ხანდაზმულთა დაავადებები
ამ და სხვა საკითხებზე გვესაუბრება ჯანდაცვის სამინისტროს მთავარი გერონტოლოგი, თერაპიის ეროვნული ცენტრის გერონტოლოგიისა და გერიატრიის განყოფილების ხელმძღვანელი, პროფესორი, მედიცინის დოქტორი ტატა ზუბიაშვილი.
- ქალბატონო ტატა, რატომ ბერდება ადამიანი?
- სიბერე ორგანიზმის ასაკობრივი განვითარების გარდაუვალი ეტაპია. ის განპირობებულია იმ ცვლილებებით, რომლებიც წლების მანძილზე მიმდინარეობს ორგანიზმში მოლეკულურ, უჯრედულ თუ ორგანულ დონეზე. სხვადასხვა ორგანოსა თუ ქსოვილის დაბერების პროცესი სხვადასხვა ტემპით მიმდინარეობს. თავდაპირველად იცვლება ხასიათი, ემოციური სფერო, შემდეგ კანი, თმა, ფრჩხილები, ამას მოსდევს წონის მატება და ასე შემდეგ. დროთა განმავლობაში ირღვევა აბსოლუტურად ყველა ორგანოსა თუ სისტემის ფუნქციონირება. არსებობს თეორია, რომლის თანახმადაც დაბერების მიზეზი ადამიანის დნმ-ში იმალება. უჯრედთა დნმ-ს დაზიანება, რომელიც ჟანგვის პროცესებით არის გამოწვეული, ასაკთან ერთად ღრმავდება, რაც სიბერისთვის დამახასიათებელ დეგენერაციულ ცვლილებებს იწვევს.
- როდის იწყება სიბერე?
- ადამიანთა დაბერების პროცესი სხვადასხვა ტემპით მიმდინარეობს. შესაბამისად, ერთსა და იმავე ასაკში მათი ჯანმრთელობაც სხვადასხვანაირია.
ერთმანეთისგან უნდა განვასხვაოთ ადამიანის კალენდარული და ბიოლოგიური ასაკი. კალენდარული ასაკის მნიშვნელობა ყველამ იცის, ბიოლოგიური ასაკი კი ორგანიზმის დაბერებისა და ჯანმრთელობის საზომია. ბიოლოგიური ასაკის განსაზღვრა ფიზიოლოგიურ და ნაადრევ სიბერეს შორის ზღვარის გავლების საშუალებას გვაძლევს. რაც უფრო მეტად უსწრებს კალენდარული ასაკი ბიოლოგიურს, მით უფრო ნელა მიმდინარეობს დაბერების პროცესი და მით მეტხანს ცოცხლობს ადამიანი.
ბიოლოგიური ასაკის განსაზღვრა ადვილი არ არის. როგორც უკვე მოგახსენეთ, ორგანიზმში ასაკობრივი ცვლილებები არათანაბრად მიმდინარეობს. ხშირად ორგანოთა რომელიმე სისტემა სხვებზე სწრაფად ბერდება. სწორედ ეს ქმნის სირთულეებს ბიოლოგიური ასაკის განსაზღვრისას, რადგან ეს პროცესი კომპლექსურად უნდა აფასებდეს მთელი ორგანიზმის მდგომარეობას. ასე რომ, კითხვაზე, როდის იწყება სიბერე, - ერთმნიშვნელოვანი პასუხის გაცემა შეუძლებელია. ზოგადად კი გერონტოლოგიის ინტერესის ობიექტია 60 წელს გადაცილებული ადამიანი. ასეთი ადამიანები საქართველოს მოსახლეობის დაახლოებით 20%-ს შეადგენენ. მათ 3 ჯგუფად ყოფენ:
- ხანდაზმულებად (60-74 წლისანი);
- მოხუცებად (75-89 წლისანი);
- დღეგრძელებად (90 წელს გადაცილებულები).
- რა უწყობს ხელს დღეგრძელობას?
