ლალი ჩხიკვაძე

ამ პათოლოგიურ მდგომარეობაზე სასაუბროდ გინეკოლოგიური კლინიკის ექიმ გინეკოლოგს ირინა ჯაჯანიძეს ვეწვიეთ.

- ქალბატონო ირინა, რა არის საშვილოსნოსგარე ორსულობა?

- საშვილოსნოსგარე ორსულობა მძიმე პათოლოგიური მოვლენაა. ეს არის განაყოფიერებული კვერცხუჯრედის იმპლანტაცია და განვითარება საშვილოსნოს ღრუს გარეთ. განაყოფიერებული კვერცხუჯრედის განვითარება საშვილოსნოს ღრუს გარეთ მეტად სახიფათოა. საშვილოსნოსგარე ორსულობა შესაძლოა განვითარდეს სხვადასხვა ადგილას: ფალოპის მილში, საკვერცხეში, მუცლის ღრუში, საშვილოსნოს რუდიმენტულ რქასა და საშვილოსნოს ყელში. ორსულობა შესაძლოა ერთდროულად ორივე ფალოპის მილშიც მიმდინარეობდეს, თუმცა ასეთი რამ იშვიათია. აღწერილია რამდენიმე შემთხვევა, როდესაც საშვილოსნოსგარე ორსულობის გამო ორივე მილი ამოუკვეთიათ, მაგრამ საშვილოსნოსგარე ორსულობა მესამედ განვითარებულა წინა ოპერაციების დროს დატოვებულ მილის ნაწილში.

- რისი ბრალია საშვილოსნოსგარე ორსულობა?

- საშვილოსნოსგარე ორსულობის ხელშემწყობი ფაქტორებია:

* ფალოპის მილის პათოგენური მიკრობებით გამოწვეული ანთება;

* ხელოვნური აბორტები;

* ინფანტილიზმი;

* სიმსივნური წარმონაქმნები ფალოპის მილში, რაც მილის სანათურის ნაწილობრივ დახშობას იწვევს;

* ნერვულ-ენდოკრინული მოშლილობა;

* ხშირი აბსცესი, საშვილოსნოს ანთებითი დაავადებები და სხვა.

ანთებითი პროცესის შედეგად ფალოპის მილში ვითარდება ღრმა პათოლოგიური ცვლილებები: მილის სანათური ვიწროვდება, მილის ფიზიოლოგიური პერისტალტიკა სუსტდება ან სავსებით ითრგუნება, მილის სანათურში ჩიხები და ჯიბეები ყალიბდება, ფალოპის მილის ეპითელიუმი და კუნთოვანი სისტემა დესტრუქციულ ცვლილებებს განიცდის... ინფანტილიზმის შემთხვევაში საშვილოსნოსგარე ორსულობას ფალოპის მილის კუნთების განუვითარებლობა უწყობს ხელს. საშვილოსნოსგარე ორსულობის განვითარებისთვის მნიშვნელობა აქვს კვერცხუჯრედის გარეთ მიგრაციას. დიდ მანძილზე მიგრაციის დროს კვერცხუჯრედმა შესაძლოა ვერ მიაღწიოს ფალოპის მილს და სხვა ორგანოს ქსოვილს მიემაგროს. საშვილოსნოსგარე ორსულობა შესაძლოა გამოწვეული იყოს თვით კვერცხუჯრედის განვითარების ანომალიითაც. როგორც აღვნიშნე, ფალოპის მილის პერისტალტიკის დაქვეითება შესაძლოა ნერვულ-ენდოკრინულმა მოშლილობამაც გამოიწვიოს. ენდოკრინული და ვეგეტატიური ნერვული სისტემები ყველა შინაგანი ორგანოს ფუნქციებს განაგებს, მათ შორის - სასქესო ორგანოებისასაც. კვერცხსავალი მილების პერისტალტიკა ენდოკრინული ჯირკვლებისა და ვეგეტატიური ნერვული სისტემის ცენტრალურ ნერვულ სისტემასთან კავშირში რეგულირდება, ამიტომ ნერვულ-ენდოკრინული რეგულაციის მოშლა გამოიწვევს ფალოპის მილის პერისტალტიკის დაქვეითებას, რაც, თავის მხრივ, საშვილოსნოსგარე ორსულობის განვითარებას განაპირობებს. საშვილოსნოსგარე ორსულობის განვითარებას ხელს უწყობს ნერვული სისტემის ძლიერი გადაღლა და ფსიქიკური სტრესიც.

