს ქმნის. აღნიშნული დაავადებები შედეგია ცემენტის მტვრის სისტემატურად შესუნთქვისა და მავნე საწარმოო პირობების მიკრო თუ მაკრო დონეზე ზეგავლენისა.
რესპირატორულ ანუ სასუნთქი გზების დაავადებებს შორის ყველაზე ფართოდ გავრცელებული ქრონიკული ბრონქიტი ხშირად ფილტვების ემფიზემასთან ასოცირდება. ემფიზემა ფილტვის მოცულობის პათოლოგიური გაგანიერებაა მასში ჰაერის დაგროვების გამო. აღსანიშნავია, რომ ზოგადი დანიშნულების პორტლანდცემენტის (ცემენტის ერთ-ერთი სახეობაა) შემადგენლობაში არ შედის თავისუფალი კაჟმიწა. შესაბამისად, ის არ იწვევს სილიკოზს - სილიციუმის ორჟანგის შემცველი საწარმოო მტვრის ხანგრძლივი შესუნთქვის შედეგად განვითარებულ ფილტვების პროფესიულ დაავადებას. თუმცა ცემენტის წარმოებაში მომუშავე პირები ხშირად განიცდიან ძირითადი ნედლეულის მავნე ზემოქმედებას, ვინაიდან ცემენტის წარმოებისთვის განკუთვნილი ნედლეულის შემადგენლობაში თავისუფალი კაჟმიწა მრავალი ვარიაციით არის წარმოდგენილი.
მჟავამედეგი ცემენტები, რომელთაც ცეცხლგამძლე აგურების, ფხვნილებისა თუ სხვა მასალების დასამზადებლად იყენებენ, დიდი რაოდენობით თავისუფალ კაჟმიწას შეიცავს. შესაბამისად, ცემენტის წარმოებაში დასაქმებული პირები სილიკოზით დაავადების რისკის ჯგუფს ქმნიან. ფილტვების ცემენტით დამტვერიანებას კეთილთვისებიან წერტილოვან ან საცრისებრ პნევმოკონიოზს (მაღაროელთა დაავადებას) უწოდებენ.
პნევმოკონიოზი საწარმოო მტვრის ხშირი ჩასუნთქვით გამოწვეული ფილტვის პროფესიული დამტვერიანება და ფიბროზია. ის მავნე საწარმოო პირობების ხანგრძლივი ზემოქმედების შედეგად აღმოცენდება და ძალიან ნელა ვითარდება. თუმცა არსებობს პნევმოკონიოზის მეტად რთული და სწრაფად პროგრესირებადი ფორმებიც. ცემენტის ზოგიერთი სახეობა შეიცავს ვულკანურ ტუფს და სხვა ნაერთებს, რომლებიც გაცხელებისას ამორფული კაჟმიწის კრისტალურ ნივთიერებად გარდაქმნის გამო ტოქსიკური ხდება - კრისტალური ნივთიერებები ბევრად უფრო პათოგენურია, ვიდრე კვარცი. მიმდინარე ტუბერკულოზი შესაძლოა გართულდეს ცემენტით გამოწვეული პნევმოკონიოზით.
საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის დაავადებები
ცემენტის წარმოებაში მომუშავე ადამიანებს შორის მასობრივად არის გავრცელებული კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულოვანი პათოლოგია. ექსპერიმენტულად ნაჩვენებია, რომ საცდელი ძაღლებისა და ზღვის გოჭების საკვებში ცემენტის მტვრის დამატება კუჭის წყლულის განვითარებას იწვევს. საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის დაავადებათა აღმოცენება ცემენტის გადამამუშავებელი ქარხნის მიმდებარე ტერიტორიაზე მცხოვრებ ადამიანებს ნაკლებად ემუქრება, თუმცა ცემენტის მტვრის სისტემატურმა ჩასუნთქვამ შესაძლოა ამ დაავადებათა გამწვავება გამოიწვიოს.
კანის პათოლოგიები
ჯერ კიდევ 1947 წელს შეამჩნიეს, რომ ცემენტით განპირობებული ეგზემის ძირითადი მიზეზი ცემენტში ექვსატომიანი ქრომის არსებობაა. ქრომის მარილები აღწევს კანქვეშ, უკავშირდება ცილებს და აძლიერებს ალერგენებისადმი ორგანიზმის მგრძნობელობას. რამდენადაც ცემენტის დასამზადებლად განკუთვნილი ნედლეული არ შეიცავს ქრომს, ამ ელემენტის ცემენტში მოხვედრის წყაროდ მიიჩნევენ ცეცხლგამძლე ღუმლების განლევა-გაცრეცას, ნედლეულის დასაქუცმაცებლად უხარისხო ინსტრუმენტების გამოყენებას. ცემენტში ტუტის მაღალი შემცველობა დერმატოზის განვითარების ხელშემწყობი მნიშვნელოვანი ფაქტორია.
თვალის პათოლოგიები
ცემენტის მტვერმა შესაძლოა თვალის შემაერთებელქსოვილოვანი გარსის, კონიუნქტივის, ანთება - კონიუნქტივიტი გამოიწვიოს. როგორც უკვე მოგახსენეთ, ჩამოთვლილი და სხვა დაავადებები ძირითადად ცემენტის გადამამუშავებელ ქარხანაში დასაქმებულ პირებს ემუქრებათ.
საუბედუროდ, საქართველოში გარემოს დაბინძურება არავის აღელვებს, არც საწარმოო უსაფრთხოებასა თუ ჰიგიენას ექცევა ყურადღება. რა თქმა უნდა, სამწუხაროა, რომ ცემენტის ქარხანასთან თქვენი საცხოვრებლის ახლომდებარეობის გამო შედარებით დაბინძურებული ჰაერით სუნთქვა გიწევთ. მიუხედავად ამისა, სასოწარკვეთილებას ნუ მიეცემით. ჯობს, ორგანიზმი რაციონალური კვებით, სისტემატური ვარჯიშითა და ცხოვრების ჯანსაღი წესის დაცვით გაიკაჟოთ.