- დღეგრძელობის ხელშემწყობ ფაქტორად მიიჩნევა:
- მემკვიდრეობა;
- ცხოვრების ჯანსაღი წესი;
- ემოციური სიჯანსაღე;
- ბალანსირებული, სრულფასოვანი, ვიტამინებით მდიდარი პროდუქტებით კვება. 50 წელს გადაცილებული ადამიანი უნდა იღებდეს ცილებით მდიდარ (ხაჭო, ხორცი, მაგრამ არა მისი ნახარში) და ცხიმებით ღარიბ საკვებს. ზოგი მიიჩნევს, რომ არსებობს საკვები, რომელიც ხელს უწყობს დღეგრძელობას. ასეთ პროდუქტებს მიაკუთვნებენ, მაგალითად, მაწონს. ასევე ითვლება, რომ ჩ ვიტამინი დიდ როლს ასრულებს ჯანმრთელობის შენარჩუნებაში;
- ზომიერი ფიზიკური აქტივობა. ფიზიკური ვარჯიში, რასაკვირველია, ხელს უწყობს ორგანიზმის გაკაჟებას, მაგრამ გადატვირთვა, მით უმეტეს, ხანდაზმულ ასაკში, უარყოფითად იმოქმედებს ჯანმრთელობაზე.
- რა განასხვავებს ნაადრევ სიბერეს ფიზიოლოგიურისგან?
- ფიზიოლოგიურ დაბერებას ახასიათებს ასაკობრივი ცვლილებების ისეთი ტემპები და შედეგები, რომლებიც ადამიანის ბუნებრივ ადაპტაციურ შესაძლებლობებს შეესაბამება, ნაადრევი დაბერების დროს კი ეს ასაკობრივი ცვლილებები უფრო ადრე იჩენს თავს. ნაადრევ დაბერებას განაპირობებს გადატანილი დაავადებები და არასასურველი გარეგანი ფაქტორები, მაგალითად, ხშირი და ძლიერი სტრესი.
ნაადრევი სიბერის ნიშნებია:
- ადვილად დაღლა;
- შრომის უნარის დაქვეითება;
- მეხსიერების დაქვეითება;
- ემოციური გაუწონასწორებლობა;
- რეპროდუქციული ფუნქციის ნაადრევი დაქვეითება;
- გულ-სისხლძარღვთა, სასუნთქ და სხვა ორგანოთა სისტემების ადაპტაციური შესაძლებლობების დაქვეითება.
არის შემთხვევები, როდესაც დაბერების პროცესი შენელებულია - ადამიანს ასაკობრივი ცვლილებები სხვებთან შედარებით გვიან გამოაჩნდება. ასეთი ხალხი, როგორც აღვნიშნეთ, უფრო მეტხანს ცოცხლობს.
- რომელი დაავადებებია დამახასიათებელი ხანდაზმული და მოხუცებული ასაკისთვის?
- მოხუცებულები მიდრეკილნი არიან მეხსიერების დაქვეითებისკენ, ოსტეოპოროზისკენ, წინამდებარე ჯირკვლის ადენომისა და კიბოსკენ, თუმცა გერიატრიის ინტერესის საგანია სხვა ასაკობრივი ჯგუფებისთვის დამახასიათებელი დაავადებებიც, რომლებიც მოხუცებულებში თავისებურად მიმდინარეობს და რომელთა მკურნალობაც განსაკუთრებულ მიდგომას საჭიროებს. ესენია:
- გულისა და ტვინის სისხლძარღვების ათეროსკლეროზული ცვლილებები (გულის იშემიური დაავადება, ათეროსკლეროზული ენცეფალოპათიები);
- ჰიპერტენზია;
- გულის უკმარისობა;
- შაქრიანი დიაბეტი;
- დეპრესია;
- თვალის დაავადებები (კატარაქტა, გლაუკომა) და სხვა.
ბოლო ხანს საკმაოდ გახშირდა ონკოლოგიური დაავადებებიც.
მოხუცებულები განსაკუთრებით ხშირად ავადდებიან ათეროსკლეროზით და ჰიპერტენზიით. ამ ასაკში ნივთიერებათა ცვლის პროცესები ისედაც შენელებულია, ამას ერთვის სხვა ფაქტორებიც (მემკვი-დრეობა, კვება) და სისხლძარღვებში ქოლესტერინი ლაგდება. ხანდაზმულ ასაკში ათეროსკლეროზის პარალელურად მიმდინარეობს ფიზიოსკლეროზიც, ყოველივე ამის ფონზე კი ადვილად ვითარდება ესენციური ჰიპერტენზია. შინაგან ორგანოებში ათეროსკლეროზული ცვლილებების გამო განვითარებულ პათოლოგიურ პროცესებს (პნევმონია, მიოკარდიუმის ინფარქტი, ფილტვების ტუბერკულოზი, შაქრიანი დიაბეტი) შედარებით ნელი და შენიღბული მიმდინარეობა ახასიათებს.
