მარიკა დვალი

ის მყარად შემოიჭრა ჩვენს ცხოვრებაში და მისი ზემოქმედება ყველაზე უფრო საგრძნობი პატარებისთვის გახდა. ვიდრე უფროსები ფრთხილად და გულისყურით ითვისებდნენ ყოველდღიური ცხოვრების ამ ახალ კომპონენტს და ეცნობოდნენ მისი მუშაობის პრინციპებს, ბავშვებმა თვალის დახამხამებაში ისწავლეს მისი მართვა... დღეს უნდა ვაღიაროთ, რომ კომპიუტერი ჩვეულებრივი სასწავლო ან სამუშაო მოწყობილობა კი არა, ნამდვილი მონათმფლობელია - ის უსიტყვოდ იმორჩილებს ჩვენი და ჩვენი შვილების გრძნობასა და გონებას.

პირველი ნაცნობობა

სასაცილოდ ჟღერს, მაგრამ ფაქტია - ბავშვები კომპიუტერს დაბადებისთანავე ეცნობიან. პატარას ჯერ წესიერად ფეხიც არ აუდგამს, მაგრამ მისი ჭოჭინა ყველაზე ხშირად იმ მაგიდისკენ მიგორავს, რომელზეც კომპიუტერი დგას. მის ყურადღებას უმალვე იპყრობს ლამაზი სურათი, რომელიც მონიტორის ეკრანზე ჩანს და ის საგანი, რომელსაც ასეთი ინტერესით მისჩერებიან დედა თუ მამა. მოზრდილი ბავშვები კომპიუტერს დამოუკიდებლად ეცნობიან. თუ სახლში არ არის ასეთი საოცარი სათამაშო, ბავშვს აუცილებლად ეყოლება მეგობარი, რომელიც მას ადრე თუ გვიან კომპიუტერზე სათამაშოდ დაპატიჟებს. ცდუნება მართლაც დიდია, შეუძლებელია, პატარა ვირტუალურმა სამყარომ არ აღაფრთოვანოს. ბავშვების საყოველთაო გატაცება კომპიუტერული თამაშებით თანდათან მავნე ჩვევის სახეს იღებს და მშობლებიც ცდილობენ, მას ებრძოლონ, მაგრამ ამ დროს ისეთივე მეთოდებს იყენებენ, როგორსაც მაგალითად ფრჩხილების კვნეტის წინააღმდეგ. რა თქმა უნდა, როცა კომპიუტერი მშობელს სამუშაოდ სჭირდება, ბავშვსაც ნაკლები საშუალება აქვს, დროის დიდი პერიოდის მის ეკრანთან გატარებისა. სხვა შემთხვევებში, როცა კომპიუტერი სპეციალურად ბავშვის გართობისათვის ან სასწავლო მიზნებითაა შეძენილი, საქმე სერიოზულადაა! არცთუ იშვიათად მშობლები, რომლებიც თავად ნაკლებად არიან გარკვეულნი კომპიუტერული სამყაროს თავისებურებებში, თვლიან, რომ დისკები, რომლებზეც მუსიკა, მულტიპლიკაციური ფილმები და თამაშებია ჩაწერილი, საკმარისია საიმისოდ, რომ ბავშვმა მიიღოს ყველაფერი, რაც მისი განვითარებისთვისაა აუცილებელი. ასეთ შემთხვევებში კომპიუტერით მანიაკალური გატაცების რისკი ძალიან მაღალია. მშობლებს, რომლებიც ცდილობენ ბავშვი თანამედროვე ტექნიკის იმ საოცრებით უზრუნველყონ, რომელსაც კომპიუტერი ჰქვია, ნამდვილად ვერ ვუსაყვედურებთ. ისინი ხომ შვილის განვითარებაზე ზრუნავენ. თუმცა ზოგჯერ ასეთი მცდელობა შეიძლება შევაფასოთ, როგორც შვილზე ზრუნვისაგან საკუთარი თავის განთავისუფლებისა და ამ საქმეში "დამხმარეს" მოძებნის ქვეცნობიერი სურვილი. ყოველივე ამის გათვალისწინებით, სპეციალისტები გვირჩევენ, სანამ კომპიუტერს შევიძენდეთ, საკუთარ თავს დავუსვათ შეკითხვა - რატომ ვყიდულობთ კომპიუტერს? იმისათვის, რომ ასეთი ძვირფასი საჩუქარი მართლაც პატარას განვითარებას ემსახურებოდეს და სასარგებლო იყოს მისი გონებისათვის, ბავშვი სათანადოდ უნდა იყოს მომწიფებული. კომპიუტერი, რომელიც მხოლოდ სათამაშოა, პატარას არავითარ სარგებლობას არ მოუტანს.