- რაკი შესაძლოა, საშვილოსნოსგარე ორსულობა სხვადასხვა ადგილას განვითარდეს, ალბათ კლინიკური გამოვლინებაც სხვადასხვანაირი იქნება. რას უნდა მივაქციოთ ყურადღება, რომ ეს პათოლოგიური მდგომარეობა არ გამოგვეპაროს?

- ექტოპიური ანუ საშვილოსნოსგარე ორსულობა იწვევს ყველა იმ სუბიექტურ და ობიექტურ ცვლილებას, რომელიც კი ნორმალური ორსულობისას აღინიშნება. კერძოდ:

* მენსტრუაციის შეწყვეტას;

* გულისრევას და ღებინებას;

* უმადობას, მიზეზობას და განწყობის შეცვლას;

* სარძევე ჯირკვლებიდან ხსენის გადმოსვლას და სხვა.

საინტერესოა ისიც, რომ გარეორსულობის დროს საშვილოსნოს ლორწოვანი გარსი ისეთსავე დეციდუალურ გარდაქმნას განიცდის, როგორსაც ნორმალური ორსულობის დროს. საშვილოსნოსგარე ორსულობის განვითარება ჩანასახის ჩანერგვის ადგილზეა დამოკიდებული.

ფალოპის მილში ორსულობა დიდხანს არ გრძელდება, უმეტესად მალევე წყდება. საქმე ის არის, რომ ფალოპის მილის კუნთები სუსტი და თხელია, მზარდი ჩანასახის ზეწოლას ვერ უძლებს და იხევა. ფალოპის მილის დაზიანება იწვევს სისხლდენას და მუცლის ღრუში სისხლის ჩაღვრას. სისხლდენა შესაძლოა ისეთი ძლიერი იყოს, რომ ქალი მწვავე ანემიით დაიღუპოს. შინაგანი სისხლდენის ინტენსივობა დაზიანების ზომას შეესატყვისება, რაც, თავის მხრივ, ორსულობის ვადაზეა დამოკიდებული. მილი უმეტესად ორსულობის V-VI კვირას იხევა, ზოგჯერ - უფრო გვიანაც. სხვა შემთხვევაში, განსაკუთრებით მაშინ, თუ განაყოფიერებული კვერცხუჯრედი ფალოპის მილის ამპულურ ნაწილში ჩაიზარდა, შესაძლოა ტუბარული აბორტი განვითარდეს. ფალოპის მილი იკუმშება, მაგრამ ამ დროს მისი კუმშვა ანტიპერისტალტიკურია და შედეგად კვერცხუჯრედი მუცლის ღრუში გამოიდევნება. მუცლის ღრუში მოხვედრილი კვერცხუჯრედი უმეტესად იღუპება. ამ დროს სისხლდენა ისეთივეა, როგორიც საშვილოსნოდან თვითნებური აბორტის შემთხვევაში. სისხლი მუცლის ღრუში ამ დროსაც იღვრება, თუმცა უფრო ნაკლები, ვიდრე მილის გახევის დროს. იშვიათად კვერცხსავალიდან გამოძევებული, მუცლის ღრუში მოხვედრილი კვერცხუჯრედი რომელიმე ორგანოს მიემაგრება და მუცლის ღრუში მეორეულად ვითარდება საშვილოსნოსგარე ორსულობა. თუ კვერცხუჯრედი საკვერცხეზეა მიმაგრებული, ის უფრო მეტხანს (2-4 თვემდე) ვითარდება, მაგრამ საბოლოოდ მაინც იღუპება. ამ დროს ირღვევა საკვერცხის პარენქიმა და იწყება სისხლდენა, რომელიც ხშირად უფრო ძლიერია, ვიდრე ფალოპის მილის დაზიანების დროს. მუცლის ღრუს ორსულობამ, პირველადი იქნება ის თუ მეორეული, ყოველთვის შესაძლოა მეტხანს გასტანოს, ვინაიდან თავისუფალ მუცლის ღრუში კვერცხუჯრედის განვითარებისთვის მეტი ადგილია. განაყოფიერებული კვერცხუჯრედი უმეტესად მცირე მენჯის რომელიმე ორგანოზე მაგრდება. ნაწლავთა პერისტალტიკის გამო განვითარებისთვის ხელსაყრელი პირობები არც აქ არის. როცა ორსულობა მუცლის ღრუშია განვითარებული, მოსალოდნელია მიმაგრების ადგილთან კვერცხის კავშირის დარღვევა, რის გამოც კვერცხუჯრედი იღუპება და შინაგანი სისხლდენა იწყება. თუნდაც ქალმა მუცლის ღრუში ორსულობა ბოლომდე მიიტანოს, ნაყოფი მაინც ვერ დაიბადება, დაიღუპება. შესაძლოა, კალციუმის მარილების დაგროვების გამო გაქვავდეს კიდეც. ზოგჯერ ქალი ასეთ გაქვავებულ ნაყოფს მრავალი წლის განმავლობაში ატარებს მუცლით.