ხანში შესულებსა და მოხუცებს, ისევე, როგორც ახალგაზრდებს, შესაძლოა დაემართოთ ნებისმიერი მწვავე და ქრონიკული დაავადება, მაგრამ ორგანიზმის ასაკობრივი თავისებურებები მათ ატიპურ, არეაქტიულ (ტკივილის შეგრძნების დაქვეითებით), უსიმპტომო მიმდინარეობას განაპირობებს.
მოხუცებულს მიდრეკილება აქვს პათოლოგიური პროცესების პროგრესირებისკენ. 40-45 წლიდან იწყება დაავადებათა "დაგროვების" პროცესი, ამის კვალობაზე, ხანდაზმულ და მოხუცებულ ასაკში მწვავე სნეულებები იშვიათდება, სამაგიეროდ ხშირდება ქრონიკულად მიმდინარე პათოლოგიური პროცესები. დაავადებათა მკურნალობა და დიაგნოსტირება ამ ასაკობრივ ჯგუფებში განსაკუთრებულ მიდგომას საჭიროებს.
- რას გვეტყვით მკურნალობის თავისებურებებზე?
- ხანდაზმულისა და მოხუცებულისთვის პრეპარატის დანიშვნა სიფრთხილეს მოითხოვს. მათთვის დოზა 2-3-ჯერ ნაკლები უნდა იყოს. მაგალითად, არ შეიძლება, წნევა მოხუცებულს სწრაფად და მკვეთრად დავუგდოთ. ის ნელ-ნელა უნდა დაიწიოს, რათა სისხლძარღვები შეეგუოს ახალ პირობებს, ნივთიერებათა ცვლა ნორმალურად გაგრძელდეს და პაციენტი კოლაფსში არ ჩავარდეს.
გერონტოლოგიურ ასაკში მედიკამენტებით მკურნალობისას გასათვალისწინებელია შემდეგი მომენტები:
- მოხუცებულ ასაკში სამკურნალო საშუალებათა ორგანიზმზე არასასურველი გავლენის საფრთხე მეტია, რადგან ძირითადი დაავადებით გამოწვეულ ცვლილებებს ასაკობრივიც ემატება.
- მოხუცებულებს ორგანიზმის წინააღმდეგობის უნარი სულ მცირე ინტოქსიკაციის (მათ შორის - წამლისმიერი ინტოქსიკაციის) მიმართაც კი დაქვეითებული აქვთ.
- დაუშვებელია ერთდროულად რამდენიმე მედიკამენტის მიღება. ამ ასაკის პაციენტს რაც შეიძლება ნაკლები პრეპარატი უნდა დაენიშნოს. აუცილებელია წამლის მიღებიდან მიღებამდე მკაცრი ინტერვალის დაცვა.
- მედიკამენტის დოზა ინდივიდუალურად უნდა შეირჩეს. რეკომენდებულია, თავდაპირველად მცირე დოზები დაინიშნოს და შემდეგ თანდათან გაიზარდოს. ეს განსაკუთრებით საგულე გლიკოზიდებს, სედაციურ, ჰიპოტენზიურ და ნეიროლეფსიურ საშუალებებს ეხება. მოხუცებს ეს პრეპარატები შუახნის ადამიანებზე ორჯერ ნაკლები დოზით ენიშნებათ.
- მოხუცებს სითხის მოთხოვნილება დაქვეითებული აქვთ, რამაც შესაძლოა მკურნალობის პერიოდში წამლისმიერი ინტოქსიკაცია განაპირობოს, ამიტომ დიდი ყურადღება უნდა მიექცეს მიღებული და გამოყოფილი სითხის ოდენობას.