კომპიუტერის ნაკლი

მოდით, შევეცადოთ გავარკვიოთ, რა ზიანის მოტანა შეუძლია კომპიუტერს. უპირველეს ყოვლისა, ეს არის პატარა ბავშვის მჯდომარე მდგომარეობა. ადამიანის, მით უფრო ბავშვის ხანგრძლივი ჯდომა სკამზე და მაგიდასთან არ არის ბუნებრივი მდგომარეობა. ამასთან ერთად, მონიტორის ეკრანზე ცქერისას ძალიან იძაბება კისერი, თავის კუნთები, ხელები, მხრები. ეს კი თანდათანობით ტანდეგობის დარღვევას იწვევს. არ შეიძლება ხაზი არ გავუსვათ ერთ, შედარებით ნაკლებად შესამჩნევ არასასურველ ფაქტორს. ეს არის მენჯის ორგანოებში სისხლის მიმოქცევის შეფერხება. უმოძრაობა, რომელიც კომპიუტერთან დიდი ხნის განმავლობაში ჯდომას მოსდევს, სიმსუქნის ხელშემწყობი ფაქტორია. ყველაზე მნიშვნელოვანი მაინც თვალზე არასასურველი ზემოქმედებაა. ადამიანის თვალი ყოველთვის რეაგირებს ტექსტის უმნიშვნელო ვიბრაციაზე და ეკრანის ციმციმზე. ფერისა და შრიფტის არასწორი არჩევა, ეკრანის არასწორი მდებარეობა შეიძლება მხედველობის გაუარესების მიზეზი გახდეს. მართლაც, იმ მშობლებმა, რომელთა შვილებიც ძალიან დიდ დროს ატარებენ კომპიუტერთან, კარგად იციან, რომ ხშირად ბავშვს შეიძლება აღენიშნებოდეს კონიუნქტივის გაწითლება, ცრემლდენა, ქუთუთოების წვა და ქავილი. ხშირად აღნიშნული დარღვევები თავისთავად გაივლის, თუმცა როცა სიმპტომები ხშირია, საჭირო ხდება სპეციალისტის დახმარება.

ნუ დავუშვებთ გართულებებს

ვერავინ იკამათებს იმაზე, რომ გაცილებით ადვილია თავიდან ავიცილოთ პრობლემები მხედველობის თუ ტანდეგობის მხრივ, ვიდრე მათ ვუმკურნალოთ. მხედველობის ორგანოს დაზიანების პროფილაქტიკისათვის სპეციალისტები გვირჩევენ სპეციალური ვარჯიშების შესრულებას.

• თვალებით შევასრულოთ წრიული მოძრაობები;
• ავიხედით ზემოთ, ქვემოთ, მარჯვნივ, მარცხნივ;
• მზერა გადავიტანოთ ახლოს მდებარე საგნებიდან შორს და პირიქით;
• ყოველი მოძრაობა 10-ჯერ გავიმეოროთ.

სწორად მოაწყვეთ სამუშაო ადგილი. კომპიუტერთან უნდა გამოიყენოთ სკამი, რომლის სიმაღლეც და ზურგის მდებარეობაც რეგულირდება. მისი სათანადოდ აწყობით შეგვიძლია თავიდან ავიცილოთ ზურგისა და მტევნის გადატვირთვა. ეკრანი თვალისაგან 50 სანტიმეტრით უნდა იყოს დაცილებული და ბავშვიც მუშაობისას მას ოდნავ ზემოდან უნდა უცქერდეს. ეკრანს პირდაპირ არ უნდა ეცემოდეს სინათლის სხივი. საღამოს საათებში კი ისევეა აუცილებელი დამატებითი სინათლის წყარო, როგორც კითხვის ან წერის დროს. უკანასკნელ წლებში საკმაოდ აქტუალური გახდა საყოფაცხოვრებო ტექნიკის ელექტრომაგნიტური გამოსხივების საკითხი. რა თქმა უნდა, თანამედროვე მონიტორები გაცილებით უსაფრთხოა, ვიდრე მათი არცთუ ისე შორეული წინამორბედები, მაგრამ საფრთხე მაინც არსებობს. ეს განსაკუთრებით დაბალი ხარისხის მოდელებს ეხება. სწორედ ამიტომ გვირჩევენ სპეციალისტები, კომპიუტერის შეძენისას შევამოწმოთ მისი ხარისხი და ნუ გაგვიტაცებს იაფი ტექნიკა.

