"და თქვენი საზრდო იყოს თქვენი წამალი"
წიდისგან, ებრძვიან იმ დააავადებებს, რომლებიც მონელებასთან არის დაკავშირებული, ბავშვებში მკურნალობენ აუტიზმს, ჰიპერაქტიურობის სინდრომს... მაგრამ ბევრმა არ იცის, რომ ეს დიეტა პირველად ცელიაკიით დაავადებულთათვის შექმნეს.
ცელიაკია ადრე იშვიათ დაავადებად ითვლებოდა - 8000-იდან ერთ ადამიანს თუ სჭირდა, მაგრამ დღეს ის ერთ-ერთ გავრცელებულ პათოლოგიად მიიჩნევა - აღენიშნება 100 ადამიანიდან ერთს, თანაც სიხშირე დღითი დღე იმატებს. დღეს მსოფლიოში ცელიაკიით 25 მილიონი კაცია დაავადებული.
ცელიაკიას გი-გერტერ-გებნერის დაავადებასაც უწოდებენ. მისი სინონიმებია აგრეთვე გლუტენენტეროპათია და ნაწლავური ინფანტილიზმი.
/* (c)AdOcean 2003-2021, Advertline.https:mkurnali.ge.mkurnali zones.________ _____ */
ado.slave('adoceanadvertlinegelpmmhkfobb', {myMaster: 'gC_g7BxQlx9UWDeCK7yaEdkgIoxg2l6o6JUmNs2rvgn.i7' });
ცელიაკიის მძიმე ფორმები ბავშვობაშივე ვლინდება, მსუბუქი და არატიპური ფორმები კი ადამიანის სიცოცხლის ბოლომდე ამოუცნობი რჩება. სიმსივნის სხვადასხვა ფორმა, სისტემური მგლურა, ფარისებრი ჯირკვლის, ღვიძლის, ნერვული სისტემის მძიმე დაავადებები, რკინადეფიციტური ანემია, ოსტეოპოროზი, ნაწლავის ლიმფომა, დეპრესია, უშვილობა, კბილის მინანქრის დეფექტები, ამენორეა, შაკიკი, ვიტილიგო, გაფანტული სკლეროზი, რევმატოიდული ართრიტი, დემენციები, აუტიზმი, ეპილეფსია, დიურინგის დერმატიტი, შაქრიანი დიაბეტი, დაგვიანებული სქესობრივი განვითარება - ეს არასრული ჩამონათვალია იმ დაავადებებისა, რომლებსაც არის ამოფარებული ცელიაკია.
ცელიაკია მემკვიდრეობითი დაავადებაა. იგი მემკვიდრეობს აუტოსომურ-დომინანტური ტიპით. მისი კლასიკური ფორმა 6 თვიდან ვლინდება, როდესაც ბავშვი დამატებითი საკვების - ბურღულის ფაფების - მიღებას იწყებს. ამ ფაფებში იმალება პრობლემის მიზეზი – ცილა გლუტენი ანუ ცილა-წებოვანა.
ცილა-წებოვანას მარცვლოვანი მცენარეები აგროვებენ მარცვლებში, განსაკუთრებით - ხორბალი, ჭვავი, შვრია, ქერი. ხორბლის წებოვანას გლიადინი ეწოდება და მისი შემცველობა ხორბლის მარცვალში 80%-ია.
წებოვანას რაოდენობა ფქვილის ხარისხის მაჩვენებელია, ამიტომ მას დიდი მნიშვნელობა აქვს პურ-ფუნთუშეულის წარმოებაში. ცელიაკიის გენის მატარებელი ბავშვები ვერ ინელებენ გლუტენს (გლიადინს). იმუნური სისტემა გლუტენს უცხოდ აღიქვამს და მასთან როგორც უცხო ცილასთან ბრძოლას იწყებს. ზიანდება ნაწლავების ლორწოვანი გარსი, ირღვევა მონელებისა და შეწოვის პროცესები, საკვების ათვისება გართულებული და არასრულფასოვანია. ბავშვები ჩამორჩებიან ფიზიკური და გონებრივი განვითარებით, აქვთ ანემია, ჰემოგლობინის დაქვეითება, დიარეა, აწუხებთ მოთენთილობა, უმადობა.
ცელიაკიის დამახასიათებელი ნიშანია უხვი, მძაფრსუნიანი, ქაფიანი და ცხიმოვანი განავალი.