- გერონტოლოგიურ ასაკში ორგანიზმი ადვილად ეჩვევა წამლებს (განსაკუთრებით - საძილე და დამამშვიდებელ საშუალებებს), ამიტომ რეკომენდებულია პრეპარატების ცვლა.
- ამ ასაკში საკმაოდ ხშირია წამლისმიერი ალერგია.
- გერონტოლოგიურ ასაკში წამლისმიერი ინტოქსიკაციის საფრთხე უფრო მეტია, როდესაც ორგანიზმს სათანადო ოდენობით არ მიეწოდება ვიტამინები (განსაკუთრებით - B ჯგუფისა). ამის კვალობაზე, შესაძლოა, ვიტამინოთერაპია წამლისმიერი ინტოქსიკაციებისა და სხვა გვერდითი მოვლენებისგან დასაცავ საუკეთესო საშუალებად ჩაითვალოს.
მოდი, რამდენიმე სიტყვით ცალ-ცალკე მიმოვიხილოთ მოხუცებული ასაკისთვის ყველაზე მეტად დამახასიათებელი დაავადებები და მათი მკურნალობის თავისებურებები.
მეხსიერება
მეხსიერების დაქვეითება ბუნებრივი სიბერის ერთ-ერთ ნიშნად ითვლება. ყველამ იცის, რომ ხანდაზმულ ასაკში პრაქტიკულად ჯანმრთელი ადამიანებიც კი ძნელად ითვისებენ ახალ ინფორმაციას და უჭირთ მეხსიერებიდან დასწავლილი (დამახსოვრებული) ინფორმაციის ამოღება.
მეხსიერების ასაკობრივი ცვლილებები 40-დან 65 წლამდე ვითარდება და აღარ პროგრესირებს. ასეთი ცვლილებები არ აფერხებს ყოველდღიური ცხოვრების რიტმს, ხოლო რამის დასწავლისას კარნახთან შერწყმული დახმარება აუმჯობესებს ინფორმაციის ათვისებასა და რეპროდუქციას. ეს განასხვავებს ამ ტიპის მეხსიერების დაქვეითებას ალცჰაიმერისა და სხვა დაავადებებისთვის დამახასიათებელი მეხსიერების გამოვარდნისგან. ეს არის ერთგვარი კეთილთვისებიანი მოხუცებულობითი გულმავიწყობა. მისი მკურნალობა და პროფილაქტიკა ითვალისწინებს ქოლესტერინის დაქვეითებას, სისხლძარღვების ელასტიკურობის გაზრდას და ასე შემდეგ.
ოსტეოპოროზი
ოსტეოპოროზი ძვლოვანი მასის შემცირებით მიმდინარე დაავადებაა, რომლის დროსაც მთავარი საშიშროება ძვლის მოტეხილობაა. ძვლოვანის მასის შემცირების მიზეზი ძვლის გაფაშრება, კალციუმით გაღარიბებაა. მენოპაუზის შემდგომ პერიოდში ანუ 45-50 წლის შემდეგ ქალის ორგანიზმში ოსტეოპოროზის პროცესი ძალიან აქტიურად მიმდინარეობს, ძვლების სიმკვრივე სწრაფად და პროგრესულად ქვეითდება. მენოპაუზის პირველი 5 წლის განმავლობაში ქალები ძვლოვანი მასის მეოთხედს კარგავენ. ამის მიზეზი ესტროგენების პროდუქციის დაქვეითება გახლავთ. წელის ტკივილი, ძვლების ტკივილი, მხრებში მოხრა, დადაბლება სწორედ ძვლის სტრუქტურის ცვლილებებზე მიანიშნებს. ამის გამოვლენა შესაძლებელია ძვლის დენსიტომეტრიით - ექოსკოპიური გამოკვლევით.
ოსტეოპოროზის დროს ძალიან მნიშვნელოვანია სწორი კვება, D ვიტამინისა და კალციუმის საკმაო ოდენობით მიღება. ძვლებში კალციუმის ჩალაგებას ხელს უწყობს ზომიერი ფიზიკური დატვირთვაც. ფიზიკური დატვირთვით შეიძლება ჩვენთვის სასარგებლო გზით წარვმართოთ ორგანიზმში კალციუმის ცვლა. ინიშნება კალციუმის პრეპარატებიც.