---

- როგორ სვამენ ექტოპიური ორსულობის დიაგნოზს?

- ექტოპიური ორსულობის დიაგნოსტიკა არცთუ ისე ადვილია. მისი დროული ამოცნობა მრავალ სირთულესთან არის დაკავშირებული და დიდ გამოცდილებას, არსებული დიაგნოსტიკური ხერხების ფართო გამოყენებას მოითხოვს. დიაგნოზის დასასმელად საჭიროა არა სიმპტომების უბრალო შეჯამება, არამედ მათი ხვედრითი წონის განსაზღვრა, ლაბორატორიული გამოკვლევების ჩატარება და ამ მონაცემების გაანალიზება. განსაკუთრებით ძნელია პროგრესული საშვილოსნოგარე ორსულობის დიაგნოსტიკა. ორსულობის სუბიექტური და ობიექტური ნიშნები, აგრეთვე ის, რომ დეციდუალური ქსოვილის განვითარების გამო საშვილოსნოც ოდნავ დიდდება, არცთუ იშვიათად საფუძველს გვაძლევს, ექტოპიური ორსულობა ნორმალურ ორსულობად მივიჩნიოთ. ორსულობის დასაწყისში ფალოპის მილი შესაძლოა ისე უმნიშვნელოდ იყოს გადიდებული, რომ ბიმანუალური გასინჯვისას ვერც კი შევამჩნიოთ. შედარებით ადვილია ექტოპიური ორსულობის ამოცნობა, როცა ის დარღვეულია და მუცლის ღრუში სისხლია ჩაღვრილი. ასეთ დროს ავადმყოფი უჩივის საერთო სისუსტეს, თავბრუხვევას, ყურების შუილს, მხედველობის დაბინდვას, წყურვილს, ზოგჯერ - ტკივილს ბეჭის ან ბეჭთაშუა არეში (ფრენიკუს-სიმპტომი). ეს ფენომენი მუცლის ღრუში ჩაღვრილი სისხლით შუასაძგიდის ნერვის გაღიზიანების შედეგია და გამოხატულია მხოლოდ მაშინ, როდესაც ქალი წევს. ავადმყოფი უმეტესად ნათელ ცნობიერებას ინარჩუნებს, ზოგჯერ კი მცირე ხნით გონებას კარგავს. შესაძლოა, გონის დაკარგვა რამდენიმეჯერაც გამეორდეს. კანი და ხილული ლორწოვანი გარსები მეტისმეტად ფერმკრთალია, სახე - ცვილისფერი, ტუჩები - ციანოზური, ავადმყოფს ცივი ოფლი ასხამს, სუნთქავს ზერელედ და ხშირად, არტერიული წნევა უვარდება, ტემპერატურა უმეტესად ნორმალური აქვს, იშვიათად - სუბნორმული ან სუბფებრილური. თუ მუცლის ღრუში სისხლის ჩაღვრიდან განსაზღვრული ხანია გასული, ტემპერატურა