ანტიბიოტიკებითა და ფერმენტებით მკურნალობა უშედეგოა. ამ დაავადების წამალი არ არსებობს, გარდა ერთისა - საკვებიდან უნდა გამოირიცხოს ნებისმიერი პროდუქტი, რომელიც კი ცილა-წებოვანას შეიცავს. ვილჰელმ კარელ დიკე იყო პირველი ექიმი პედიატრი, რომელმაც დაადგინა კავშირი ცელიაკიასა და ფქვილოვან ნაწარმს შორის და აგლუტენური ანუ გლუტენის გარეშე კვების ეფექტიანობა დაადასტურა. კვების რაციონიდან ცილა გლუტენის ამოღების შემდეგ ხდება წვრილი ნაწლავის ლორწოვანი გარსის აღდგენა და გამოჯანმრთელება.
გლუტენის პათოლოგიური მოქმედების მექანიზმი ნაწლავის ლორწოვან გარსზე ბოლომდე ჯერ კიდევ შეუსწავლელია. ცნობილია, რომ დაავადებას აქვს შერეული აუტოიმუნური, ალერგიული და მემკვიდრული გენეზი. ის თავს იჩენს გენეტიკურად განწყობილ ადამიანებში, რომელთაც აქვთ HLA DQ2 ან HLA DQ8 გენი.
გლუტენმგრძნობიარე ცელიაკიის გენები მჭიდროდ არიან დაკავშირებულნი ადამიანის ლეიკოციტური ანტიგენის გენ HLA-სა და მის ალელებთან. HLA DQ2 აქვს ცელიკალიით დაავადებულთა 90-95%-ს, ხოლო HLA DQ8 - 5-10%-ს. გენთა ეს ჯგუფი XX საუკუნის 50-იან წლებში აღმოაჩინეს. მათი აღმომჩენი მეცნიერები ჟან დოსე, ბ. ბენასერაფი და ჯ. სნელი 1980 წელს ნობელის პრემიის ლაურეატები გახდნენ.
HLA გენების ჯგუფია, რომელიც ასრულებს სხვადასხვა ბიოლოგიურ ფუნქციას, უპირველეს ყოვლისა კი ახორციელებს იმუნური სისტემის გენეტიკურ კონტროლს. HLA ჯგუფის გენები ადამიანის მე-6 ქრომოსომაზეა მოთავსებული. HLA-ს ცელიაკიაზე პასუხისმგებელი გენების ჯგუფი მაკროფაგებზე და B-ლიმფოციტების მემბრანებშია აქტიური. ამჟამად ცნობილია 150-ამდე ალელი. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ცელიაკიის ტიპური ფორმა ბავშვობის ასაკში ვლინდება, მაგრამ არსებობს მისი ლატენტური, ფარული და პოტენციური ფორმებიც. ეს ფორმები ზრდასრულებში არატიპურად, დიარეის გარეშე მიმდინარეობს, არც წონის კლება შეინიშნება, ხშირად პირიქით - იმატებს კიდეც. იგი სხვა დაავადებებს არის ამოფარებული და ხანდახან მხოლოდ მცირე უქეიფობით გამოვლინდება.
ექიმმა ცელიაკია უნდა იეჭვოს, როდესაც პაციენტის მონელების პრობლემები არცთუ მკაფიო მიზეზით არის გამოწვეული. მაგრამ, სამწუხაროდ, ექიმები იშვიათად სვამენ ცელიაკიის დიაგნოზს. გამოკვლევები გულისხმობს სისხლის ანალიზს HLA-ს ორივე ანტისხეულზე, წვრილი ნაწლავის საწყისი ნაწილის, თორმეტგოჯა ნაწლავის ენდოსკოპირებას.
ცელიაკიის ლატენტური ფორმა აქვს მოზრდილთა უმრავლესობას, უმთავრესად - ქალებს. მისთვის დამახასიათებელია ქრონიკული დიარეა, რკინადეფიციტური ანემია, ოსტეოპოროზი. ნაკლებად დამახასიათებელი სიმპტომებია უშვილობა, ამენორეა, ჰემორაგიული სინდრომი, ნეიროპათიები.
ცელიაკიის პოტენციური ფორმები კი უსიმპტომო ფორმებია. ფარული ცელიაკიის დროს მალაბსორბციის ანუ წვრილი ნაწლავის მიერ ერთი ან რამდენიმე ნივთიერების შეწოვის უუნარობა არ შეინიშნება, მაგრამ წვრილი ნაწლავის ლორწოვანი გარსი ან ატროფიას განიცდის, ან მომატებულია T-ლიმფოციტების რაოდენობა.