მხედველობა
მხედველობა დაბადებიდან ღრმა მოხუცებულობამდე ვითარდება და იცვლება. ასაკთან ერთად მისი ხარისხი ქვეითდება და ვითარდება პრესბიოპია - მოხუცებულობითი შორსმხედველობა. პრესბიოპიის მიზეზია ბროლის ასაკობრივი გამკვრივება, მისი ელასტიკურობის დაქვეითება, რომლის გამოც მკაფიო მხედველობის უახლოესი წერტილი უფრო და უფრო შორს გადაინაცვლებს. დაახლოებით 40 წლისთვის მკაფიო მხედველობის უახლოესი წერტილი თვალიდან საკმაოდ შორს არის. კითხვის დაწყებიდან რამდენიმე წუთის შემდეგ გამოსახულება ინისლება, თვალი იღლება, ასოები ირევა, შეიგრძნობა უსიამოვნო ზეწოლა თვალებში და ტკივილი წარბების გასწვრივ, მაგრამ წიგნის უკან დაწევისას ასოები კვლავ მკაფიოდ ჩანს.
ამგვარი მოვლენები განსაკუთრებით საგრძნობია საღამოობით, ხელოვნური განათებისას. პრესბიოპიას პროგრესული, ასაკის შესაბამისი მიმდინარეობა ახასიათებს. პრესბიოპიის დროს ინიშნება საკორექციო მინები. არის შემთხვევები, როცა ადამიანს არ სურს ასაკობრივი სათვალის ტარება. ამ შემთხვევაში მას შეიძლება ლაზერული კორექცია ჩაუტარდეს. ხანში შესულ ადამიანებს შორის ხშირია კატარაქტა - ბროლის შემღვრევა. თანამედროვე სტატისტიკის თანახმად, ეს დაავადება 60 წელს გადაცილებულთა 60-90%-ს აღენიშნება, 80 წლის შემდეგ კი მისი ნიშნები პაციენტთა თითქმის 100%-ს აქვს. კატარაქტის მკურნალობა მხოლოდ ქირურგიული გზით შეიძლება.
დასასრულ, გირჩევთ, 40 წლის შემდეგ უკლებლივ ყველამ პერიოდულად გაიზომოთ თვალშიგა წნევა, განსაკუთრებით მაშინ, როცა შორსმხედველობა ასაკობრივ ნორმაზე სწრაფად პროგრესირებს. ასე დროულად მოხდება საშიში დაავადების - გლაუკომის დიაგნოსტირება და დაიწყება სათანადო მკურნალობა.
პროსტატის ადენომა
პროსტატა, წინამდებარე ჯირკვალი, შინაგანი სასქესო ორგანოა, რომელიც აქტიურად მონაწილეობს მამაკაცის სექსუალურ და რეპროდუქციულ ფუნქციაში. ხშირად ეს ორგანო 40 წლის შემდეგ არასა-სიამოვნო ცვლილებებს განიცდის: მისი ქსოვილი თანდათანობით სქელდება, ხოლო თვით ჯირკვალი იზრდება. ეს არის პროსტატის ადენომა - კეთილთვისებიანი ჰიპერპლაზია, რომელიც 40 წელს გადაცილებულ მამაკაცთა დაახლოებით 20%-ს და 70 წელს გადაცილებულთა 70-80%-ს აღენიშნება.
ყურადღება მიაქციეთ შემდეგ სიმპტომებს:
- შარდის გამოყოფის გაძნელებას ან შეწყვეტას;
- შარდის ნაკადის შესუსტებას;
- წვეთობით შარდვას;
- მოშარდვის შემდეგ დაუკმაყოფილებლობის შეგრძნებას;
- შარდვის გახშირებას;
- მცირე პორციებით შარდვას;
- შარდის შეუკავებლობას.