შესაძლოა მომატებულიც იყოს, თუმცა ეს ჯერ კიდევ არ ნიშნავს ინფექციას ან ანთებით პროცესს - ტემპერატურის აწევა მუცლის ღრუში ჩაღვრილი სისხლის ცილების შეწოვით არის გამოწვეული. მაჯისცემა აჩქარებულია - 120-160 წუთში, პულსი ძაფისებრი და სუსტი დაჭიმულობისაა. გამოხატულია მუცლის ფარის გაღიზიანების ნიშნები - შებერილობა და პალპაციისას ძლიერი ტკივილი. თუ მუცლის ღრუში სისხლის ჩაღვრიდან რამდენიმე დღეა გასული, ჩაღვრილი სისხლის შეწოვის გამო თვალის სკლერა ყვითლად იქნება შეფერილი. თუ მუცლის ღრუში ცოტა სისხლია ჩაღვრილი, მწვავე ანემიის ნიშნები გამოხატული არ იქნება. შესაძლოა, არც მუცლის ფარის გაღიზიანების ნიშნები შეიმჩნეოდეს. შინაგანი, საშოსმხრივი გასინჯვის დროს შესაძლოა აღინიშებოდეს ძლიერი ტკივილი, რასაც ფრანგმა ავტორებმა დუგლასის ყვირილი უწოდეს. საშვილოსნოს მილის გახევას თითქმის ყოველთვის ძლიერი ტკივილი (ხანჯლის ჩაცემის შეგრძნება) სდევს თან. იშვიათად ტკივილი სუსტია. თითქმის არ გვხვდება საშვილოსნოსგარე ორსულობის შეწყვეტის ისეთი შემთხვევა, როდესაც სუსტი ტკივილი მაინც არ იგრძნობოდეს. ტკივილი ან ფალოპის მილის გახევის შედეგია, ანდა ჩაღვრილი სისხლით მუცლის ფარის გაღიზიანებისა. ზოგჯერ ძლიერ ტკივილამდე სუსტი მოვლითი ტკივილი იჩენს თავს. საქმე ის არის, რომ ზოგჯერ მილის გახევას წინ უძღვის სისხლჩაქცევა სანაყოფე კვერცხში. ამის გამო სანაყოფე კვერცხი იზრდება, რაც მილის პერისტალტიკას იწვევს, ქალი კი ამას შეიგრძნობს როგორც მილის ჭვალს. გონების დაკარგვა ან ცნობიერების დაბინდვა, საერთო სისუსტე გამოწვეულია არა მარტო შინაგანი სისხლდენით (კოლაფსი), არამედ პერიტონეული შოკითაც, რომელსაც ტკივილი ერთვის.

- შესაძლოა თუ არა, საშვილოსნოსგარე ორსულობა ისე მიმდინარეობდეს, რომ სუბიექტური ნიშნები ვერ შევიგრძნოთ? აქვე მინდა გკითხოთ: ახასიათებს თუ არა რაიმე თავისებურება ასეთ შემთხვევაში მენსტრუალურ ციკლს?