---

ფარული სირთულეები

მაშ ასე, დაცულია უსაფრთხოების ყველა წესი, არჩეულია კარგი კომპიუტერი, სწორადაა ორგანიზებული სამუშაო ადგილი. თითქოს უსაფრთხოება უზრუნველყოფილია, თუმცა სპეციალისტების აზრით პრობლემებმა მსგავს სიტუაციაშიც შეიძლება იჩინონ თავი. ესენია: მუდმივად ყოფნა ვირტუალური სამყაროს დახურულ სივრცეში და შედეგად ბავშვის ფსიქიკის გარდაუვალი დამახინჯება. დაიმახსოვრეთ, რომ სულაც არ არის საჭირო პატარა მიაჩვიოთ კომპიუტერთან ჯდომას მხოლოდ იმიტომ, რომ ნაცნობ-მეგობრების შვილები სულ მის ეკრანთან სხედან. მიეცით თქვენს შვილს საშუალება, თავად აირჩიოს ინტერესების სფერო. კომპიუტერთან თამაში სულაც არ არის საყვარელი გართობა და ინტერესის ძირითადი საგანი სკოლამდელი ასაკის ბავშვთა დიდი ნაწილისათვის. სასწავლო პროგრამებზე მუშაობა და კომპიუტერული თამაშიც კი ბავშვისაგან საკმაოდ დიდ ნერვულ დაძაბვას, ყურადღებისა და ფსიქიკური ძალების მაქსიმალურ კონცენტრაციას მოითხოვს. 5-6 წლის ბავშვის მრავალი ორგანო ინტენსიურად ვითარდება, რის გამოც ნებისმიერი ზემოქმედების მიმართ მისი ორგანიზმი საკმაოდ მგრძნობიარეა. ახალი ინფორმაციის აღქმა კომპიუტერის მეშვეობით კი იმდენად უჩვეულოა პატარა ბავშვისათვის, რომ ახალი პირობებისადმი სერიოზულ ადაპტაციას მოითხოვს. ეს პროცესი მაქსიმალურად წარმატებით რომ მიმდინარეობდეს და ნერვული მოქმედების დარღვევებს არ იწვევდეს, აუცილებელია ბავშვის ნერვული პროცესების სათანადო სიმწიფე, რაც უზრუნველყოფს ახალი საქმიანობის უმტკივნეული და წარმატებულ ათვისებას. თუ თვლით, რომ პატარა მზადაა კომპიუტერთან ურთიერთობისათვის, ჯობს პირველი ნაცნობობა კლავიატურით დაიწყოთ. ბავშვს ყველა შემთხვევაში აუცილებლად დასჭირდება ასოების მოძებნა, სიტყვების აწყობა. ეკრანთან სწავლისა თუ თამაშის დროს პატარას მრავალჯერ უწევს მზერის გადატანა ეკრანიდან კლავიატურისაკენ და პირიქით, ასოების არჩევა, სიტყვების მნიშვნელობის გაგება... 10 წუთის განმავლობაში პატარა 80-100-მდე ასეთ მოძრაობას ასრულებს. როცა ბავშვი კლავიატურის ათვისებას სპეციალური პროგრამის მეშვეობით ცდილობს, მუშაობის ტემპი თანდათან ჩქარდება. პატარებსაც უფრო უჭირთ საჭირო ასოს პოვნა. ამის გათვალისწინებით პირველ რიგში აუცილებელია ვიზრუნოთ ბავშვის თითების წვრილი მოტორიკის განვითარებასა და მხედველობის სისტემის სრულყოფაზე. პატარა უნდა უმკლავდებოდეს მისი ასაკისათვის შესაფერის სივრცით და ლოგიკურ ამოცანებს, ჰქონდეს შედარებისა და ანალიზის უნარი. კიდევ უფრო უკეთესი იქნება, თუ კლავიატურასთან მუშაობამდე ბავშვი შეასრულებს ვარჯიშებს, რომლებიც მოძრაობის კოორდინაციასა და სიზუსტეს ავითარებენ. არც