თუ 50 წელს გადაცილებულ მამაკაცს რომელიმე ეს ნიშანი მაინც გამოაჩნდა, საფიქრებელია წინამდებარე ჯირკვლის კეთილთვისებიანი ჰიპერპლაზია. ამ შემთხვევაში მამაკაცმა დაუყოვნებლივ უნდა მიმართოს ექიმს, ვინაიდან ამ სიმპტომების მიღმა შესაძლოა იმალებოდეს უფრო სერიოზული დარღვევები: ურეთრის შევიწროება, შარდის გამოყოფის დარღვევა და ამით გამოწვეული ნერვული სისტემის დაზიანება, ანთებითი პროცესი და სხვა. საწყის სტადიაში პროსტატის ადენომის მკურნალობა კონსერვატიულადაც შესაძლებელია, მაგრამ პაციენტთა უმრავლესობა ექიმთან მხოლოდ მაშინ მიდის, როცა შარდის გამოყოფის დარღვევებს ამჩნევს, ამ დროს კი პრაქტიკულად ყოველთვის ქირურგიული ჩარევაა საჭირო.
შარდის შეუკავებლობა
მოხუცებში შარდის შეუკავებლობას უმთავრესად შარდის ბუშტის სფინქტერის დაზიანება იწვევს, რომელიც, თავის მხრივ, ასაკობრივი ცვლილებებით არის განპირობებული. ქალებში სფინქტერის მოდუნებას ხელს უწყობს მშობიარობა, საშვილოსნოს დაწევა. მამაკაცებში შარდის შეუკავებლობა უმეტესად პროსტატის კეთილთვისებიანი ჰიპერპლაზიის ბრალია. ზოგჯერ სფინქტერი პროსტატის კეთილთვისებიანი ჰიპერპლაზიის სამკურნალოდ ჩატარებული ოპერაციის დროსაც კი ზიანდება.
მკურნალობა მიზეზის შესაბამისად უნდა დაინიშნოს, პროფილაქტიკა კი გულისხმობს: ქალებისთვის - გინეკოლოგთან პერიოდულ ვიზიტს და საჭიროების შემთხვევაში - უროლოგის კონსულტაციას, მამაკაცებისთვის - პერიოდულ ვიზიტს უროლოგთან. ყველას უნდა ახსოვდეს, რომ საწყის ეტაპზე გამოვლენილი ცვლილებები ადვილი სამკურნალოა.
უძილობა
მოხუცებს ხშირად აწუხებთ უძილობა, რაც საგრძნობლად მოქმედებს მათი ცხოვრების ხარისხზე. ფართოდ არის გავრცელებული აზრი, თითქოს მოხუცებს ახალგაზრდებთან შედარებით ნაკლები ძილი ჰყოფნით, ნიუ-იორკის Mოუნტ შინაი-ს სამედიცინო სკოლის სპეციალისტები კი საპირისპიროს ამტკიცებენ. მათი აზრით, მოხუცებს იმდენივე ძილი სჭირდებათ, რამდენიც ახალგაზრდებს.
ხანდაზმულებს აქვთ მიდრეკილება ფრაგმენტული ძილისკენ - ღამით ხშირად ეღვიძებათ და საჭიროზე ნაკლები სძინავთ. ძილის რეჟიმის დარღვევას განაპირობებს მწვავე და ქრონიკული დაავადებები, მათ შორის - ღამით ჰაერის უკმარისობა და სახსრების ტკივილი, რაც მოხუცებში საკმაოდ ხშირია, თვით ძილის დარღვევა კი ხელს უწყობს ჰიპერტენზიის, დიაბეტის, ფილტვებისა და გულის დაავადებების ფორმირებას, ამიტომ როცა მოხუცს უძილობა აწუხებს, მხოლოდ საძილე საშუალებებს კი არ უნდა დასჯერდეს, არამედ გაარკვიოს მიზეზი და იმკურნალოს.
გულ-სისხლძარღვთა სისტემა
ასაკის მატებასთან ერთად ცვლილებები ხდება გულ-სისხლძარღვთა სისტემაშიც. კერძოდ, მკვრივდება არტერიათა კედლები, რასაც მოსდევს მათი ელასტიკურობის დაქვეითება, ფიბროზი, კალცინოზი. ეს პროცესი მიმდინარეობს როგორც გულისა და თავის ტვინის მკვებავ, ისე მაგისტრალურ სისხლძარღვებში, რაც საგრძნობლად ზრდის გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების განვითარების რისკს. საბოლოოდ ყალიბდება არტერიული ჰიპერტენზია, სტენოკარდია, მიოკარდიუმის ინფარქტი, გულის უკმარისობა, ცერებროვასკულური და პერიფერიული ვასკულური დაავადებები, აორტის ანევრიზმა...
გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების თავიდან აცილება შეიძლება პროფილაქტიკური ღონისძიებებით, რაც გულისხმობს ცხოვრების ჯანსაღი წესის დაცვას - სწორ კვებას (ცხოველური ცხიმებით მდიდარი საკვების შეზღუდვას, რაციონის ხილით, ბოსტნეულით და მარცვლეულით გამდიდრებას), თამბაქოზე უარის თქმას, ალკოჰოლის ზომიერ მიღებას, არტერიული წნევისა და ქოლესტერინის კონტროლს.
არტერიული ჰიპერტენზია
ხანდაზმულ პაციენტებში საკმაოდ ხშირია იზოლირებული სისტოლური ჰიპერტენზია - სისტოლური არტერიული წნევის აწევა 140 მმ-ზე მაღლა, როცა დიასტოლური წნევა 90 მმ ან უფრო ნაკლებია. განვითარებულ ქვეყნებში იზოლირებული სისტოლური ჰიპერტენზია აღენიშნება 60 წელს გადაცილებულთა 50%-ს. სისტოლური ჰიპერტენზია ხანდაზმულებში გულ-სისხლძარღვთა დაავადებათა რისკს უფრო მეტად ზრდის, ვიდრე დიასტოლური ჰიპერტენზია.
არტერიული ჰიპერტენზია ხანდაზმულებში ინსულტის, გულის იშემიური დაავადების, თირკმლისა და გულის უკმარისობის რისკფაქტორია. იგი მკურნალობას ექვემდებარება, რაც თავისთავად მკვეთრად ამცირებს გართულებათა ალბათობას. ჰიპოტენზიური საშუალებებიდან ხანდაზმულებს ყველაზე ხშირად კალციუმის არხების ბლოკერებს უნიშნავენ. ასევე წარმატებით იყენებენ შარდმდენებს, ბეტა-ბლოკერებს, ანგიოტენზინის გარდამქმნელი ფერმენტის ინჰიბიტორებს, უფრო ხშირად კი ამ მედიკამენტთა კომბინაციებს შედარებით მცირე დოზებით.
გასული საუკუნის 70-იან წლებამდე მუსირებდა მცდარი აზრი, თითქოს ხანდაზმულ ასაკში ჰიპერტენზია ბუნებრივი მოვლენა იყოს, თითქოს ხანდაზმულთა სასიცოცხლო ორგანოებს (გულს, თირკმელებს, თავის ტვინს) ფუნქციონირებისთვის მაღალი წნევა სჭირდებოდეს. ახლა ცნობილია, რომ ხანდაზმულებში ეს დაავადება მკურნალობას საჭიროებს.
გულის იშემიური დაავადება
გულის იშემიური დაავადება (სტენოკარდია, მიოკარდიუმის ინფარქტი) ხშირად აქვთ არტერიული ჰიპერტენზიით დაავადებულ ხანდაზმულებს, თუმცა უამისოდაც შეიძლება განვითარდეს. მიოკა-რდიუმის ინფარქტგადატანილ პაციენტთა 20%-ის ასაკი 70 წელს აღემატება. თუ შედარებით ახალგაზრდა ასაკში მიოკარდიუმის ინფარქტი მამაკაცებს უფრო ხშირად ემართებათ, 65 წლის შემდეგ ის ორივე სქესის ადამიანებს შორის თანაბარი სიხშირით გვხვდება. მკურნალობისას გასათვალისწინებელია თანმხლები პათოლოგიები (შაქრიანი დიაბეტი, არტერიული ჰიპერტენზია, გულის უკმარისობა). გულის იშემიური დაავადების მკურნალობის ინტერვენციული მეთოდების (ანგიოპლასტიკის, აორტოკორო-ნარული შუნტირების) დანერგვამ მკვეთრად გააიშვიათა გართულებები და სიკვდილიანობა.