- ანამნეზში ორსულობის დამახასიათებელი სუბიექტური ნიშნების არარსებობა საშვილოსნოსგარე ორსულობას არ გამორიცხავს. მილის გახევა ან აბორტი შესაძლოა სანაყოფე კვერცხის განვითარების ადრეულ სტადიაშივე, რიგითი მენსტრუაციის დაწყებამდე მოხდეს. ამ შემთხვევაში მენსტრუაცია არ დაიგვიანებს, ხოლო სისხლიანი ჩამონაშალი, რომელიც დეციდუალური გარსის დესკვამაციით არის გამოწვეული, ქალმა შესაძლოა ჩვეულებრივ მენსტრუაციად მიიჩნიოს. ასეთ დროს კითხვაზე, დაგვიანებით ხომ არ ჰქონდა მენსტრუაცია, ქალი უარყოფითად პასუხობს, მაგრამ თუ დაწვრილებით გამოვკითხავთ, შესაძლოა საინტერესო რამ გავარკვიოთ. კერძოდ, მართალია, მენსტრუაცია დროულად ან დროზე ადრე დაიწყო, მაგრამ ჩვეულებრივზე მეტხანს და შედარებით მცირე რაოდენობის გამონადენით მიმდინარეობდა, თუმცა არის შემთხვევები, როდესაც ქალი ასეთ დროს ჩვეულებრივზე მეტ სისხლს კარგავს. შეწყვეტილი საშვილოსნოსგარე ორსულობის დროს სისხლი უფრო შოკოლადისფერია, მაგრამ ამ ნიშანს დიდი მნიშვნელობა არ აქვს. საშვილოსნოსგარე ორსულობის დროს ყველაზე ინფორმაციულია სისხლიანი ჩამონაშალის ხანგრძლივობა. დიაგნოსტიკური თვალსაზრისით გინეკოლოგიურ გასინჯვასთან ერთად დიდი მნიშვნელობა აქვს ტრანსვაგინალურ ულტრაბგერით გამოკვლევას. ეს მეთოდი საშუალებას გვაძლევს, დიაგნოზი ორსულობის მეორე კვირიდანვე დავსვათ.

- როგორ მოვიქცეთ ექტოპიური ორსულობის დროს, როგორია მკურნალობის ტაქტიკა?

- საშვილოსნოსგარე ორსულობა, განურჩევლად იმისა, როგორ მდგომარეობაშია პაციენტი, სასწრაფო ოპერაციულ ჩარევას საჭიროებს. ფალოპის მილის გახევისა და შინაგანი სისხლდენის დროს საჭიროა დაზიანებული მილის ამოკვეთა, რაც ქალს სრულიადაც არ ართმევს ხელმეორედ დაორსულებისა და ნორმალურად მშობიარობის შანსს, თუ, რასაკვირველია, მეორე მილი ჯანსაღია. მეტად მნიშვნელოვანია ექტოპიური ორსულობის გამომწვევი მიზეზების დადგენა და მკურნალობა, რადგან შესაძლოა ასეთი რამ კიდევ განმეორდეს.

- ეს რომ არ მოხდეს, როგორ მოვიქცეთ?

- უწინარეს ყოვლისა, დროულად უმკურნალეთ მცირე მენჯის ორგანოთა ანთებით დაავადებებს. ორსულობის დაგეგმვამდე აუცილებლად ჩაიტარეთ კომპლექსური გამოკვლევა ქლამიდიაზე, მიკოპლაზმაზე, ურეაპლაზმასა და სხვა პათოგენურ მიკრობებზე, შემდეგ კი იმკურნალეთ. შეგახსენებთ: ეს პროცედურები ქალთან ერთად მისმა მეუღლემაც უნდა ჩაიტაროს.

აბორტი საშვილოსნოსგარე ორსულობის ძირითადი რისკფაქტორია, ამიტომ არასასურველი ორსულობისგან თავის დასაცავად ოჯახის დაგეგმვის უსაფრთხო მეთოდები გამოიყენეთ. საშვილოსნოსგარე ორსულობის გამო ჩატარებული ოპერაციის შემდეგ მეტად მნიშვნელოვანია რეაბილიტაცია, რომლის უმთავრესი მიზანიც მომდევნო ორსულობისთვის მზადებაა. ის გინეკოლოგის კონტროლით უნდა წარიმართოს. სპეციალისტებს მიაჩნიათ, რომ ხელახლა დაორსულებისთვის ოპტიმალური დრო საშვილოსნოსგარე ორსულობის შემდეგ 6 თვიდან 1 წლამდე პერიოდია.