ხანმოკლე მეხსიერების სტიმულაცია იქნება ურიგო. კომპიუტერთან მუშაობის ჩვევები ბავშვს ადვილად გამოუმუშავდება, თუ მას ხშირად ვათამაშებთ თამაშებს, რომლებიც სიზუსტეს მოითხოვენ. ასეთებია კეგლი, მაგიდის ფეხბურთი, რგოლების სროლა... თითებისა და მტევნის წვრილი მოტორიკის განვითარებისათვის შეგიძლიათ გამოიყენოთ ძერწვა, თოკების გრეხა, პატარა კონსტრუქტორები და მოზაიკები. თან ინტერესის გაღვივების მიზნით შეგიძლიათ პატარას აუხსნათ, რომ ეს თამაშები შემდგომში კომპიუტერთან ურთიერთობას გაუადვილებენ. ყველა გაკვეთილი, რომელიც შემდგომში კომპიუტერის ათვისებას ემსახურება, ბავშვს ისე შესთავაზეთ, რომ ეს იყოს თამაში და გართობა, რომელშიც თავადაც მონაწილეობთ. გამოიყენეთ ნებისმიერი შესაძლებლობა, რათა ბავშვს დაეხმაროთ მეხსიერებისა და ყურადღების განვითარებაში, მოძრაობის სიზუსტის გამომუშავებაში. ამისათვის ყველაფერი შეიძლება გამოიყენოთ - აპლიკაციების დაწებება, გაფერადება და ნამცხვრის ერთობლივი მომზადებაც კი. უნდა მოიშველიოთ ფანტაზია, რათა მეცადინეობა სასიამოვნო გართობა და მხიარული თამაში იყოს. ნუ გექნებათ მოლოდინი, რომ ბავშვი კომპიუტერს მიუჯდება და ყველაფერს თავისთავად ისწავლის. თქვენი პოზიციიდან სრულიად უბრალო რამ შეიძლება მისთვის საკმაოდ რთული იყოს. კარგი იქნება, თუ ჩაინიშნავთ, რისი ათვისება უჭირს პატარას და რთულ მომენტებზე ხშირად იმუშავებთ. თუ გსურთ პატარამ დროულად აითვისოს კომპიუტერი, ეცადეთ სწავლის პროცესში მაქსიმალურად მომთმენი იყოთ, არასოდეს აუწიოთ ხმას, როცა მას რაიმე ეშლება, არ გამოხატოთ საკუთარი უკმაყოფილება, პირიქით, ეცადეთ ყოველთვის გაამხნევოთ პატარა მოსწავლე. არ შეადაროთ თქვენი შვილის მიღწევები სხვა ბავშვებისას და არ გამოიწვიოთ ის შეჯიბრში. ნებისმიერი საქმიანობის, მათ შორის კომპიუტერთან მუშაობისადმი ბავშვის ორგანიზმის ფსიქოლოგიური და ფიზიოლოგიური მზადყოფნა მკაცრად ინდივიდუალურია. დაიმახსოვრეთ, როცა ბავშვი კომპიუტერთან ზის, მშობლებმა აუცილებლად უნდა დაიცვან ყველაზე მთავარი წესი - ხშირად უყურონ საათს! 4-დან 7 წლის ასაკამდე ბავშვი კომპიუტერთან არ უნდა ატარებდეს ერთჯერადად 20 წუთზე, ხოლო დღეში 40 წუთზე მეტს. ამ შეზღუდვის დაცვა აუცილებელია იმ შემთხვევაშიც კი, როცა ბავშვი კომპიუტერთან უბრალოდ თამაშობს. გაითვალისწინეთ, რომ ვირტუალური თამაში მისთვის ისეთივე დატვირთვაა, როგორიც მეცადინეობა. მართალია პატარა თავის გადაღლას გართობის ფონზე ვერც გრძნობს, თუმცა მის ჯანმრთელობაზე ყოველივე მაინც აისახება. გაითვალისწინეთ, რომ ფსიქოემოციური დაძაბვის მდგომარეობა და მყისიერი რეაქციის აუცილებლობა ტიპური სტრესული ფაქტორებია.