გულის მანკი
ხანდაზმულ პაციენტებს, განსაკუთრებით - არტერიული ჰიპერტენზიის ფონზე, ხშირად უვითარდებათ სარქვლოვანი აპარატის დეგენერაციული კალცინოზი, რაც სარქვლოვანი მანკის განვითარებას იწვევს. ამ პროცესს სარქვლების ცვეთას უკავშირებენ. აქაც დიდ როლს ასრულებს ათეროსკლეროზული პროცესი. ასეთი ცვლილებები აღენიშნება 75 წელს გადაცილებულთა მესამედს. განსაკუთრებით საყურადღებოა აორტის ხვრელის კალცინოზური სტენოზი, რომლის დროსაც საკმაოდ ხშირად ვითარდება როგორც გულის იშემია (სტენოკარდია), ისე გონების დაკარგვის ეპიზოდები, მოგვიანებით კი საქმე გულის უკმარისობამდე მიდის. ნაკლებად საგანგაშოა მიტრალური რგოლის კალცინოზი. ის იშვიათად იწვევს მიტრალური ხვრელის შევიწროებას და მის შესაბამის კლინიკურ გამოვლინებებს. სარქვლების კალცი-ნოზური დაზიანებაც საკმაოდ ხშირად საჭიროებს ქირურგიულ კორექციას. ექოკარდიოგრაფიული კვლევის მეთოდის დანერგვის შემდეგ შესაძლებელი გახდა ამ პათოლოგიის დროული დიაგნოსტიკა. ოპერაციული ჩარევა (სარქვლების პროთეზირება) ამ ჯგუფის პაციენტთა სრული რეაბილიტაციის საშუალებას იძლევა.
გულის უკმარისობა
ასაკის მატების თანამდევი სინდრომია გულის უკმარისობა. მის დიაგნოსტიკაში დიდ როლს ასრულებს ექოკარდიოგრაფიული გამოკვლევა, რომლის მეშვეობითაც ფასდება გულის სტრუქტურული და ფუნქციური მდგომარეობა. გულის უკმარისობა მძიმე გართულებაა და მაღალი ლეტალობით გამოირჩევა, ამიტომ მისი პირველივე ნიშნების (გულის ფრიალი, ქვედა კიდურების შეშუპება, ჰაერის უკმარისობა) შემჩნევისას ადამიანმა დაუყოვნებლივ უნდა მიმართოს ექიმს, რომელიც გამოკვლევას ჩაუტარებს და სათანადო მკურნალობას დაუნიშნავს.
არითმიები
ხანდაზმულ ასაკში ხშირია სხვადასხვა სახის არითმია: მოციმციმე, ექსტრასისტოლური, სინუსის კვანძის სისუსტის სინდრომი, სხვადასხვა ტიპის ბლოკადა. მკურნალობისას აუცილებლად უნდა იქნეს გათვალისწინებლი დაავადება, რომელმაც არითმია გამოიწვია. მოციმციმე არითმიის დროს მისი მოხსნა ყოველთვის არ არის აუცილებელი. მკურნალობა მიმართული უნდა იყოს გულის რიტმის გაიშვიათე-ბისაკენ. თრომბოემბოლიური გართულებების პრევენციის მიზნით ავადმყოფებს ანტიკოაგულაციური (სისხლის შედედების საწინააღმდეგო) თერაპია სჭირდებათ. რაც შეეხება სხვა ტიპის არითმიებს, ისინი სხვადასხვანაირ მკურნალობას მოითხოვს, რომლის შერჩევაც ექიმის პრეროგატივაა.
- დიდი მადლობა საინტერესო საუბრისთვის. დასასრულ, რას ურჩევთ მოხუცებს?
- ასაკოვანი ადამიანი უნდა ერიდოს ფიზიკურ დატვირთვას, მიირთვას ვიტამინებითა და ცილებით მდიდარი საკვები, სასურველია, 6 საათის შემდეგ არაფერი ჭამოს. ოჯახის წევრებმა უნდა იზრუნონ იმაზე, რომ მოხუცმა თავი ზედმეტად არ იგრძნოს, არ დაიშურონ სითბო, სიყვარული, გამოუძებნონ ისეთი საქმე, რომლის შესრულებაც მათ ძალ-ღონეს არ აღემატება. ეს მათ ნერვულ სისტემასა და ჯანმრთელობაზე სასიკეთო გავლენას მოახდენს.